|
== تاریخچه ==
دربارهدربارهٔ بانی و تاریخ تأسیس توحیدخانه اختلاف نظر وجود دارد، به گونه‌ای که در برخی منابع تأسیس و بنای آن به شاه اسماعیل اول صفوی نسبت شده و دربارهدربارهٔ علت تأسیس آن آمده است که شاه اسماعیل که به دلیل مشاغل سلطنتی از ارشاد مریدان بازمانده بود، منصبی رسمی و غیر نظامیغیرنظامی با عنوان «خلیفةالخلفا» تعیین کرد تا در توحیدخانه به ارشاد صوفیان و سالکان بپردازد.
در برخی منابع دیگر دستور بنای توحیدخانه را به شاه عباس نسبت داده و بیان شده استشده‌است که به دستور شاه طهماسب دوم صفوی در پشت عمارت عالی‌قاپو گنبدی وسیع برای «صوفیان صافی ضمیر صاحب ذکر» بنا شد که آن را توحیدخانه نامیدند.
بنابر شواهد تاریخی عمارت توحیدخانه در روزگار صفوی محل عبادت صوفیان و جایگاه «خلیفةالخلفا» قطب و پیشوای صوفیان صفوی بود که به عنوان یک مکان مقدس عدالت خواهان در آن بست می‌نشستند و هیچ کس حق نداشت با سلاح وارد آن شود.
این بنا از لحاظ انگیزه تأسیس و نیز آیین‌ها و مراسمی که در آن انجام می‌شده با مکان‌هایی مانند خانقاه، زاویه و صومعه که بیشتر سلوک فردی صوفیان باعث تأسیس و رونق آنهاآن‌ها بوده، تفاوت داشته استداشته‌است.
براساس منابع موجود آیین‌ها و مراسم توحیدخانه بدین شرح بوده که صوفیان باید عصر هر روز در توحید‌خانهتوحیدخانه حاضر و به ذکر و فاتحه‌خوانی مشغول می‌شدند.
عصر روز پنج‌شنبه امرا، خان‌ها، سلاطین و عمال هر ولایت تاجی بر سر می‌گذاشتند و در توحیدخانه به نیت سلامتی شاه حمد و سوره می‌خواندند و اگر کسی از این رسوم تخلف می‌کرد می‌بایست به صوفیان وجهی می‌پرداخت، این آداب حتی در سفرها نیز رعایت می‌شد و افرادی به نام «ناظران بیوتات» چادر توحید‌خانهتوحیدخانه و فرش، غذا و دیگر مایحتاج سفر را برای صوفیان فراهم می‌کردند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=.farsnews.com/news/13910104000068/عمارت-توحیدخانه-اصفهان-از-بناهای-مهم-عصر-صفوی-است|عنوان=عمارت توحیدخانه اصفهان از بناهای مهم عصر صفوی است}}</ref>همچنین گفته می‌شود این بنا در عهد [[شاه عباس اول]] محل تجمع [[تصوف|صوفیان]] بوده‌است و گروهی از ایشان در شبهایشب‌های جمعه در این محل، گرد آمده و به جان شاه دعا می‌کرده‌اند. حتی گفته شده که خود شاه نیز گاهی در این حلقه حضور می‌یافته‌است.
بنای توحید خانه که در محدوده باغهاباغ‌ها و عمارات (قصرها،حرمسراهاوقصرها، حرمسراهاو...) شاهان صفوی و با عملکرد خاص خود ودرو در غرب میدان نقش جهان قرار داشته، امروز به عنوان بنایی با ویژگی هایویژگی‌های ممتاز، مانند قرارگرفتن گنبد خانه در وسط حیاط و...، در محدوده تاریخی فرهنگی اصفهان (مصوب سال 1349) قرار دارد. این بنا همچنین در محدوده تعیین شده توسط طرح تجدید نظر نظر طرح جامع اصفهان و متعاقب آن طرح تفضیلی اصفهان نیز واقع شده استشده‌است. در محدوده هایمحدوده‌های تاریخی موصوف علاوه بر توحید خانه، بسیاری از بناهای ارزشمند شهر اصفهان، همچون تالار اشرف نیز استقرار یافته اندیافته‌اند.
در یک چنین بافت با ارزش تاریخی، بنای توحید خانه پس از مرمت و نوسازی، با هدف تغییر عملکرد به یک دانشکده هنری احیاء شده استشده‌است. این نوشتار به اختصار، مراحل این کار را نشان می دهدمی‌دهد.
