ایگور میخایلوویچ دیاکونوف: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ایگور میخایلوویچ دیاکونوف''' {{به روسی|И́горь Миха́йлович Дья́конов}} (زادهٔ [[۳۰ دسامبر]] [[۱۹۱۴ (میلادی)|۱۹۱۴]] در پتروگراد – درگذشت [[۲ مه|۲ مهٔ]] [[۱۹۹۹ (میلادی)|۱۹۹۹]] در سنت پترزبورگ) [[خاورشناسی|خاورشناس]] بین‌المللی اهل [[روسیه]] و یکی از بهترین پژوهشگران در زمینهٔ مطالعات شرق نزدیک باستان بود.<ref name="dandamayev">{{پک|Dandamayev|2009|ک=DIAKONOFF}}</ref> او عضو [[آکادمی بریتانیایی]]، عضو افتخاری [[انجمن سلطنتی آسیایی]] و انجمن شرق‌شناسی آمریکا و [[فرهنگستان هنر و علوم آمریکا]] و عضو کمیتهٔ مشورتی [[دانشنامه ایرانیکا|''دانشنامهٔ ایرانیکا'']] و عضو ''مجموعهٔ کتیبه‌های ایرانی'' بود. او همچنین مدرک دکترای افتخاری از [[دانشگاه شیکاگو]] را داشت.

دیاکونوف تماس‌های بین‌المللی و سهیم‌شدن در سازماندهی پروژه‌های مهم علمی را بنیان نهاد. به‌طور خاص، او در برگزاری ۲۵مین کنگرهٔ بین‌المللی خاورشناسان که در سال ۱۹۶۰ در [[مسکو]] برگزار شد، نقشی فعال داشت (دبیر اجرایی کمیتهٔ برگزاری بود). آثار منتشرهٔ او موضوعات مختلفی را در بَر می‌گیرند، از مطالعات زبان‌شناختی [[زبان‌های آفروآسیایی]] گرفته تا حماسه‌های اسکاندیناوی و آثار شاعر مشهور روس، [[الکساندر پوشکین]]. دیاکونوف مترجم زبردست آثار ادبی از جمله ''[[حماسه گیلگمش|حماسهٔ گیل‌گمش]]'' و چندین کتاب از ''[[کتاب مقدس]]'' بود. او همچنین اشعار و ترجمه‌های خود را منتشر می‌کرد. دیاکونوف در زندگی شخصی و حرفه‌ای خویش نمونه‌ای از چشم‌انداز انسان‌دوستی بود و عقیده داشت که پژوهشگران در همهٔ جهان، خانواده‌ای متحد و برادرند. وی همچنین معتقد بود که پژوهشگر نباید به شرایط سیاسی وابسته باشد و خود را در مرزهای ملی محدود کند.<ref name>{{پک|Dandamayev|2009|ک="dandamayev" DIAKONOFF}}</ref>

