نظام جمهوری اسلامی ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

'''نظام جمهوری اسلامی ایران''' عنوان حکومت [[ایران]] است که مطابق [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران|قانون اساسی]] این کشور بر پایهٔ [[جمهوری|جمهوریت]] و [[اسلام‌گرایی|اسلامیت]] بنا نهاده شده‌است.<ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = ارسطا | نام = محمدجواد | پیوند نویسنده = | عنوان =نگاهی به مبانی تحلیلی نظام جمهوری اسلامی ایران، تاملاتی در فقه سیاسی و مبانی فقهی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران | ترجمه = | جلد = | سال = ۱۳۹۱| ناشر = بوستان کتاب |مکان = | شابک = | صفحه = | پیوند = | تاریخ بازبینی = {{جا:تاریخ}}}}</ref><ref>{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |نام= |عنوان=قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران |نشانی=http://rc.majlis.ir/fa/content/iran_constitution |بازبینی= ۱۷ نوامبر ۲۰۱۵|اثر= |تاریخ= |ناشر= مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی ایران |نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان=fa}}</ref> جمهوری اسلامی ایران در پی پیروزی [[انقلاب ۱۳۵۷ ایران]]، طی یک [[همه‌پرسی نظام جمهوری اسلامی در ایران|همه‌پرسی]] در روزهای ۱۰ و ۱۱ [[فروردین]] ۱۳۵۸ با پرسش «جمهوری اسلامی، آری یا نه؟» با رای ۹۸٫۲٪ درصدی ''آری''، رسمیت پیدا کرد.<ref name=radiofarda>{{یادکرد وب |نویسنده = علیرضا کرمانی |نشانی= http://www.radiofarda.com/content/f10_IslamicRepublicRef/1565688.html|عنوان= رفراندوم «جمهوری اسلامی»؛ ۳۰ سال پیش «آری» | ناشر =رادیوفردا |تاریخ = ۱۲ فروردین ۱۳۸۸ |تاریخ بازبینی= ۲۵ فروردین ۱۳۹۳}}</ref> برخی از محققین آکادمیک نیز حکومت ایران را نظامی [[تمامیت‌خواهی|تمامیت‌خواه]] و [[اقتدار گرایی|اقتدار گرا]] با گرایش به [[ولایت فقیه]] قلمداد می‌کنند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://muse.jhu.edu/journals/jod/summary/v016/16.4milani.html|عنوان=In lieu of an abstract, here is a brief excerpt of the content|نویسنده=[[عباس میلانی|Abbas Milani]]|اثر=Journal of Democracy|تاریخ=2005|بازبینی=9 اوت 2015}}</ref><ref>{{یادکرد وب | نشانی=http://web.stanford.edu/dept/iis/democracy/Seminar/Brumberg.pdf | عنوان=Dissonant Politics in Iran and Indonesia | ناشر=Georgetown University | اثر=Stanford university | بازبینی=13 نوامبر 2015 | نویسنده=Daniel Brumberg | صفحات=7-8 (8-9)}}</ref><ref>{{یادکرد وب | نشانی=https://www.law.upenn.edu/journals/conlaw/articles/volume1/issue2/Shevlin1U.Pa.J.Const.L.358(1998).pdf | عنوان=VELA YA T-E FAQIH IN THE CONSTITUTION OF IRAN: THE IMPLEMENTATION OF THEOCRACY}}</ref> وزارت کشور ایران اعلام کرده‌است که در این کشور بیش از ۵۰ حزب رسمی (بهبا صورتگرایشات زیرمجموعهمتنوع [[جمهوریسیاسی اسلامی]])و در سراسر کشور فعالیت می‌کنند.<ref name="moi.ir">{{یادکرد وب |نام خانوادگی= |نام= |عنوان=لیست جامع احزاب و تشکل‌های سیاسی دارای پروانه |نشانی=http://www.moi.ir/Portal/Home/ShowPage.aspx?Object=News&ID=56ebdaa1-a6b6-4604-a5d1-c81fbe9ab04d&LayoutID=b05ef124-0db1-4d33-b0b6-90f50139044b&CategoryID=832a711b-95fe-4505-8aa3-38f5e17309c9 |بازبینی= {{جا:تاریخ}}|اثر= |تاریخ= |ناشر=پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت کشور |نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |کد زبان=}}</ref>