اولین بار به کلمه توحیدخانه درصفحه 145 کتاب عالم آرای عباسی تألیف اسکندر بیک ترکمان اشاره شده. اطلاعات تاریخی دیگر در باب این بنا را می توانمی‌توان در آثار :«نظام ایالات دردوره صفوی» نوشته کلاوس میشائل رهربورن، «تاریخ طهماسبیه»، «جلد هفتم سیاحتنامه شاردن»، «در دربار شاهنشاه ایران» اثر انگلبرت کمپفر و «سفرنامه پیترو دلاواله» جستجو کرد.
از نوشته این سیاحان و مورخان این چنین بر می آید که توحید خانه در گذشته محل تجمع صوفیان بودهبوده‌است. است.آنان در شب هایشب‌های جمعه در این محل گرد آمده و به جان شاه دعا می کرده اندمی‌کرده‌اند. گاهی نیز شاه در این اجتماعات شرکت می نموده تا از اخبار و نظریات مردم نسبت به خود و افراد دیگری که به وسیله صوفیان اظهار می شد،می‌شد، مطلع گردد. بعضی از مورخان توحید خانه را بست دانسته انددانسته‌اند. به نظر می رسدمی‌رسد که چون عالی قاپو بست بوده، به مرور زمان بست از این محل به سمت توحید خانه کشانیده شده و بعد ازشاه عباس اول از این محل به عنوان بست استفاده شده استشده‌است.
توحیدخانه در روزگار [[صفویان|صفوی]] محل عبادت صوفیان و جایگاه «خلیفه الخلفا» قطب و پیشوای صوفیان صفوی بود که به عنوان یک مکان مقدس، گاه عدالت‌خواهان در آن بست می‌نشستند و هیچ‌کس حق نداشت با سلاح وارد آن شود. در سال‌های حکومت [[قاجار]]، دیگر این محل یک مکان مقدس و امن به حساب نمی‌آمد و در دوران [[دودمان پهلوی|پهلوی]] با یک اقدام نسنجیده گنبد توحیدخانه تبدیل به زندان گردید و در قسمتی از زمین‌های توحیدخانه ساختمان‌هایی برای [[شهربانی]] احداث گردید.
در زمان شاهان صفوی، گنبد توحید خانه والحاقات آن جزیی از مجموعه عظیم سلطنتی بوده که در دوره هایدوره‌های بعد و برای سالیان مدید (تا سال 1356) به صورت زندان از آن استفاده می شده استمی‌شده‌است. در این سال، بنا در اختیار وزارت فرهنگ وقت قرار می گیردمی‌گیرد و تا سال 1363 بخشی از عملیات مرمتی در آن صورت می پذیرد. در این سال، بنا تحت عنوان بخشی از دانشکده پردیس اصفهان وابسته به دانشگاه هنر تهران فعال میمی‌گردد. گردد.پس از انتقال زندان شهربانی اصفهان از توحید خانه بخشهایبخش‌های الحاقی که در حد فاصل گنبد و شهربانی ساخته شده بود،تخریببود، تخریب شدندو بدین ترتیب شکل کلی توحید خانه نمایان گردید. معماری توحید خانه را تا سال 1363،جدا1363، جدا از آنچه در دوره صفوی صورت گرفته که مشتمل بر بنای گنبد و قسمت هاییقسمت‌هایی از صحن حیاط جنوبی و جرز و دهنهدهنه‌های های باقیماندهباقی‌مانده از دیوار شمالی راهرو ارتباطی عالی قاپو بودهبوده‌است، است،میمی توان به شرح زیر طبقه بندیطبقه‌بندی و معرفی نمود:
بناهای خشت و گلی با نمای آجری و طاقهای جناغی در جبهه هایجبهه‌های شمالی،غربی و جنوب شرقی که تداوم آنهاآن‌ها در اطراف محوطه شهربانی سابق ادامه می یابد و به دو دوره تقسیم میشودمی‌شود:
{| class="wikitable" border="0"
|الف. قسمت هاییقسمت‌هایی که دارای طاقهای جناغی و شامل اتاقهاییاتاق‌هایی است که دورتادور محوطه حیاط قرار گرفته و در جبهه غربی دارای ستون هایستون‌های گرد است .