دیاکونوف می‌توانست متون را به زبان‌های سومری، اکدی، [[زبان عبری|عبری]]، [[زبان عیلامی|ایلامی]]، [[زبان هیتی|هیتی]]، [[زبان هوری|هوری]] و [[زبان اورارتویی|اورارتویی]] بخواند؛ او متون شرق نزدیک باستان را در دوره‌ها و انواع مختلف مطالعه کرد، از هزارهٔ سوم پیش از میلاد تا پایان [[شاهنشاهی هخامنشی|دورهٔ هخامنشی]] در سدهٔ چهارم پیش از میلاد. موضوعات آثار او زبان‌ها و فرهنگ‌ها، همراه با [[قوم‌شناسی|نژادشناسی]]، سیاست و تاریخ اجتماعی و اقتصادی شرق نزدیک باستان و آسیای مرکزی را شامل می‌شد. او مجموعهٔ قوانین سومری، بابلی و آشوری را همراه با یادداشت‌های دقیق ترجمه کرد. وی همچنین متون اصلی اسناد اقتصادی و نامه‌های روزمرهٔ ناشناخته به خط میخی از [[اورارتو|پادشاهی اورارتو]] را ویرایش، آوانویسی و ترجمه کرد. بسیاری از این اسناد در طول کاوش‌های باستان‌شناسی در [[کارمیر بلور]] در [[ارمنستان]] یافت شده‌بودند و خواندن آن‌ها دشواری‌های بسیاری به‌همراه داشت. همراه با [[سرگی استاروستین|سرگی آناتولیویچ استاروستین]]، نشان دادند که زبان‌های هوری و اورارتویی با زبان‌های داغستانی ارتباط دارند. یک کتاب او شامل بررسی دقیق و توصیف سیستماتیک زبان‌های آسیای غربی است. دیگر آثار زبان‌شناسانهٔ او، شامل مطالعهٔ تاریخی ریشه‌های آفروآسیایی و مقایسهٔ واژگانی [[زبان‌های آفروآسیایی]] می‌شد، همچنین برای گردآوری فرهنگ جامع واژگان این زبان‌ها و فرهنگ ریشه‌شناسی واژگان سامی نیز مشارکت داشت. دیگر کارهای او عبارتند از مطالعات تطبیقی زبان‌های حامی و سامی و بازسازی آوایی، ریخت‌شناسی و واژگانی آن‌ها و همچنین تجزیه و تحلیل تشابهات میان زبان اکدی و زبان‌های غیرمکتوب کوشی. دیاکونوف به همان اندازه نیز در [[واژه‌شناسی]]، تاریخ و زبان‌شناسی ماهر بود و ترجمه‌های استادانه‌ای از آثار ادبی مربوط به ''کتاب مقدس'' و آثار سومری، بابلی و آشوری ارائه داده‌است.<ref name>{{پک|Dandamayev|2009|ک="dandamayev" DIAKONOFF}}</ref>

دیاکونوف نویسندهٔ اصلی دو مجلد بزرگ از ''تاریخ جهان باستان''، دو جلد از ''تاریخ شرق باستان'' و چندین کتاب دیگر دربارهٔ شرق نزدیک باستان بود که منجر به شناخت بهتر تاریخ، اقتصاد و فرهنگ این منطقه و کمک به درک عوامل روان‌شناسی اجتماعی و تکامل تمدن‌های اولیه شد. یکی از این کتاب‌ها دربارهٔ وضعیت کشاورزی در آشور بود. کتاب دیگر وی به شکل‌گیری جامعه و دولت در میان‌رودان باستان اختصاص داشت. علاوه بر این، باید به ویراستاری او بر مجموعهٔ مطالعات نویسندگان شوروی تحت عنوان ''میان‌رودان باستان: تاریخ اجتماعی و اقتصادی''، مجموعه‌ای از مطالعات پژوهشگران شوروی (مسکو، ۱۹۶۹) نیز اشاره‌کرد، که شامل بررسی عمومی تاریخ اقتصادی میان‌رودان باستان و نهادهای اجتماعی آن است. این کتاب در سال ۱۹۷۶ میلادی به‌زبان عربی ترجمه‌شد و در [[بغداد]] منتشر گردید.<ref name>{{پک|Dandamayev|2009|ک="dandamayev" DIAKONOFF}}</ref>

