سلجوقیان کرمان: تفاوت میان نسخه‌ها

[[بهرام بن لشکرستان]] و سایر دیلمیان ساکن کرمان نیز که اغلب از شیعیان بودند، از همان ابتدای غلبه سلجوقیان بر این دیار، وارد عرصه ​های نظامی شدند و در مقام نیروی نظامی به خدمت قاورد درآمدند.<ref>{{پک|عبدالمحمد آیتی|ک=تحریر تاریخ وصاف|ص=۱۶۱ تا ۱۶۵}}</ref> قاورد با همه تعصب مذهبی​ اش، با اسماعیلیه به ملاطفت رفتار می‌کرد، تا جایی که هشت دختر خود را به ازدواج فرزندان ولی صالح شمس​ الدین ابوطالب زید زاهد،<ref>{{پک|ابوحامد کرمانی|۱۳۴۳|ک=سلجوقیان و غز در کرمان|ص=۱۰۹}}</ref><ref>{{پک|میرزا رضی|۱۳۸۹|ک=حیات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شیعه از ورود اسلام تا پایان صفویان|ص=۱۳۰}}</ref> از بزرگان اسماعیلیه کرمان ([[شهداد]])، درآورد؛ اقدامی که از وجود روابط مسالمت​‌آمیز و تعامل مثبت میان شاه و اسماعیلیه حکایت می‌کند. با وجود این، قاورد پس از مدتی به علت تعصب مذهبی خود، یعنی مذهب تسنن و ارتباط عمیقش با علمای اهل سنت، به اسماعیلیان فشار آورد و عرصه را بر آنان تنگ ​کرد، به‌طوری‌که با غلبه بر بهرام، فعالیت این فرقه را تا حد چشمگیری متوقف کرد.<ref>{{پک|ابوحامد کرمانی|۱۳۴۳|ک=سلجوقیان و غز در کرمان|ص=۱۶}}</ref> آشفتگی‌های پس از مرگ قاورد و درگیری‌های [[ملکشاه یکم|ملک​شاه]] با جانشینان وی در کرمان، موجب شد اهمیت مسائل مذهبی و کشمکش​های فرقه‌ای در این شهر به نحو چشمگیری کاهش یابد. از این ​رو بار دیگر محیطی مناسب و فضایی مساعد برای احیای فعالیت​های تبلیغی [[داعی]]ان جدید اسماعیلی مرتبط با دیگر اسماعیلیان مراکز [[مصر]]، [[بغداد]]، عراق و نواحی داخلی ایران، چون [[ری]] و [[قهستان]]، فراهم آمد.<ref>{{پک|علی اعتصامی|۱۳۹۱|ف=ادیان و مذاهب کرمان از ورود اسلام تا پایان دوره سلجوقیان کرمان|ک=خدمات فرهنگی کرمان}}</ref>

 

حضور نسبتاً طولانی‌مدت [[حسن صباح]] از سران دعوت اسماعیلیه،<ref>{{پک|صابری|۱۳۸۴|ک=تاریخ فرق اسلامی|ص=۵۹}}</ref> در کرمان عصر سلجوقی، محصول موقعیت جدید و گواهی بر این مدعا است. وی ارتباط تنگاتنگی با [[ابن​ عطاش]] داشت و پس از بیعت با او فعالیت​هایش را دنبال می​کرد. پس از مدت‌ها رفت‌وآمد در شهرهای [[قاهره]]، [[اسکندریه]]، [[بغداد]] و غیره<ref>{{پک|جعفریان|۱۳۸۸|ک=تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی|ص=۴۵۷–۴۷۰}}</ref> برای مهیاکردن جنبشی وسیع در مناطق شیعه‌نشین ایران نظیر [[خوزستان]]، [[اصفهان]] و [[یزد]]، و نیز مدت​ها اقامت و تبلیغ در این مناطق از موقعیت به‌وجودآمده در منطقه کرمان بهره برد و در حدود سال ۴۷۳ هجری، هم‌زمان با ایام سلطنت [[سلطان‌شاه|سلطان​شاه]]، در جستجوی مکانی مناسب برای ادامه دعوت و فعالیت​های تبلیغی خود ​راهی این دیار شد. وی تا حدود سال ۴۸۳ هجری، یعنی حدود ده سال، در کرمان حضور داشت و در این مدت با سران و رهبران اسماعیلیه دیدار می​کرد و از همین منطقه، نهضت اسماعیلی را که در تمام مناطق مرکزی و غربی ایران، از کرمان تا آذربایجان گسترده شده بود، هدایت می‌کرد.<ref>{{پک|فاطمه موسایی|۱۳۹۵|ف=نفوذ اسماعیلیه در کرمان دوره سلجوقی|ک=پژوهش‌نامه مذاهب اسلامی}}</ref>

