سپاه: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
FreshmanBot (بحث | مشارکت‌ها) جز اصلاح فاصله مجازی + اصلاح نویسه با ویرایشگر خودکار فارسی |
Omid Jeyhani (بحث | مشارکت‌ها) اصلاح و تکمیل |
||
خط ۲:
[[پرونده:Corps Nato.svg|بندانگشتی|چپ|نماد استاندارد ناتو برای سپاه. تعداد ۳ حرف X قراردادی است و ربطی به تعداد نفرات ندارد. (۲ حرف X نشانهٔ لشکر و ۱ حرف X نشانهٔ تیپ می‌باشد)]]
'''سپاه'''
در تقسیمات نظامی، '''سپاه''' (به ترکی و فارسی افغانی: '''قول اردو'''؛ [[زبان ترکی استانبولی|به ترکی استانبولی]]: Kolordu) نام یگانی است که از [[لشکر]] بزرگتر و از [[ارتش]] کوچکتر باشد. این یگان یک [[آرایش نظامی]] بزرگ یا گروه مدیریتیِ نظامی است که غالباً وظایف معمول نظیر [[توپخانه]] را بر عهده دارد. ممکن است سپاه برای نامیدن یگان‌های خاص یا یک رستهٔ خاص استفاده شود که برای نمونه می‌توان به [[سپاه تفنگداران دریایی ایالات متحده]] و [[سپاه تفنگداران دریایی پادشاهی بریتانیا]] اشاره کرد.
خط ۹:
امروزه در ایران از واژهٔ ''سپاه'' به‌طور اختصاری و اصطلاحی برای اشاره به [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]] اشاره می‌شود. در حال حاضر، [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی]] یک نیروی [[شبه‌نظامی]] مستقل است که دارای تقسیمات سازمانی گستره، در حد یک ارتش کلاسیک است. این سازمان در حال حاضر قدرتمندترین نیروی [[شبه‌نظامی]] در [[خاورمیانه]] و صرفاً به لحاظ انضباطی، تحت امر فرماندهی [[نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران|نیروهای مسلح ایران]] است و فعالیت‌های بین‌المللی گوناگونی را با همکاری دیگر گروه‌های شبه نظامی منطقه ای انجام می‌دهد. در سال‌های گذشته از سوی برخی دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی، اتهاماتی متوجه این سازمان بوده این که جمهوری اسلامی همواره آن‌ها را رد کرده‌است.<ref>{{یادکرد ژورنال|نویسنده=اکبر منتجبی |پیوند نویسنده=اکبر منتجبی | عنوان = بسیج فعال‌تر می‌شود|نشریه=شهروند امروز|تاریخ=۴ آذر ۱۳۸۶|شماره=۵۷|صفحه=۴۵}}</ref><ref>[http://farsi.khamenei.ir/message-content?id=35064 انتصاب سردار غلامحسین غیب‌پرور به ریاست سازمان بسیج]- farsi.khamenei.ir- 19 آذر 95</ref><ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.tabnak.ir/fa/pages/?cid=47559| عنوان = بیانیه سپاه دربارهٔ فعالیت سیاسی بسیج}}</ref><ref>حسین بشیریه، انقلاب و بسیج سیاسی،انتشارات دانشگاه تهران، مؤسسه انتشارات چاپ دانشگاه تهران، چاپ هفتم،1387ش، صص78-81</ref>
== واژه‌شناسی ==
«سپاه» یکی دیگر از کهن‌ترین اصطلاحات نظامی در زبان‌های ایرانی است، که در [[زبان ایرانی باستان]] «-spāda*»، [[پارسی باستان]] و [[اوستایی]] پیشین «-spāda»، اوستایی پسین «-spāδa»؛ [[زبان پارتی|پهلوی]] «spāδ» ،«ispāδ»؛ [[زبان سغدی|سغدی]] «ǝspāδ»؛ [[زبان باختری|بلخی]] «σπαλο» ،«ασπαλο» و [[پارسی میانه]] «spāh» گفته می‌شده و در فارسی دری «'''سپاه'''» گشته است<ref>[http://www.rabbinics.org/pahlavi/MacKenzie-PahlDict.pdf ''MacKenzie, D. N.'', A Concise Pahlavi Dictionary, London, etc.: Oxford University Press, 1971. — 236 pp. ISBN 0-19-713559-5. — p. 75]</ref>. از این واژه در پارسی باستان «-spāda-pati*» ساخته شده، که در پهلویی «spāδpat»، «spāδbad»، در پارسی میانه «spāhpat»، «spāhbed»، در سغدی «spāδpaδ»، در بلخی «σπαλοβιδο» ،«ασπαλοβιδο» و در فارسی دری «[[سپهبد]]» گشته است. همچنین از «سپاه» در فارسی دری اصطلاح «سپهسالار» ساخته شده، که با سپهبد مترادف بوده است<ref>[http://www.vajehyab.com/dehkhoda/سپهسالار سپهسالار در لغت‌نامۀ دهخدا]</ref>.
