قنات: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
FreshmanBot (بحث | مشارکت‌ها) جز اصلاح فاصله مجازی + اصلاح نویسه با ویرایشگر خودکار فارسی |
جز ویرایش به‌وسیلهٔ ابرابزار: |
||
خط ۳:
'''قنات''' یا '''کاریز''' راه‌آب یا کانالی است که در زیرِ زمین کنده شده، تا [[آب]] در آن برای رسیدن به سطح زمین جریان یابد. این جوی یا کانال در عمق زمین برای ارتباط دادنِ رشته‌چاه‌هایی است که از [[مادر چاه]] سرچشمه می‌گیرد.<ref name=Asnad>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://parssea.org/?p=1371 |عنوان=قنات یا کاریز میراث فرهنگی و علمی و اقتصادی ایرانیان | ناشر =اسناد نام خلیج فارس |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref> مادرچاه‌ها معمولاً یک ''چشمهٔ زیرزمینی'' هستند. قنات‌ها به‌منظور هدایت آب و مدیریّت آن برای [[کشاورزی]] و سایر مصارف به کار گرفته می‌شوند. این کانالِ قنات ممکن است تا رسیدن به سطح زمین چندین [[کیلومتر]] طول داشته باشد و به محل خروجیِ آب ''دهانهٔ کاریز'' یا ''سر قنات'' یا [[دهن فره]] می‌گویند.
قنات یکی از عمده‌ترین منابع تأمین آب به‌شمار
== واژه‌شناسی ==
خط ۱۲:
فناوری ساخت قنات در اوایل هزاره اول [[قبل از میلاد]] در مناطق خشک کوهستانی [[ایران]] گسترش پیدا کرد و به کشاورزان این مناطق اجازه داد تا بتوانند در دوره‌های طولانی خشکی که آب سطحی پیدا نمی‌شود به کشاورزی بپردازند. این قنات‌ها به تدریج در مناطق دیگر دنیا رایج شدند و اکنون قناتهای زیادی از [[چین]] تا [[مراکش]] و حتی در [[قاره آمریکا]] وجود دارند.<ref name=Ajam>{{یادکرد وب |نویسنده =دکتر محمد عجم |نشانی=http://www.aftabir.com/articles/view/science_education/technical/c3c1183387267p1.php |عنوان=قنات میراث فرهنگی علمی ایرانیان: دومین همایش ملی قنات ایران ۱۳۸۳ گناباد. | ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref><ref>[http://www.waterhistory.org/histories/qanats/qanats.pdf Qanat] waterhistory.org</ref>
ایرانیان باستان در چندین هزار سال قبل دست به این ابتکار جدید زده و آن را ''کاریز'' یا ''کهریز'' نام نهادند. نخستین قنات‌ها و طولانی‌ترین قنات دنیا در [[ایران]] واقع شده‌است.<ref name=Mehr>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://www.mehrnews.com/news/1650798/قنات-مظهر-خلاقیت-سختکوشان-کویر-حفر-اولین-قنات-یزد-در-زمان-اسکندر |عنوان=قنات؛ مظهر خلاقیت سختکوشان کویر/ حفر اولین قنات یزد در زمان اسکندر | ناشر =خبرگزاری مهر |تاریخ =
کاریز که به دست [[مقنی]]های ایرانی ساخته شد. این حرفه به همراه خود [[ساعت آبی]] و [[آسیاب آبی]] را نیز به همراه آورده‌است. با وجود این که چندین هزار سال از اختراع آن می‌گذرد هنوز هم این روش استفاده از آب در برخی از روستاها و مناطق مسکونی و کشاورزی و [[دامداری]] کشور معمول و متداول است و حتی رکن اصلی کشت و زرع در نواحی خشک است. [[گوبلو]] معتقد است که کاریز، ابتدا یک فن ویژه آبیاری نبوده، بلکه به‌طور کامل از تکنیک [[معدن]] نشأت گرفته و منظور از احداث آن جمع‌آوری آب‌های زیرزمینی به هنگام حفر معادن بوده‌است. اگرچه در گسترهٔ فرهنگی [[ایران]]، از معادن [[مس]] و احتمالاً [[روی]] موجود در [[کوه‌های زاگرس]]، در هزارهٔ دوم [[قبل از میلاد مسیح]] بهره‌برداری شده‌است اما این نظر گوبلو چندان علمی بنظر نمی‌آید و با مطالعات میدانی در مورد قناتهای ایران همخوانی ندارد خود او نیز بعد نظرش را اصلاح کرده‌است.<ref>http://www.aftabir.com/articles/view/science_education/technical/c3c1183387267p1.php/قنات-میراث-فرهنگی-و-علمی-ایرانیان</ref>
خط ۵۰:
== طول و عمق کاریز ==