بسیاری از آثار دیاکونوف به تاریخ، اقتصاد و نهادهای اجتماعی دولت‌های ایران در دورهٔ باستان اختصاص دارند. او کتیبهٔ اکدی از سال ۱۰۰۰ پیش از میلاد که در گسترهٔ قلمرو مادها یافت شدند را ویرایش و بررسی کرد. این کتیبه بر روی دو طرف یک لوح برنزی حکاکی شده‌بود و توضیح می‌داد که شاهی به‌نام شیلیسرُه از روی مهربانی، افرادش را از پرداخت مالیات معینی رها کرد. این کتیبه پیش‌تر توسط [[ارنست هرتسفلد]] منتشر شده‌بود اما دیاکونوف شفافیت بیش‌تری را براساس درک خود ارائه داد. از جملهٔ دیگر آثار او می‌توان به [[تاریخ ماد|''تاریخ ماد از ازمنهٔ باستان تا پایان سدهٔ چهارم پیش از میلاد'']] (مسکو و لنین‌گراد، ۱۹۵۶)، اشاره کرد. این مجلد، نخستین بحث جامع و پُرزحمت دربارهٔ تاریخ باستان مناطق شمال غربی ایران را شامل می‌شد و توجه ویژه‌ای را به ترکیب قومی و نژادی آن‌ها و نیز به ظهور و سقوط مادها اختصاص داد. دیاکونوف برای این کتاب از سنگ‌نوشته‌های آشوری، بابلی، اورارتویی، ایرانی باستان (سنگ‌نوشته‌های پارسی باستان و ''[[اوستا]]'') و همچنین منابع کلاسیک و شواهد باستان‌شناختی استفاده کرد. به‌طور خاص، هنگامی که به هرودوت و دیگر نویسندگان یونانی ارجاع می‌دهد، توجه می‌کند که اصطلاح «مُغ» (ماگوس) یک نشان قومی بود و یک طبقه یا پیشه را نمایندگی نمی‌کرد. چند ده سال بعد، این کتاب به‌زبان فارسی ترجمه شد و در ایران تحت عنوان ''تاریخ ماد'' (ترجمهٔ [[کریم کشاورز]]، تهران: ۱۹۶۶) منتشر گردید. نسخهٔ خلاصه‌شده و بروزشدهٔ این اثر را می‌توان تحت عنوان «ماد» در ''[[تاریخ ایران کمبریج]]'' (ج ۲، ۱۹۸۵) یافت. بسیاری از مدخل‌های دیاکونوف دربارهٔ تاریخ ماد در ''[[دانشنامهٔ بریتانیکا]]'' منتشر شده‌اند.<ref name>{{پک|Dandamayev|2009|ک="dandamayev" DIAKONOFF}}</ref>

تعدادی از آثار او به مطالعات ایران باستان اختصاص دارند. مقالهٔ او به‌نام «منشأ سیستم نگارش پارسی باستان و کتیبه‌نویسی شرق باستان و سنت‌های سالنامه‌نویسی» به بررسی منشأ خط پارسی باستان اختصاص دارد. دیاکونوف در آن نشان داد که سنگ‌نوشته‌های پارسی باستان، زبان گفتاری پارس را ارائه نمی‌دادند و چنان‌که از [[بایگانی‌های اداری تخت جمشید|اسناد ایلامی در بایگانی‌های تخت جمشید]] می‌دانیم، زبان این کتیه‌ها برای اهداف کاربردی استفاده نمی‌شد. او مایل بود چنین فرض کند که سیستم نوشتاری میخی موسوم به «پارسی باستان»، مدت‌ها پیش از فرمانروایی [[داریوش یکم]]، توسط مادها ایجاد شده‌بود. او همچنین دیدگاه‌های مختلفی در مورد منشأ خط میخی پارسی باستان، از جمله نقش خط میخی میان‌رودان و الفبای آرامی و همچنین کاتبان ایلامی را مورد توجه قرار داد. مدت‌ها بعد، دیاکونوف در مقالهٔ «دربارهٔ دگرنگاری و جایگاهش در تاریخ تحول نگارش» دوباره به همین موضوع برگشت. وی در این مقاله به تحلیل دگرنگاری ایرانی-آرامی در مقایسه با شیوهٔ نگارش سومری و اکدی پرداخت و به تشابهات مهم آن‌ها با شیوهٔ نگارش ایرانیان توجه کرد. هنگامی که مادها و پارس‌ها نهادها و سازمان‌های دولتی‌شان را ایجاد کردند، کاتبان آموزش‌دیدهٔ آرامی را بیش‌تر می‌توان در میان‌شان یافت. با این وجود، در آخرین مرحله از توسعه‌شان، سیستم نوشتاری آرامی در شاهنشاهی‌های ایران باستان، به دگرنگاشتی ایرانی تبدیل شد چرا که واژگان آرامی با اجزاء ایرانی در ایران خوانده می‌شدند؛ بنابراین، در سده‌های دوم و یکم پیش از میلاد در [[نسا]]، کاتبان از عبارات اداری استاندارد [[زبان آرامی]] استفاده می‌کردند، اگرچه آن‌ها هیچ‌گونه آگاهی و دانشی از زبان آرامی نداشتند.<ref name>{{پک|Dandamayev|2009|ک="dandamayev" DIAKONOFF}}</ref>

چندین مجلد به افتخار او چاپ شده‌است، از میان آن‌ها یکی به زبان انگلیسی است:<ref name>{{پک|Dandamayev|2009|ک="dandamayev" DIAKONOFF}}</ref>