== پیشینه ==
[[ارتش هخامنشیان]] (550 - 330 تا میلاد) در آغاز «-kāra*» نامیده می‌شده، ولی سپستر، که بر پایۀ [[دهدهی|رده‌بندی دهدهی]] سازمان داده شد، «-spāda*» [سپاه] نام گرفته‌است. در سپاه هخامنشیان از ده سرباز یک [[گروه (ارتش)|گروه]] تشکیل می‌شده، که «-daθa*» [دهه] نامیده و سردار آن [[گروهبان|«-daθapati*»]] [دهبد] خوانده می‌شده‌است. از ده گروه یک [[گروهان]] تشکیل می‌شده، که «-θata*» [صده] خوانده و فرمانده آن [[سروان|«-θatapati*»]] [صده‌بد] نامیده می‌شده‌است. ده گروهان یک [[هنگ]] را تشکیل می‌داده‌اند، که «-hazāra*» [هزاره] نامیده و فرمانده آن [[سرهنگ|«-hazārapati*»]] [هزاربد] خوانده می‌شده است. از ده هنگ یک [[لشکر]] تشکیل می‌شده، که «-baivara*» [بیوره] خوانده و فرمانده آن [[سرلشکر|«-baivarapati*»]] [بیوربد] نامیده می‌شده است. فرمانده کل ارتش هخامنشیان [[سپهبد|«-spādapati*»]] [سپهبد] و یا «-kārana*» [کارن] خوانده می‌شده، که از همان «-kāra*» روییده است<ref name="Shahbazi">[http://www.iranicaonline.org/articles/army-i ''A. Sh. Shahbazi'', “ARMY i. Pre-Islamic Iran,” Encyclopædia Iranica, II/5, pp. 489-499]</ref>.
{| class="infobox bordered" style="width: 24em"
!colspan='3' style="text-align:center; background:#cce" |'''سپاه هخامنشیان'''
|-
|colspan='3'|
|-
! [[یگان نظامی|یگان‌ها]]
! شمار نیروها
! [[درجه‌های نیروهای مسلح ایران|فرمانده]]
|-
| [[گروه (ارتش)|''-daθa*'']]
| ۱۰ سرباز
| [[گروهبان|''-daθapati*'']]
|-
| [[گروهان|''-θata*'']]
| ۱۰۰ سرباز
| [[سروان|''-θatapati*'']]
|-
| [[هنگ|''-hazāra*'']]
| ۱۰۰۰ سرباز
| [[سرهنگ|''-hazārapati*'']]
|-
|[[لشکر|''-baivara*'']]
| ۱۰٬۰۰۰ سرباز
|[[سرلشکر|''-baivarapati*'']]
|-
| [[سپاه|''-spāda*'']]
| ۶۰٬۰۰۰ سرباز
| [[سپهبد|''-spādapati*'' یا ''-kārana*'']]
|}
در زمان [[اشکانیان]] نیز نیروهای مسلح '''سپاذ''' ({{lang-xpr|spāδ}}) و فرمانده کل نیروهای مسلح '''سپاذبد''' ({{lang-xpr|spāδbad}}) خوانده می‌شدند. اما در سپاه اشکانیان [[گروهان|صده‌ها]] «'''وَست'''» ({{lang-xpr|wast}})، [[هنگ|هزاره‌ها]] «'''درفش'''» ({{lang-xpr|drafš}}) و [[لشکر|'''بَیوَره‌ها''']] «'''گُند'''» ({{lang-xpr|gund}}) نامیده می‌شدند. فرماندهان این یگان‌ها «'''وست‌سالار'''» ({{lang-xpr|wast-sālār}})، «'''درفش‌سالار'''» ({{lang-xpr|drafš-sālār}}) و «'''گندسالار'''» ({{lang-xpr|gund-sālār}}) نامیده می‌شدند.<ref>''Farrokh, Kaveh''. Sassanian Elite Cavalry AD 224-642. Oxford: Osprey, 2005. ISBN 1-84176-713-1. — с. 6—7</ref>
{| class="infobox bordered" style="width: 24em"
!colspan='3' style="text-align:center; background:#cce" |'''سپاه اشکانیان'''
|-
|colspan='3'|
|-
! [[یگان نظامی|یگان‌ها]]
! شمار نیروها
! [[درجه‌های نیروهای مسلح ایران|فرمانده]]
|-
| [[گروه (ارتش)|''radag*'']]
| ۱۰ سرباز
| [[گروهبان|''radagpān*'']]
|-
| ''[[گروهان|wast]]''
| ۱۰۰ سرباز
| ''[[سروان|wast-sālār]]''
|-
| [[هنگ|''drafš'']]
| ۱۰۰۰ سرباز
| ''[[سرهنگ|drafš-sālār]]''
|-
|''[[لشکر|gund]]''
| ۱۰٬۰۰۰ سرباز
|''[[سرلشکر|gund-sālār]]''
|-
| [[سپاه|''spāδ'']]
| ۶۰٬۰۰۰ سرباز
