تومان: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
←تاریخچه: درج متن |
←تاریخچه: درج متن |
||
خط ۳۸:
در [[جهانگشای نادری]] در مورد سال‌های پایانی پادشاهی نادرشاه و گرفتن مالیات‌های فوق‌طاقت که منجر به کشتار مردم و خرابی ایران شد آمده‌است: «آن جماعت که در ولایات دستی بلکه ناخنی نداشتند که قفای سر توانند خارید از پا بر فلک کشیده از ناخن به در می‌کردند تا آن بی‌گناهان بی‌دست و پا گشته هر کدام ده الف و بیست الف که هر الفی پنج هزار ''تومان'' بوده باشد، از دست چوب با قلمهای شکسته به پای خود می‌نوشتند…»<ref>[[عبدالحسین نوایی|نوایی، عبدالحسین]]، ''[[متون تاریخی به زبان فارسی]]''، [[سمت (انتشارات)|سمت]]، ۱۳۷۶. (ص ۱۸۸)</ref>
=== واحد رسمی پول ایران در دوران قاجار ===
==== آغامحمدخان ====
نخستین پول هایی که تحت عنوان «تومان» در ایران بصورت رسمی رواج یافت، سکه های طلایی با وزن تقریبی ۴، ۸ و ۱۶ گرم بودند که به ترتیب نیم، یک و دو تومان زمان حکومت [[آقامحمدخان قاجار|آغامحمدخان قاجار]] را تشکیل می دادند<ref>{{یادکرد وب|عنوان=½ Tumân - Āghā Moḥammad Khān, Iran|نشانی=https://en.numista.com/catalogue/pieces61729.html|وبگاه=en.numista.com|بازبینی=2019-07-02|کد زبان=en}}</ref>،<ref>{{یادکرد وب|عنوان=2 Tumân - Āghā Moḥammad Khān, Iran|نشانی=https://en.numista.com/catalogue/pieces29109.html|وبگاه=en.numista.com|بازبینی=2019-07-02|کد زبان=en}}</ref>. این سکه ها که در شهرهای مختلف از جمله رشت، تبریز، تهران، شیراز، خوی و ... ضرب می شدند در آغاز حکومت وی در روی خود دارای یک بیت شعر به صورت زیر بود:
شد آفتاب و ماه زر و سیم در جهان/ از سکه اما بحق صاحب الزمان
در سوی دیگر سکه محل ضرب سکه و تاریخ ضرب آن بر پایه گاهشماری هجری قمری درج شده بود. شعر مزبور از زمان حکومت کریم خان زند بر روی سکه ها درج می شد و تنها تفاوت سکه های طلای آغامحمدخان از نظر نوشتار درج عبارت «یا محمد» بجای عبارت «یا کریم» در پشت سکه هاست. بعدها عبارات سه گانه مذهب تشیع جای این شعر را گرفتند که بازگشتی به ضرب سکه در دوره صفویه است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=½ Tumân - Āghā Moḥammad Khān, Iran|نشانی=https://en.numista.com/catalogue/pieces62001.html|وبگاه=en.numista.com|بازبینی=2019-07-02|کد زبان=en}}</ref>
==== فتحعلی شاه ====
در زمان فتحعلی شاه علاوه بر کاهش وزن سکه های طلا، عبارت مندرج بر روی سکه ها نیز تغییر کرد و عنوان شاه بصورت «السلطان بن السلطان فتحعلی شاه قاجار» جایگزین عبارات قبلی شد. وزن سکه نیم تومانی در این دوره حدود ۲/۵ گرم و سکه یک تومانی ۴/۶ گرم بود.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=½ Tumân - Fatḥ Alī Qājār, Iran|نشانی=https://en.numista.com/catalogue/pieces57939.html|وبگاه=en.numista.com|بازبینی=2019-07-02|کد زبان=en}}</ref>،<ref>{{یادکرد وب|عنوان=1 Tumân - Fatḥ Alī Qājār, Iran|نشانی=https://en.numista.com/catalogue/pieces57934.html|وبگاه=en.numista.com|بازبینی=2019-07-02|کد زبان=en}}</ref> جالب آنکه در این دوره و همزمان با [[جنگهای ایران و روسیه در دوره قاجار|جنگهای ایران و روس]]، سکه های یک تومانی با عبارت «سکه فتحعلی شه خسرو کشور سِتان» ضرب شده اند که معادل یک تومان بوده اما وزن آنها به ۳/۴ گرم کاهش یافته بود<ref>{{یادکرد وب|عنوان=1 Tumân - Fatḥ Alī Qājār, Iran|نشانی=https://en.numista.com/catalogue/pieces57932.html|وبگاه=en.numista.com|بازبینی=2019-07-02|کد زبان=en}}</ref>. دو بار کاهش وزن سکه ها در مدت حکومت فتحعلی شاه می تواند نشاندهنده وجود وضعیت نامناسب اقتصادی و در نتیجه کاهش برابری واحد پول رسمی در برابر طلا باشد.