طول یک رشته کاریز - که در میزان آبدهی آن نیز مؤثر است - نسبت به شرایط طبیعی متفاوت است. این شرایط بستگی به شیب زمین و عمق چاه مادر دارد. از طرف دیگر هر چه سطح آب زیرزمینی پایین‌تر باشد، عمق چاه مادر بیشتر می‌شود. مهم‌ترین عاملی که طول کاریز را مشخص می‌کند، شیب زمین می‌باشد یک رشته قنات که در میزان ابدهی ان مؤثر است به شرایط طبیعی میزان متفاوت است. این شرایط بستگی به شیب زمین و عمیق ما در چاه دارد. طویلترین قنات ایران و جهان قنات زارچ واقع در یزد می‌باشد
== تقسیم آب ==
خط ۶۶:
== قناتهای ایران ==
طبق آمار ارائه شده در کارگاه مهندسی قنات برگزار شده در تهران در سال ۱۳۸۹ تعداد قناتهای فعال ۳۶۳۰۰ رشته بوده و مجموع طول کوره‌های قنات ۲۱۷۸۰۰ کیلومتر و مجموع طول میله‌های قنات ۱۵۸۲۶۸ کیلومتر تخمین زده شده‌است. قنات زارچ با قدمت بین ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ سال و با ۷۱ کیلومتر طول به عنوان یکی از بلندترین قناتهای ایران شناخته می‌شود. عمیقترین [[مادر چاه]] نیز در شهرستان [[گناباد]] با نام [[قنات قصبه]] قرار دارد که تاریخ حفر آن به دورهٔ [[هخامنشی]] می‌رسد. طول قنات قصبه گناباد ۳۳۱۳۵ متر می‌باشد و عمق مادر چاه [[رشته اصلی]] قنات ۲۱۷ متر و عمق مادر چاه رشته انشعابی دولاب نو حدود ۳۰۰ متر می‌باشد.<ref name="ReferenceB">سیامک هاشمی، ۱۳۹۲، درخشش تمدن در اعماق زمین (مروری بر سازه‌های زیرزمینی ایران – از گذشته تا کنون)، فصل ۶: قنات و سازه‌های جانبی آن، صص ۱۴۵ تا ۱۹۴، انتشارات شادرنگ، تهران.</ref> تنها قنات دو طبقه جهان [[قنات دوطبقه]] مون [[اردستان]] در محله مون یکی از محلات [[شهرستان اردستان]] در استان [[اصفهان]] واقع است. این قنات در این محله شامل دو طبقه‌است که که در هر طبقه آن آبی مستقل جریان دارد جالب این جاست که آب هیچ‌یک به دیگری نفوذ نمی‌کند این قنات ۸۰۰ سال پیش احداث شده‌است.<ref>جواد
▲طبق آمار ارائه شده در کارگاه مهندسی قنات برگزار شده در تهران در سال ۱۳۸۹ تعداد قناتهای فعال ۳۶۳۰۰ رشته بوده و مجموع طول کوره‌های قنات ۲۱۷۸۰۰ کیلومتر و مجموع طول میله‌های قنات ۱۵۸۲۶۸ کیلومتر تخمین زده شده‌است. قنات زارچ با قدمت بین ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ سال و با ۷۱ کیلومتر طول به عنوان یکی از بلندترین قناتهای ایران شناخته می‌شود. عمیقترین [[مادر چاه]] نیز در شهرستان [[گناباد]] با نام [[قنات قصبه]] قرار دارد که تاریخ حفر آن به دورهٔ [[هخامنشی]] می‌رسد. طول قنات قصبه گناباد ۳۳۱۳۵ متر می‌باشد و عمق مادر چاه [[رشته اصلی]] قنات ۲۱۷ متر و عمق مادر چاه رشته انشعابی دولاب نو حدود ۳۰۰ متر می‌باشد.<ref name="ReferenceB">سیامک هاشمی، ۱۳۹۲، درخشش تمدن در اعماق زمین (مروری بر سازه‌های زیرزمینی ایران – از گذشته تا کنون)، فصل ۶: قنات و سازه‌های جانبی آن، صص ۱۴۵ تا ۱۹۴، انتشارات شادرنگ، تهران.</ref> تنها قنات دو طبقه جهان [[قنات دوطبقه]] مون [[اردستان]] در محله مون یکی از محلات [[شهرستان اردستان]] در استان [[اصفهان]] واقع است. این قنات در این محله شامل دو طبقه‌است که که در هر طبقه آن آبی مستقل جریان دارد جالب این جاست که آب هیچ‌یک به دیگری نفوذ نمی‌کند این قنات ۸۰۰ سال پیش احداث شده‌است.<ref>جواد صفی نژاد، ۱۳۵۹، «قنات دو طبقه اردستان – منابع آب و آبیاری‌های سنتی اردستان»، نظام‌های آبیاری سنتی در ایران، جلد اول، انتشارات مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، چاپ اول.</ref>
=== کهن‌ترین قنات‌ها ===
سطر ۱۱۵ ⟵ ۱۱۴:
* [http://parssea.org/?p=1371 کاریز گناباد]
* خراسان؛ روزنامه صبح ایران، ۲۹ بهمن ۱۳۹۴ شماره ۱۹۱۹۶
* English, Paul Ward, ''[http://www.jstor.org/stable/986162 The Origin and Spread of Qanats in the Old World]'', in [[Proceedings of the American Philosophical Society]], Vol. 112, No. 3 (Jun. 21, 1968), pp.
* Henri Goblot - Les Qanats: une Technique d’Acquisition de l’Eau / 1992
| |||