| ''[[سپهبد|spāδpat'' یا ''spāδbad]]''
|}
در زمان [[ساسانیان]] نیز [[سپاه]] ({{lang-pal|spāh}}) بر پایه [[دهدهی|سیستم شمارش دهدهی]] گروهبندی می‌شد،<ref>NIKONOROV, Valery. (2005), “K voprosu o Parfīanskom nasledii v Sasanidskom Irane: voennoe delo” [The issue of Parthian inheritance in Iran: warfare], in Tsentral ‘naia Aziia ot Akhemenidov do Timuridov: Arkheologiia, Istoriia, Etnologiia, Kul’tura [Central Asia from the Achaemenids to the Timurids: Archaeology, History, Ethnology, Culture], Valery NIKONOROV (ed.), Saint Petersburg: Oriental Department of the St. Petersburg State University, 141-182.</ref> فرمانده آن [[سپهبد|'''سپاهبد''']] ({{lang-peo|spāhbed}}) خوانده می‌شد. [[جوخه|دهه‌ها]] «'''رده'''» ({{lang-pal|radag}}) و [[گروهان|'''صده‌ها''']] «'''تَهم'''» ({{lang-pal|tahm}}) نامیده و فرمانده آن [[ستوان|'''تهم‌دار''']] ({{lang-pal|tahmdār}}) خوانده می‌شدند.<ref>[http://www.rahamasha.net/uploads/2/3/2/8/2328777/the_dates_in_the_pahlavg_and_prsg.pdf ''Asha R.'' The Dates in the Pahlavīg and Pārsīg Inscriptions of Durā (Europos)]</ref> یگان‌های ۵۰۰ نفره [[گردان|«'''وَشت'''»]] ({{lang-pal|wašt}}) و فرمانده آن [[سرگرد|«'''وشت‌سالار'''»]] ({{lang-pal|wašt-sālār}}) نام داشته‌اند. یک یگان ۱۰۰۰ نفره [[هنگ|'''درفش''']] ({{lang-pal|drafš}}) نام داشت که فرمانده آن [[سرهنگ|'''درفش‌سالار''']] ({{lang-pal|drafš-sālār}}) خوامده می‌شد و یک یگان ۵٬۰۰۰ نفری [[لشکر|'''گند''']] ({{lang-pal|gund}}) نامیده می‌شد که فرمانده آن یک [[سرلشکر|'''گندسالار''']] ({{lang-pal|gund-sālār}}) بود.<ref name="Synopsis">[https://www.researchgate.net/profile/Katarzyna_Maksymiuk/publication/323545353_Kaveh_Farrokh_Gholamreza_Karamian_Katarzyna_Maksymiuk_A_Synopsis_of_Sasanian_Military_Organization_and_Combat_Units_Siedlce-Tehran_2018/links/5a9b94b0a6fdcc3cbacb690d/Kaveh-Farrokh-Gholamreza-Karamian-Katarzyna-Maksymiuk-A-Synopsis-of-Sasanian-Military-Organization-and-Combat-Units-Siedlce-Tehran-2018.pdf ''Kaveh Farrokh'', ''Gholamreza Karamian'', ''Katarzyna Maksymiuk''. A Synopsis of Sasanian Military Organization and Combat Units, Siedlce-Tehran 2018. — ISBN 978-83-62447-22-0 — c. 13]</ref>
{| class="infobox bordered" style="width: 24em"
!colspan='3' style="text-align:center; background:#cce" |'''سپاه ساسانیان'''
|-
|colspan='3'|
|-
! [[یگان نظامی|یگان‌ها]]
! شمار نیروها
! [[درجه‌های نیروهای مسلح ایران|فرمانده]]
|-
| ''[[گروه (ارتش)|radag]]''
| ۱۰ سرباز
| [[گروهبان|''radagbān''*]]
|-
| ''[[دسته (ارتش)|tahm]]''
| ۱۰۰ سرباز
| ''[[ستوان|tahmdār]]''
|-
| ''[[گروهان|wašt]]''
| ۵۰۰ سرباز
| ''[[سروان|wašt-sālār]]''
|-
| [[هنگ|''drafš'']]
| ۱۰۰۰ سرباز
| ''[[سرهنگ|drafš-sālār]]''
|-
|''[[تیپ|gund]]''
| ۵۰۰۰ سرباز
|''[[سرتیپ|gund-sālār]]''
|-
| ''[[سپاه|spāh]]''
| ۱۰۰۰۰ سرباز
| ''[[سپهبد|spāhbed]]''
|-
| ''[[ارتش|artēštārān]]''
|
| ''[[ارتشبد|artēštārān-sālār]]''
|}
== منابع ==
| |||