==== محمد شاه ====
سکه های یک تومانی محمدشاه قاجار حامل عبارت «شاهنشه انبیا محمد» در روی خود هستند. وزن سکه طلای یک تومانی در این دوره ۳/۸ گرم بوده است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=1 Tumân - Moḥammad Qājār, Iran|نشانی=https://en.numista.com/catalogue/pieces57447.html|وبگاه=en.numista.com|بازبینی=2019-07-02|کد زبان=en}}</ref>
==== ناصرالدین شاه ====
در دوره ناصرالدین شاه و با آغاز سفرهای شاه ایران به اروپا، ضمن آشنایی شاه با پیشرفتهای صنعتی در این قاره زمینه ورود دستگاه ضرب سکه به ایران فراهم شد. در نتیجه سکه های این دوره به دو صورت ''چکشی'' و ''ماشینی'' دیده می شوند.
سکه های چکشی ناصرالدین شاه عموماً دارای عنوانی مشابه سکه های فتحعلی شاه هستند: «السلطان بن السلطان ناصرالدین شاه قاجار». وزن سکه یک تومانی چکشی ناصرالدین شاه ۳/۴ گرم است<ref>{{یادکرد وب|عنوان=1 Tumân - Nāṣer al-Dīn Qājār, Iran|نشانی=https://en.numista.com/catalogue/pieces57438.html|وبگاه=en.numista.com|بازبینی=2019-07-02|کد زبان=en}}</ref>. همچنین در این دوره سکه هایی با تصویر نیمرخ راست شاه در روی سکه طراحی و ضرب شده اند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=1 Tumân - Nāṣer al-Dīn Qājār, Iran|نشانی=https://en.numista.com/catalogue/pieces29113.html|وبگاه=en.numista.com|بازبینی=2019-07-02|کد زبان=en}}</ref>،<ref>{{یادکرد وب|عنوان=2 Toman - Naser al-Din Qajar, Iran|نشانی=https://en.numista.com/catalogue/pieces98863.html|وبگاه=en.numista.com|بازبینی=2019-07-02|کد زبان=en}}</ref> بدلیل ضعف طراحی در چهره شاه و عدم رعایت جزئیات و ظرافت در طراحی، این سکه ها در بین مجموعه داران به سکه های کاریکاتوری معروفند. سکه ده تومانی نیز از این دوره بدست آمده که دارای تصویر شیر و خورشید نشسته در پشت سکه می باشد که نایاب بودن آن نشان می دهد که جزء سکه های رایج نبوده است<ref>{{یادکرد وب|عنوان=10 Toman - Naser al-Din Qajar, Iran|نشانی=https://en.numista.com/catalogue/pieces139415.html|وبگاه=en.numista.com|بازبینی=2019-07-02|کد زبان=en}}</ref>.