 

===== گسترش فعالیت اسماعیلیان در کرمان =====

 

توران‌شاه به واسطه رویکرد تسامحی خود و داشتن روابط پسندیده​ با پیروان سایر مذاهب، به‌ویژه شیعیان و اسماعیلیان، موجب شد در این دوره نفوذ اسماعیلیان در دربار و در نتیجه در کرمان بیش از پیش گسترش یابد، تا جایی که سران اسماعیلیه توانستند، [[ایران‌شاه]]، فرزند وی را به کیش خود درآورند و مقام ولی‌عهدی را نیز از آن او کنند. بی‌شک فراوانی اسماعیلیان، سربازان دیلمی و دانشمندان اسماعیلی‌مذهب در دربار توران‌شاه، موجب شد آنان بتوانند همچون حزب سیاسی قوی عمل کنند و با وجود مخالفت درباریان سنی‌مذهب و نیز آل ​قاورد در خصوص این انتخاب، در متقاعد کردن شاه کامیاب شوند.<ref>{{پک|فاطمه موسایی|۱۳۹۵|ف=نفوذ اسماعیلیه در کرمان دوره سلجوقی|ک=پژوهش‌نامه مذاهب اسلامی}}</ref><ref>{{پک|ابوحامد کرمانی|۱۳۴۳|ک=سلجوقیان و غز در کرمان|ص=۳۶۶}}</ref>

 

===== افزایش نفوذ اسماعیلیه در عصر ایران‌شاه =====

 

با گرویدن آشکار ایران‌شاه به سمت اسماعیلیان که از زمان دقیق آن اطلاعی در دسترس نیست سبب شد تا مورخان اهل سنت همواره وی را به کفر و الحاد متهم می‌کنند. از این زمان به بعد اطرافیان شاه با آسودگی بیشتری به اقدامات فرهنگی و تبلیغی خود در دربار پرداختند. با وجود اینکه در منابع از مشارکت ایران‌شاه در فعالیت​های فکری و مذهبی اسماعیلیان ذکری نیامده، وقوع چنین تحولاتی، پیروزی و کامیابی بزرگ جریان فکری اسماعیلیه در کرمان عصر سلجوقی محسوب می‌شد. مخالفت​ها و بروز برخی اقدامات معترضانه علمای اهل سنت در این زمان نشان دهنده آن بود که شاه یا دست​کم اطرافیانش در این زمان، تا سر حد تلاش برای رسمیت بخشیدن به مذهب اسماعیلی در کرمان نیز پیش رفته​اند و مردم را به تغییر آیین خود فرا می​خواندند. سرانجام با ایجاد اغتشاش و بروز واکنش​های تند علمای اهل سنت و روحانیان مذهبی کرمان، فرجام تلخ ایران‌شاه و دولتش رقم خورد.<ref>{{پک|فاطمه موسایی|۱۳۹۵|ف=نفوذ اسماعیلیه در کرمان دوره سلجوقی|ک=پژوهش‌نامه مذاهب اسلامی}}</ref>