برج‌های خرقان: تفاوت میان نسخه‌ها

'''برج‌های دوگانه خرقان''' دو [[برج (ساختمان)|برج]] [[آجر]]ی [[هنر سلجوقیان|دوره سلجوقی]] هستند که با فاصله ۲۹ متری از یکدیگر و در فاصله یک کیلومتری روستای [[حصار ولی‌عصر|حصار]] از توابع [[دهستان خرقان غربی]] در [[شهرستان آوج]] [[استان قزوین]] قرار دارند.<ref name="عطارزاده">{{پک|عطارزاده|ک=دانشنامه جهان اسلام}}</ref> این بنا در ۲۳ خرداد ۱۳۵۶ به شماره ۱۳۹۵ در [[آثار ملی ایران]] به ثبت رسیده‌است.<ref name="صدا و سیمای مرکز قزوین">{{پک|امینی|ک=صدا و سیمای مرکز قزوین}}</ref>

این مجموعه شامل ۲ برج است که برج شرقی از برج غربی قدیمی‌تر است. برج قدیمی که هشت‌ضلعی است، حدود ۱۵ متر ارتفاع و ۱۱ متر قطر دارد.<ref name=">{{پک|عطارزاده"|ک=دانشنامه جهان اسلام}}</ref>

گره‌چینی و نقوش هندسی آجرکاری دوره سلجوقی، در این بنا به کمال رسیده‌است.<ref name=">{{پک|عطارزاده"|ک=دانشنامه جهان اسلام}}</ref>

اجرای آجرکاری این برج‌ها حاکی از مهارت بالای سازندگان آن است و این بنا را یکی از چشمگیرترین بناهای [[قرن ۵ (قمری)|قرن پنجم قمری]] بدل کرده‌است.<ref name=">{{پک|عطارزاده"|ک=دانشنامه جهان اسلام}}</ref> در آجرکاری این بنا، شیوه‌ای تازه به کار گرفته شده‌است که بعداً در ساخت بناهای دیگری چون [[گنبد سرخ مراغه]] نیز استفاده شده‌است.<ref name>{{پک|امینی|ک="صدا و سیمای مرکز قزوین" }}</ref>

تمامی بنا به ضخامت ۶۰ [[سانتی‌متر]] با آجرهای ساده به ابعاد ۵×۱۹×۱۹ یا ۵×۲۰×۲۰ سانتی‌متری ساخته شده که روی آن به ضخامت ۲۱ سانتی‌متری آجرکاری تزئینی انجام شده‌است.<ref name>{{پک|امینی|ک="صدا و سیمای مرکز قزوین" }}</ref> در برج‌ها حدود ۲۵ نوع آجرکاری تزئینی با طرح‌های مختلف وجود دارد که حصیری، جناغی، خفته‌راسته، گره مربع سرمه‌دان، مربع پای باریک و چهارترنجی از آن جمله هستند.<ref name=">{{پک|عطارزاده"|ک=دانشنامه جهان اسلام}}</ref>

نخستین نمونه [[گنبد]]های نار (پیازی و نیم‌کره) و گنبدهای دو پوسته گسسته (میان‌تهی) در این برج‌ها دیده می‌شود<ref name=">{{پک|عطارزاده"|ک=دانشنامه جهان اسلام}}</ref> و آن را از نظر پیشتازی در این عرصه مهم می‌کند.<ref name>{{پک|امینی|ک="صدا و سیمای مرکز قزوین" }}</ref> از ویژگی‌های بنا حدس زده‌می‌شود که پوسته دوم آن [[مخروط]]ی‌شکل نیست<ref name>{{پک|امینی|ک="صدا و سیمای مرکز قزوین" }}</ref> و دو پوسته آن کاملاً در نیم‌رخ هم قرار ندارند.<ref name=">{{پک|عطارزاده"|ک=دانشنامه جهان اسلام}}</ref>