این نظام نوعی [[جمهوری اسلامی]] است و ساختار سیاسی آن شامل [[مجلس خبرگان رهبری]]، [[رهبر ایران]]، و [[قوه مجریه جمهوری اسلامی ایران|قوه مجریه]] (دولت)، [[قوه مقننه جمهوری اسلامی ایران|قوه مقننه]] ([[مجلس شورای اسلامی]] و [[شورای نگهبان]]) و [[قوه قضائیه ایران|قوه قضائیه]] است. همچنین [[مجمع تشخیص مصلحت نظام]] و [[شورای عالی امنیت ملی]]، [[شورای عالی انقلاب فرهنگی]]، [[شورای عالی فضای مجازی]]، [[شوراهای اسلامی شهر و روستا]] در آن فعالیت می‌کنند. رهبر [[فرمانده کل قوا]] محسوب می‌شود. [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران]] در سال ۱۳۵۸ توسط [[مجلس خبرگان قانون اساسی]] در ۱۷۵ اصل نوشته شد. [[تاریخو جمهوریدر اسلامیهمان سال با تصویب ملت ایران]] رویدادهایرسما مرتبطلازم راالاجرا بررسیتلقی شد می‌کند.

طبقبعضی از آمار ها شاخص دموکراسیتکثرگرایی سیاسی در نظامایران جمهوریرا اسلامی،بسیار [[تکثرگراییکم سیاسی]]و یا حتی «صفر» می دانند . این در حالی است که انواع گرایش ها و طبقاعتقادات قوانینسیاسی اساسیو ایرانمذهبی هیچ‌یکدر ازاین افرادکشور وجود دارد و احزابهمه مخالفاین نظاماعتقادات جمهوریو اسلامیگرایش حقها فعالیتبر سیاسی،اساس اجرارای ومردم می توانند بر عهده‌گیریراس سمت‌هایحکومت مختلفقرار راگیرند ندارند. در ایران گرایش های سیاسی معمولا به اصولگرا ، اصلاح طلب و مستقل تقسیم می گردد که تمام این احزاب سیاسی تاکنون بر راس دستگاه اجرایی کشور به رسمیتعنوان شناختهرئیس جمهور قرار گرفته اند نمی‌شوند. <ref>{{یادکرد وب|عنوان=EIU Democracy Index 2018 - World Democracy Report|نشانی=https://www.eiu.com/topic/democracy-index|وبگاه=www.eiu.com|بازبینی=2019-04-30}}</ref>

[[جمهوری اسلامی]] نظامی مبتنی بر [[حکومت اسلامی]] است و زیربنای تشکیل این حکومت را [[دین‌سالاری|مردم سالاری]] شکل داده‌است.<ref>حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، سید محمد هاشمی، ص۳</ref>

[[پرونده:صفحهٔ نخست روزنامهٔ کیهان ۱۲ فروردین ۱۳۵۸ (نسخهٔ فوق‌العاده).jpg|بندانگشتی|250پیکسل|بندانگشتی|آیت‌اللهمیلیون خمینی:ها درایرانی به جمهوری اسلامی آری گفتند تیتر روزنامه کیهان پس از همه بهپرسی فروردین حقوقشان1358<br می‌رسند/>]]

در این نوع حکومت، رهبر ([[ولی فقیه]]) بالاترین رکن نظام است که طبق قانون اساسی فرمانده کل قوا و ناظر بر عملکرد سه قوه مجریه، مقننه و قضاییه‌است. البته این مقام بر اساس قانون اساسی هیچ گونه مسئولیت اجرایی را بر عهده ندارد و بالاترین رکن دستگاه اجرا و عمل در کشور ایران [[رئیس‌جمهور]] به عنوان رئیس [[قوه مجریه]] است که با رای مستقیم مردم به فردکاندیداهای تأیید صلاحیت شده توسط [[شورای نگهبان]]، انتخاب می‌شود و مدت ریاست جمهوری او ۴ سال می‌باشد. یک فرد تنها می‌تواند برای ۲ دوره متوالی یعنی ۸ سال رئیس‌جمهور باشد. رئیس‌جمهور وظیفه عزل و نصب وزرا را دارد. برای نصب هر وزیر رئیس‌جمهور می‌بایست نام او را جهت اخذ رای صلاحیت نمایندگان مجلس، به [[مجلس شورای اسلامی]] بفرستد. همچنین انتخاب رؤسای سازمان‌های زیر نظر نهاد ریاست جمهوری مانند معاونسازمان حفاظت از محیط زیست و ریاست بانک مرکزی از دیگر وظایف رئیس‌جمهور است. [[قوه مقننه]] یا قانون‌گذاری متشکل از مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان قانون اساسی و همچنین دیوان محاسبات کل کشور است. مجلس شورای اسلامی دارای ۲۹۰ عضو است و رئیس آن از میان [[نمایندگان مجلس ایران|نمایندگان مجلس]] با رای اعضا به صورت سالانه انتخاب می‌شود؛ که اعضای آن از میان کسانی که شورای نگهبان آن‌ها را تأیید صلاحیت کرده، به وسیله مردم از راه انتخابات انتخاب می‌شوند و مدت نمایندگی آن‌ها ۴ سال است. رئیس [[قوه قضاییه]] با حکم رهبر به مدت ۵ سال قابل تمدید عزل و نصب می‌شود و مسئولیت اداره قوه قضاییه و عزل و نصب رؤسای دادگستری استان‌ها و ادارات ذی‌ربط آن همچون [[دیوان عالی کشور]] و [[دادستانی کل کشور]] را بر عهده دارد.