|-
|ب. نمای خارجی که در سه جبهه شمال،شرقشمال، شرق و جنوب محوطه در جلوی ساختمان هایساختمان‌های اخیر الذکر ،راهروی، راهروی باریکی به عرض تقریبی 80/1متر با جرزهایی با قطر تقریبی 1 متر تعبیه شدهشده‌است است. .نمای بیرونی دارای قوسهایقوس‌های نیم دایره است که در دوره دوم شاهان قاجار(از زمان ناصرالدین شاه به بعد)ساخته شده استشده‌است.
|}
ساختمانهاییساختمان‌هایی که به علت تغییر عملکرد قبلی بنا ،تغییر، شکلتغییر دادهشکل اندداده‌اند و دارای پوششهایپوشش‌های مسطح هستند و راهروی آن را به ایوان تبدیل کرده اندکرده‌اند. در حال حاضر این بخشهابخش‌ها کلاً تخریب شده اندشده‌اند .
معماری دوره هایدوره‌های اخیر اکثر مصالح آن از آجر وسیمان است که با استفاده از این مصالح یا اتاق هاییاتاق‌هایی در فضای باغ ساخته اندساخته‌اند ویا برای تقسیم کردن فضاهای بزرگتر به فضاهای کوچکتر مورد استفاده واقع شده اندشده‌اند. تعمیرات صورت پذیرفته در بنای توحید خانه از سال1357 تا 1363 شامل مرمت و بازسازی جبهه غربی،بخشیغربی، بخشی از جبهه شمالی و ورودی اصلی در ضلع جنوبی و بدنه سازی محور اصلی ارتباطی عالی قاپو ،زدودن، زدودن الحاقات و استحکام بخشی بدنهبدنه‌ها هابوده‌است بوده. است .از سال 1363تغییرات معماری بر اساس تبدیل فضای توحیدخانه به دانشکده پردیس صورت گرفته که در پلان بنا مشخص گردیده است. در مرمت و بازسازی و نوسازی (تقسیم بندی فضاها) از مصالح سیمان ،سیمان، گچ ،آجر، ،سنگآجر ، سنگ، فلزو کاهگل استفاده گردیده است.'''رتباط بنا با شریان هایشریان‌های شهری:'''
ورودی اصلی بنای توحید خانه در جبهه جنوبی واقع بوده که اینک در حال مرمت و بازسازی است. در سال 1363 همزمان با بهره برداریبهره‌برداری از بنای مذکور ،ورودی، ورودی از طریق خیابان استانداری (خیابان شرقی که به موازات میدان نقش جهان قرار دارد)صورت می پذیرفت. پس از تبدیل فضاهای اطراف توحیدخانه به پارک عمومی توسط شهرداری اصفهان ،ورودی، ورودی بنا تا سال 1371 به جبهه شرقی انتقال یافت. سپس با تغییر کفسازی میدان ،عملا ورودی از طریق میدان حذف و فعلافعلاً ورودی در بخش شمال غربی بنا(ورودی غربی)به صورت پیاده از سمت خیابان استانداری صورت می پذیرد. <ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=http://old.aui.ac.ir/index.php/fa/%D8%AA%D9%88%D8%AD%DB%8C%D8%AF-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87?showall=&start=1|عنوان=توحید خانه}}</ref>
== فرم و تزیینات بنا ==
گنبد اصلی بنا به شکل دوازده ضلعی که در هر یک از اضلاع به صورت یک در میان ،میان، یک در ورودی (مجموعاً شش ورودی)تعبیه گردیده است. در داخل فضای گنبد،دیوارهاگنبد، دیوارها توسط یک دوال به دو قسمت تقسیم شده اندشده‌اند. برای تبدیل پلان دوازده ضلعی به دایره ،از طاق نماها استفاده گردیده که در فاصله هر دو طاق نما ،یک، یک «پا باریک »قرار دارد.کتیبه ای به خط ثلث اطراف فضای داخلی گنبد را فرا گرفته است.سقف ایوان جنوبی گنبد دارای تزیینات نقاشی است .حدس بر این است که ایوان جنوبی ،ورودی اصلی فضای گنبدخانه بوده است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=http://old.aui.ac.ir/index.php/fa/%D8%AA%D9%88%D8%AD%DB%8C%D8%AF-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87?showall=&start=3|عنوان=توحیدخانه}}</ref>
<br />
| 