ضرب سکه های طلای ماشینی یک تومانی ناصرالدین شاه از سال ۱۲۹۳ قمری و با همان وزن ۳/۴۵ گرم آغاز گردید.<ref name=":0">{{یادکرد وب|عنوان=1 Tumân - Nāṣer al-Dīn Qājār, Iran|نشانی=https://en.numista.com/catalogue/pieces62108.html|وبگاه=en.numista.com|بازبینی=2019-07-02|کد زبان=en}}</ref> این سکه ها در روی خود دارای عنوان شاه بصورت «خسرو صاحبقران ناصرالدین شاه غازی» بودند و در پشت خود تصویر شیر و خورشید را داشتند. از سال ۱۲۹۷ هجری تصویر سه رخ شاه جای عنوان او را بر روی سکه گرفت و وزن سکه های یک تومانی به ۲/۸ گرم کاهش یافت<ref>{{یادکرد وب|عنوان=1 Tumân - Nāṣer al-Dīn Qājār, Iran|نشانی=https://en.numista.com/catalogue/pieces55670.html|وبگاه=en.numista.com|بازبینی=2019-07-02|کد زبان=en}}</ref>. عنوان شاه نیز در پشت سکه و بصورت «السُّلطان ناصرالدین شاه قاجار» جایگزین تصویر شیر و خورشید گردید. در این دوره نیز نظیر دوران فتحعلی شاه سکه های مناسبتی ضرب شده اند. این سکه ها بمناسبت سی امین سال سلطنت، سفر شاه به اروپا، پنجاهمین سال سلطنت و کشف معدن طلا و ... طراحی و ضرب شده اند.<ref name=":0" />،<ref>{{یادکرد وب|عنوان=10 Tuman - Naser al-Din Qajar, Iran|نشانی=https://en.numista.com/catalogue/pieces138209.html|وبگاه=en.numista.com|بازبینی=2019-07-02|کد زبان=en}}</ref>،<ref>{{یادکرد وب|عنوان=1 Tumân - Nāṣer al-Dīn Qājār, Iran|نشانی=https://en.numista.com/catalogue/pieces62113.html|وبگاه=en.numista.com|بازبینی=2019-07-02|کد زبان=en}}</ref>،<ref>{{یادکرد وب|عنوان=2 Tumân - Nāṣer al-Dīn Qājār, Iran|نشانی=https://en.numista.com/catalogue/pieces62115.html|وبگاه=en.numista.com|بازبینی=2019-07-02|کد زبان=en}}</ref>
اما سکه دو تومانی ماشینی ناصرالدین شاه شاید نخستین سکه ای باشد که دارای عبارت ''تومان'' بر روی خود است. این سکه با وزن ۶/۵ گرم برای نخستین بار در سال ۱۲۹۵ قمری و با عیار ۰/۹۰۰ ضرب گردید<ref>{{یادکرد وب|عنوان=2 Tumân - Nāṣer al-Dīn Qājār - Iran – Numista|نشانی=https://en.numista.com/catalogue/pieces62116.html|وبگاه=en.numista.com|بازبینی=2019-07-02}}</ref>.
در دورۀ حکومت ناصرالدین شاه سکه های ده و بیست و پنج تومانی نیز ضرب شده اند که جنبۀ رایج نداشته و به مناسبت هایی به افراد خاص اعطا شده اند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=10 Tumân - Nāṣer al-Dīn Qājār, Iran|نشانی=https://en.numista.com/catalogue/pieces62120.html|وبگاه=en.numista.com|بازبینی=2019-07-02|کد زبان=en}}</ref>،<ref>{{یادکرد وب|عنوان=25 Tumân - Nāṣer al-Dīn Qājār, Iran|نشانی=https://en.numista.com/catalogue/pieces62122.html|وبگاه=en.numista.com|بازبینی=2019-07-02|کد زبان=en}}</ref>،<ref>{{یادکرد وب|عنوان=25 Tumân - Nāṣer al-Dīn Qājār, Iran|نشانی=https://en.numista.com/catalogue/pieces80966.html|وبگاه=en.numista.com|بازبینی=2019-07-02|کد زبان=en}}</ref>.
==== مظفرالدین شاه ====
نخستین سکه های مظفرالدین شاه نیز حامل عنوان او بصورت «السلطان مظفرالدین شاه قاجار» در رو و تصویر شیر و خورشید در پشت خود هستند<ref>{{یادکرد وب|عنوان=1 Tumân - Moẓaffar od-Dīn Qājār, Iran|نشانی=https://en.numista.com/catalogue/pieces62131.html|وبگاه=en.numista.com|بازبینی=2019-07-02|کد زبان=en}}</ref>. سکه های یک تومانی تصویری مظفرالدین شاه از سال ۱۳۱۶ قمری طراحی و با حفظ وزن ۲/۸ گرم وارد چرخه شدند<ref>{{یادکرد وب|عنوان=1 Tumân - Moẓaffar od-Dīn Qājār, Iran|نشانی=https://en.numista.com/catalogue/pieces62135.html|وبگاه=en.numista.com|بازبینی=2019-07-02|کد زبان=en}}</ref>.
تنها سکه دو تومانی بمناسبت پنجاهمین سالگرد تولد مظفرالدین شاه ضرب شده و عنوان «سکه مولود همایونی» در کنار تصویر شاه دیده میشود<ref>{{یادکرد وب|عنوان=2 Tumân - Moẓaffar od-Dīn Qājār, Iran|نشانی=https://en.numista.com/catalogue/pieces62138.html|وبگاه=en.numista.com|بازبینی=2019-07-02|کد زبان=en}}</ref>.
== مشکلات کنار گذاشتن تومان ==
| |||