رهبر، بالاترین مقام رسمی در جمهوری اسلامی است که تصدی آن را [[ولایت مطلقهولی فقیه]] که از سوی [[مجلس خبرگان رهبری]] تعیین می‌شود، بر عهده می‌گیرد. علاوه بر تعیین سیاست‌های کلی نظام که بر عهده رهبری است، [[حکم حکومتی]] رهبر، مطلق بوده و بر تمامی احکام قوای سه‌گانه جمهوری اسلامی ارجحیت دارد و می‌تواند هر حکم دیگری، حتی حکم رئیس‌جمهور را باطل نماید. رهبر کنونی جمهوری اسلامی [[سید علی خامنه‌ای]] است.

رهبر در انجام دادن وظایف، افزون بر مشاوران خود، از کمک فکری و آرای تخصصی مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز بهره می‌گیرد. این مجمع، که همه اعضای آن را رهبر منصوب می‌کند، افزون بر مشاوره دادن به رهبری برای تعیین خط‌مشیهایخط‌ مشی های کلی نظام، مرجع رفع اختلافات شورای نگهبان و مجلس شورای اسلامی نیز می‌باشد. همچنین، مجمع در شورای بازنگری قانون اساسی و نیز در شورای انتخاب رهبری مشارکت دارد.<ref>شعبانی، ص۱۹۶۱۹۷</ref>

قوه مقننه جمهوری اسلامی ایران دوسه بخشی است [[مجلس شورای اسلامی]] ، دیوان محاسبات کل کشور و [[شورای نگهبان]]، فرایند قانون‌گذاری در جمهوری اسلامی ایران ابتدا در [[مجلس شورای اسلامی]] آغاز می‌شود، سپس این مصوبات به شورای نگهبان رفته و در صورت تأیید این شورا مصوبات، قانون لازم‌الاجرا می‌گردند.

# بررسی صلاحیت داوطلبان نامزد در انتخابات (ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و خبرگان رهبری) و معرفی نامزدهای مجاز به شرکت درانتخابات؛ به این ترتیب تنها نامزدهایی مجاز به برگزیده شدن برای اجرای قانون اساسی خواهند بود که شرایط قانونآن اساسی را احراز کنند.

مجمع تشخیص مصلحت نظام، یکی از [[نهاد]]های نظام جمهوری اسلامی ایران است که از سال ۱۳۶۸ ایجاد شده و تعیین اعضای حقیقی آن به عهدهٔ [[مقام رهبری در ایران|مقام رهبری]] است. مجمع تشخیص مصلحت نظام، مسئولیت [[تصمیم‌گیری]] در [[سیاست]]های کلان داخلی و خارجی [[ایران]] و [[حل اختلاف]] میان مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان را برعهده دارد. این مجمع وظایف ۱۱ گانه از جمله تدوین برنامه چشم‌انداز ۲۰ ساله (از ۱۳۸۴ تا ۱۴۰۴) و نظارت بر اجرای آن را بر عهده دارد. از سال ۱۳۸۵ رهبر جمهوری اسلامی، اختیار نظارت بر عمل کردعملکرد [[قوای سه‌گانه]] را که از اختیارات رهبر است، به این مجمع واگذار کرد. [[صادق لاریجانی]] ریاست این مجمع را برعهده دارد.

سازمان رادیوصدا و تلویزیونسیما نهادی است مستقل که رئیس آن توسط رهبری انتخاب شده و شورایی متشکل از نمایندگان سه قوه بر آن نظارت دارند. رئیس صدا و سیما در جلسات هیئت دولت بدونشرکت حقمی‌کند رایو شرکتبودجه آن همه ساله توسط دولت (قوه مجریه ) تامین می گردد می‌کند.

[[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران]] در سال ۱۳۵۸ توسط [[مجلس خبرگان قانون اساسی]] در ۱۷۵ اصل نوشته شد و در آذر ماه همان سال با اکثریت آرا از تصویب ملت ایران گذشت .