اوستا: تفاوت میان نسخهها
محتوای حذفشده محتوای افزودهشده
FreshmanBot (بحث | مشارکتها) جز اصلاح فاصله مجازی + اصلاح نویسه با ویرایشگر خودکار فارسی |
جز تمیزکاری پانویسهای کوتاه (وظیفه ۲۱) |
||
خط ۶۵:
اوستای متاخر شامل قسمتی از یسنها، ویسپَرَد، خرده اوستا (نیایش، گاه، [[سی روزه]]، آفرینگان)، یشتها، وندیداد، هادّخت نسک، اَوَگَمَدَیچا، وثانسک، آفرین پیغامبر زرتشت و وِشتاسپ (گشتاسب) یشت است و پنج ششم از [[کتاب دینی]] زرتشتیان را تشکیل میدهد. در این بخشهای اوستا با [[دین زرتشتی]] متاخرتر روبرو هستیم. پس از زرتشت و شاید در همان زمان او، بسیاری از عقاید قدیم ایرانی و هندوایرانی که در نیایشها و آیینها و آیینهای دینی خداهای قدیم منعکس بود، همراه با اسطورهها و افسانههای این خداها یا آئینهای دینی پیش از زرتشت با عقیدههای این پیامبر درآمیخت و از آن متون اوستایی متاخر حاصل شد. ایجاد این تلفیق بر اثر گسترش دین زرتشتی در نواحی مختلف ایران بودهاست. برخی بر آن هستند که پس از زرتشت با گفتههای او آمیخته شد، اصولاً مقبول زرتشت نبودهاست و فقط علاقه و پای بندی به سنت قدیم، روحانیون پیرو او را بر آن داشته تا این فکرها را با عقیدههای او بیامیزد. اما از سوی دیگر، عدم ذکر نام خداهای قدیم هندوایرانی و آئینهای پرستش آنان در گاهان دلیل قطعی برای مخالفت زرتشت با این افکار نیست. زرتشت در گاهان بر آن است که اصول عقاید و نوآوریهای خویش را بیان کند و آنچه در مد نظر داشته، احتمالاً تغییر نظر طرز اندیشه مردم نسبت به عالم الوهیت است، نه خاصه دخالت در آیین پرستش خداها، جز مواردی که پسند او نبودهاست مانند قربانیهای بیدادگرانه و افراطی. در نظر او اَهورَه مَزدا برترین خدا است که در میان شش امشاسپند قرار دارد. خداهایی که زرتشت آنها را طرد کردهاست. دَیوَهها (دیوها) هستند که دستهای از خداهای هندوایرانی بهشمار میروند. پرستش اینها هرگز جایی در آئین زرتشتی پیدا نکرد و «دیوها» به حد قوای اهریمنی و شیاطین نزول کردند. اگر زرتشت با پرستش خداهایی همچون مهر یا با مراسمی همچون فشردن هوم و غیره مخالفت اساسی داشت، اینگونه خداها و آئینها مشکل میتوانستند زمانی پس از او در قلب دین زرتشتی، که از محافظه کارترین دینها است، راه یافته باشند. اوستای متاخر همچنینی شامل دعاها و ذکرهایی است که پس از زرتشت تألیف شدهاست.<ref>{{پک|تفضلی|۱۳۷۸|ک=تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام|ص=39-40}}</ref>
دربارهٔ تاریخ تألیف و تدوین اوستای متاخر نمیتوان به قطعیت اظهار نظر کرد. احتمالاً قدیمیترین بخشهای آن یعنی یشتهای کهن، به صورتی که اکنون در دست است، در قرن نهم یا هشتم پیش از میلاد، حدود یک قرن پس از گاهان، تألیف و تدوین شدهاست.<ref
=== یسنا ===
خط ۷۱:
{{اصلی|یسنا}}
یَسن تحتاللفظی به معنی «پرستش و نیایش» و از نظر اشتقاق لغوی با کلمات جشن و ایزد فارسی هم ریشه است. گاهان و یَسنهای هفت فصل در میان یَسنها قرار دارند؛ بنابراین، با محاسبه این بخشها تعدا یسنها ۷۲ تا است و اگر این بخشهای قدیم تر را جداگانه بهشمار آوریم، تعداد آنها ۳۸ تا است. همه یسنها را در روحان، با عنوان زوت و راسپی، در مراسم دینی یَسنا (یَزِش) که طی آن شیره گیاه مقدس هوم فشرده میشود و با شیر دعا خوانده مخلوط میگردد، میخوانند. مطالب یشنها بهطور کلی از این قرار است:
* یسن ۱ تا ۸ شامل ذکر ایزدهایی است که به شرکت در مراسم یسنا خوانده میشوند و نثارهایی که به آنها تقدیم میگردد.<ref>{{پک|تفضلی|۱۳۷۸|ک=تاریخ ادبیات ایران پیش از
* یسن ۹ تا ۱۱ هوم یَشت نامیده میشود. در یسن ۹ که به صورت گفتگویی میان اَهورَه مَزدا و زرتشت است، به توصیف و اهمیت شیره گیام هوم و ذکر کسانی که به فشردن این گیاه و فراهم آوردن شیره آن برای مراسم یسنا پرداختهاند و پسری که به پاداش آن به هر یک اعطا شدهاست، اختصاص دارد: ویوَنگهان پدر جمشید، آثویَه<ref group="Latin">Āθwya</ref> ([[آبتین]]، اَثفیان) پدر [[فریدون]]، ثریتَه</ref><ref group="Latin">θrita</ref> (اثرط) پدر اُورواخشیَه<ref group="Latin">Urwāxšaya</ref> و [[گرشاسب]] و [[پوروشسپ|پورشسب]] پدر زرتشت. یَسن ۱۰ در ستایش هوم و یسن ۱۱ شامل نفرین گاو و اسب و هوم بر کسانی است که مطابق آیین با آنها رفتار نمیکنند و دربارهٔ سهمی است که از نثار مراسم یَسنا به ایزد هوم اختصاص دارد.<ref>{{پک|تفضلی|۱۳۷۸|ک=تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام|ص=40-41}}</ref>
* یسن ۱۲ و ۱۳ شامل دعای اقرار به دین مزدیسنا (زرتشتی) است و مختصات زبانی اوستای گاهانی را دارد.<ref
* یسن ۱۴ تا ۱۸ دعاهایی است متضمن نام ایزدها.<ref>{{پک|تفضلی|۱۳۷۸|ک=تاریخ ادبیات ایران پیش از
* یسن ۱۹ تا ۲۱ بغان یَشت نام دارد و تفسیری است بر سه دعای معروف.<ref>{{پک|تفضلی|۱۳۷۸|ک=تاریخ ادبیات ایران پیش از
* یسن ۲۲ تا ۲۶ دعاهایی است متضمن نام ایزدها.<ref>{{پک|تفضلی|۱۳۷۸|ک=تاریخ ادبیات ایران پیش از
* یسن ۲۷ متن دعاهای سهگانه مذکور در یسنهای ۱۹ تا 21.<ref>{{پک|تفضلی|۱۳۷۸|ک=تاریخ ادبیات ایران پیش از
* یسن ۲۸ تا ۳۴. نگاه کنید به گاهان.<ref>{{پک|تفضلی|۱۳۷۸|ک=تاریخ ادبیات ایران پیش از
* ۳۵ تا ۴۱. نگاه کنید به یسنای هَپتنگهایتی.
یسن ۴۲ در ستایش عنصرهایی است که در آیین یسنا مانند هوم، شیر، گوشت، آب و گیاه به کار میروند.<ref>{{پک|تفضلی|۱۳۷۸|ک=تاریخ ادبیات ایران پیش از
* یسن ۴۳ تا ۵۱. نگاه کنید به گاهان.
* یسن ۵۲ در ستایش اَشه (راستی) است.<ref>{{پک|تفضلی|۱۳۷۸|ک=تاریخ ادبیات ایران پیش از
* یسن ۵۳. نگاه کنیه به گاهان.
* یسن ۵۴ متن دعای زرتشتی به نام آایریماایشیو.<ref group="Latin">ā airyēmā išyō</ref><ref>{{پک|تفضلی|۱۳۷۸|ک=تاریخ ادبیات ایران پیش از
* یسن ۵۵. نگاه کنید به ستایش گاهان.<ref>{{پک|تفضلی|۱۳۷۸|ک=تاریخ ادبیات ایران پیش از
* یسن ۵۶ درخواست توجه از سوی ایزدها.<ref>{{پک|تفضلی|۱۳۷۸|ک=تاریخ ادبیات ایران پیش از
* یسن ۵۷ سروش یَشت نام دارد و به توصیف و ستایش سروش، ایزد نظم و انضباط دینی، اختصاص دارد و از نظر ساخت به مهر یشت همانند است و بخشی از آن از این یشت اقتباس شدهاست.<ref>{{پک|تفضلی|۱۳۷۸|ک=تاریخ ادبیات ایران پیش از
* یسن ۸۵ در ستایش نماز است.<ref
* یسن ۵۹ تکرار دعاهای ۱۷ و ۲۶ است.<ref>{{پک|تفضلی|۱۳۷۸|ک=تاریخ ادبیات ایران پیش از
* یسن ۶۰ مشتمل بر یک سلسله دعا برای اقامتگاههای راستکارها است.<ref>{{پک|تفضلی|۱۳۷۸|ک=تاریخ ادبیات ایران پیش از
* یسن ۶۱ در مدح دعای اَهُونَوَر وُهُو، یِنگهِهها تام و آفرینگان دَهمان و وصیت دیوزدایی آنها است.<ref>{{پک|تفضلی|۱۳۷۸|ک=تاریخ ادبیات ایران پیش از