از پوسته خارجی گنبد برج قدیمی چیزی باقی‌نمانده‌است اما پوسته داخلی آن سالم است و با انحنا به کمک طاق‌نماها و کاربندی شانزده‌گانه‌ای بالای هشت‌ضلعی بنا قرار گرفته‌است.<ref name=">{{پک|عطارزاده"|ک=دانشنامه جهان اسلام}}</ref>

در سردر ورودی برج‌ها در کتیبه‌هایی که در بالای ساقه گنبد قرار دارد<ref name=">{{پک|عطارزاده"|ک=دانشنامه جهان اسلام}}</ref> اطلاعاتی در مورد سال ساخت و معمار نوشته شده‌است. در کتیبه دوخطی برج قدیمی چنین نوشته شده‌است:<ref name>{{پک|امینی|ک="صدا و سیمای مرکز قزوین" }}</ref>

که نشان از ساخت بنا در سال [[۴۶۰ (قمری)]] توسط محمد بن مکی زنجانی دارد. کتیبه برج جدید سال ساخت [[۴۸۶ (قمری)|۴۸۶]] به معماری ابوالمعالی بن مکی زنجانی را نشان می‌دهد اما احتمالاً معمار هر دو برج یک نفر بوده‌است.<ref name=">{{پک|عطارزاده"|ک=دانشنامه جهان اسلام}}</ref>

داخل برج قدیمی نقاشی‌هایی قرار دارد که در نوع خود باارزش هستند. در این نقاشی‌ها، [[طاووس]] نر با چتری به شکل بادبزن، ستاره‌های شش یا هشت‌پر، دو طاووس در مقابل یکدیگر، یا دو طاووس که گردن‌های بلندشان به هم پیچیده دید می‌شود. میان دو طاق‌نمای داخل بنا نقش [[تجرید]]ی [[درخت]] [[انار]] با دو پرنده در دو طرف‌آن دیده‌می‌شود. تزئینات سطح داخلی گنبد شامل نقوشی تزئینی با تلفیقی از [[خط کوفی]] است که در کادرهایی با رنگ سبز و آبی ایجاد شده‌است.<ref name=">{{پک|عطارزاده"|ک=دانشنامه جهان اسلام}}</ref>

فضای داخلی این برج پوشش [[گچ]]ی و نقاشی دیواری ندارد و دیوارها سراسر آجرچینی ساده دارند. حاشیه گنبد هشت حاشیه پهن با نقوش هندسی دارد که زیر آنها کتیبه‌ای [[قرآن]]ی به [[خط کوفی]] مشاهده می‌شود. [[ضریح]] داخل این برج با برج قدیمی هم‌اندازه و بدون تزیینات است اما در حاشیه بالای آن، نام [[دوازده امام]] با [[خط نسخ]] حکاکی شده‌است.<ref name=">{{پک|عطارزاده"|ک=دانشنامه جهان اسلام}}</ref>

تا اوایل [[دهه ۱۳۴۰]]، بر اساس نوشته‌های کتیبه‌های روی [[ضریح]]‌های چوبی تصور می‌شد که این دو بنا آرامگاه دو [[امامزاده]] به نام‌های حدیده‌خاتون و محمد از فرزندان [[موسی بن جعفر|موسی‌بن‌جعفر]] هستند اما با بررسی‌های بعدی شخص شد که دو ترک سلجوقی به نام‌های «ابوسعید بیجار پسر سعد» و «ابومنصور ایلتای‌تی پسر تکین» در این بناها دفن شده‌اند.<ref name=">{{پک|عطارزاده"|ک=دانشنامه جهان اسلام}}</ref>

این بنا بارها مرمت شده‌است. در سال ۱۳۴۷ روستاییان محلی قسمتی از بنا را که بر اثر [[سیلاب]] در زیر رسوبات سست قرار گرفته بود به شکل ابتدایی تعمیر کردند. برج‌ها در سال‌های ۱۳۵۳، ۱۳۶۹، ۱۳۷۰ و ۱۳۷۳–۱۳۷۱ مورد مرمت قرار گرفتند.<ref name=">{{پک|عطارزاده"|ک=دانشنامه جهان اسلام}}</ref>