* یسن ۶۲ در ستایش آتش است.<ref>{{پک|تفضلی|۱۳۷۸|ک=تاریخ ادبیات ایران پیش از
* یسن ۶۳ تا ۶۹ دعهایی است که در آیین فراهم آوردن آب تقدیس شده باید خوانده شود.<ref>{{پک|تفضلی|۱۳۷۸|ک=تاریخ ادبیات ایران پیش از
* یسن ۷۰ تا ۷۲ مشتمل بر یک سلسله دعاها است.<ref>{{پک|تفضلی|۱۳۷۸|ک=تاریخ ادبیات ایران پیش از
=== ویسپرد ===
{{اصلی|ویسپرد}}
ویسپَرَد تحتاللفظی به معنی «همه ردان (سروَران)» است و تامی به یسنها دارد و مطالب آن از این متون اقتباس شده و مکمل آنها است. ویسپرد همراه با یسنها و خصوصاً در مراسم دینی نوروز گاهنبارها (یا جشنهای ششگانه فصلی) خوانده میشود. ویسپرد دارای ۲۴ «کَرده» (=تقسیر شده، بخش) است.<ref>{{پک|تفضلی|۱۳۷۸|ک=تاریخ ادبیات ایران پیش از
=== یشت ===
خط ۲۳۰:
=== خردهاوستا ===
{{اصلی|خردهاوستا}}
خرده اوستا (یا اوستای کوچک)، مجموعهای است از دعاهای کوتاه خاص مردم عادی زرتشتی که آنها را در موقعیتهای خاصی میخوانند، در برابر دعاهایی که خواندن آنها در مراسم دینی خاص روحانیها است. نام این کتاب فقط به صورت پهلوی آمدهاست و دربارهٔ زمان تدوین متنهای آن نمیتوان اظهارنظر کرد. تدوین خرده اوستا به آذرباد مَهرَپَندان، [[موبدان موبد]] زمان شاپور دوم ساسانی (۳۰۹ تا ۳۷۹ م)، نسبت داده شدهاست.<ref>{{پک|تفضلی|۱۳۷۸|ک=تاریخ ادبیات ایران پیش از
مهمترین بخشهای خرده اوستا عبارتند از:
* نیایش، نام پنج دعا به نام خورشید و مهر و ماه و آب و آتش است که هر یک از آنها در موقعهایی از روز یا ماه باید خوانده شود. یَشت مربوط به هر یک از ایزدهای نام برده یا بخشی از آن، در نیایش مربوط به آن ایزد گنجانده شدهاست، مثلاً همه خورشید یشت در نیایش اول (بند ۱۰ تا ۱۷) و ماه یشت در نیایش سوم (بند ۲ تا ۹) نقل شدهاست.<ref>{{پک|تفضلی|۱۳۷۸|ک=تاریخ ادبیات ایران پیش از
* گاه شامل دعاهایی است که در پنج هنگام از شبانه روز باید خوانده شود.<ref>{{پک|تفضلی|۱۳۷۸|ک=تاریخ ادبیات ایران پیش از
* سی روزه شامل دعاهایی است که هر یک متعلق به یکی از سی ایزدی است که سی روز ماه بنام آنها است. دو سی روزه، به نامهای سی روزه بزرگ و کوجک، در دست است. سی روزه را بهطور کامل، خصوصاً در سی روز پس از درگذشت شخص متوفا، میخوانند.<ref>{{پک|تفضلی|۱۳۷۸|ک=تاریخ ادبیات ایران پیش از
* دعاهایی است که همره با اهدای نذرها میخوانند. چهار آفرینگا در دست است: آفرینگانِ دَهمان دعایی است که پس از فوت برای روان فرد در گذشته میخوانند؛ آفرینگانِ گاهان که در پنج روز پایان سال به نام روزهای گاهانی که روزهای فرود آمدن ارواح درگذشتگان به زمین است، خوانده میشود و آفرینگانِ رَپیتوین<ref group="Latin">Raptīwīn</ref> که در آغاز و پایان تابستان خوانده میشود.<ref>{{پک|تفضلی|۱۳۷۸|ک=تاریخ ادبیات ایران پیش از
* علاوه بر متنهای فوق، خرده اوستا شعرها و دعاهای کوتاه دیگری مانند سه دعای معروف زرتشتی، سروش باج (دعای خاص ایزد سروش) و هوشبام (دعایی در ستایش سپیده دم؛ مقتبس از بخشهای گوناگون وندیداد و یسنها) را نیز دربردارد. در نسخههایی گوناگون خرده اوستا، متنهایی نیز به پازند آمدهاست.<ref>{{پک|تفضلی|۱۳۷۸|ک=تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام|ص=42-43}}</ref>
|