موزههای آستان قدس رضوی: تفاوت میان نسخهها
محتوای حذفشده محتوای افزودهشده
~~~~ |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۹۸:
تصویر موزه تمبر
اولین تمبرهای موجود در موزه آستان قدس رضوی، مانند بسیاری آثار دیگر این موزه اهدایی بوده، اما برای نمایش آنها در اواخر سال ۱۳۶۰ش، مسئول وقت موزه <ref>سید جعفر حسینیون </ref>طی مکاتبهای از اداره امور فرهنگی درخواست میکند یک سری تمبر از ابتدای انقلاب اسلامی، از ادارهٔ پُست خریداری شود تا در مجموعة سکهها و تمبرهای تاریخی به نمایش درآید. متعاقب آن، رئیس وقت اداره امور فرهنگی<ref>محمد مهدی رکنی </ref> پس از انجام مکاتبه و کسب موافقت مدیران، به وی اعلام میکند تمام تمبرهای موجود در ادارهٔ خزانه را تحویل بگیرد و پس از بررسی و مشورت، آنچه را مناسب موزه است در ویترین به نمایش گذارد.<ref>اسناد بایگانی راکد موزه آستان قدس، نامه شماره 2526، تاریخ 21/11/1360. </ref>در سال ۱۳۶۷ ش، یک نفر کارشناس و مجموعه دار تمبر<ref>فوزی غفاری </ref> پس از بازدید از موزه آستان قدس و گفتگو با مسئولان موزه، تکمیلِ مجموعة تمبرهای آستان قدس و تشکیلِ موزهٔ تمبر و اسکناس را پیشنهاد داد. با موافقت آستان قدس رضوی برای راه اندازی این موزه، اقدامهای لازم توسط وی با همکاری کارشناس موزه آستان قدس<ref>سیدرضا شالفروشان </ref> انجام گرفت و در بهمن ۱۳۶۹ ش، دومین بخش تخصصی موزههای آستان قدس، در طبقه منهای یک ساختمان موزه مرکزی با نمایش حدود ۱۲۱۰ قطعه تمبر مربوط به ایران و سایر کشورهای جهان، گشایش یافت. این مجموعه که در ابتدا با تکیه بر آثار موجود و خرید تمبرهای کسری تشکیل شده بود، با وقف مجموعههای ارزشمند تمبر و اسکناس از ایران و سایر کشورهای جهان، غنای روزافزون یافت، چنانکه تا سال ۱۳۹۷ ش، حدود ۹۰۰ هزار قطعه تمبر و اقلام پستی از ایران و بیش از ۲۴۰ کشور جهان، و حدود بیست و چهار هزار و پانصد قطعه اسکناس از ایران و یکصد کشور جهان با فضای نمایشی ۳۰۰ متر مربع، در آن جمعآوری و اکنون به یکی از مراکز ملّی و بینالمللی مورد توجه و مراجعه پژوهشگران، مجموعهداران و علاقهمندان به تمبر و اسکناس تبدیل شدهاست. در بخش نمایش تمبر و تاریخچه پستی این گنجینه، بیش از سه و هزار سیصد قطعه تمبر و مجموعه تاریخچه پستی شامل نامههای دستنوشته، پاکتنامههای تمبردار، پاکتهای مهر روز، کارتپستالها و دیگر اقلام پستی از ایران (دوران قاجار، پهلوی و جمهوری اسلامی) و دیگر کشورهای عضو اتحادیه جهانی پست به نمایش گذاشته شدهاست. در بخش نمایش اسکناس نیز، حدود ۳۵۰ برگ از اسکناسهای ایران (دوران قاجار، پهلوی و جمهوری اسلامی) و جهان به نمایش درآمده است.
==گنجینه سکه==
تصویر موزه سکه
اسناد مرتبط با عملیات راهاندازی موزه در آستان قدس رضوی نشان میدهد تهیه و نمایش سکهها در موزه به عنوان یکی از مهمترین اشیای تاریخی، همیشه مورد نظر بودهاست. در اولین موزه آستان قدس، یک اتاق با چند ویترین برای نمایش این آثار در نظر گرفته شده بود و در دومین موزه (موزه مرکزی) نیز سکهها در ویترینهای تخت در تالار درهای طلا و نقره نمایش داده شده بود. این سکهها برخی مربوط به میراث آستان مقدس بوده و برخی نیز از طریق اهدا و وقف دریافت گردیدهاست. طی عملیات مکرر ساختمانی در حوزه حرم که به منظور تعمیرات یا توسعة آن صورت میگرفته، گاه تعدادی سکههای تاریخی نیز کشف میشده که به مجموعه افزوده میشدهاست.<ref>- سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سند شماره 7/87945. این سند به کشف 101 عدد سکه طلای دوره صفوی (دوره شاه طهماسب به تاریخهای 945 تا 939 ق) در 21 مهرماه 1346 ش، هنگام تعمیر گنبد دارالسلام اشاره دارد. همچنین، در سال 1378 ش، در جریان عملیات ساخت رواق سرداب، تعدادی شیءِ نذریِ نقرهای همراه با چند سکه که قدمت دو عدد سکه نقره آن مربوط به دوره صفوی بود و درسال 1383 ش، در جریان خاکبرداری و توسعهٔ مهمانسرای آستان قدس رضوی تعداد340 عدد سکه طلا مربوط به دوره ایلخانان مغول کشف شد. این سکهها پس از کارشناسی در اداره پژوهش و معرفی آثار، به خزانه اموال تاریخی آستان قدس تحویل و در دفتر سکه ردیف 51 ثبت شد. </ref> این مجموعه از خرداد سال ۱۳۸۸ش، به تالاری واقع در طبقه منهای یک موزهٔ مرکزی ـ که برای همین منظور آماده شده بود ـ انتقال یافت و بخش سکه بهطور مستقل ایجاد شد. سکّههای ضربی چکشی موجود در این گنجینه، شامل نخستین سکههای جهان (سکههای شیر و گاومیش کرزوس، پادشاه ثروتمند لیدی)، سکههای مقدونی، سکههای ایران پیش از اسلام، سکههای اسلامی و سکه یادبود ولایتعهدی امام رضا ضرب شهرهای سمرقند و اصفهان در سالهای ۲۰۲ و ۲۰۳ ه. ق، میشود. علاوه بر این مجموعه، سکّههای ضربِ ماشینیِ ایران (دورههای قاجار، پهلوی و جمهوری اسلامی) و سایر کشورهای جهان در این گنجینه نمایش داده شده و مورد استقبال بازدیدکنندگان خارجی قرار گرفتهاست. با پیگیریِ مسئول این موزه<ref>محمد حسین یزدی نژاد </ref> برای جذب اشیای موزهای به منظور تکمیل مجموعه سکههای دورههای تاریخی و اسلامی به صورت وقف و اهدا یا خریداری از سال ۱۳۸۹ ش، تا ۱۳۹۷ ش، مجموعه سکه به بیش از ۶۵۹۸۷ عدد افزایش یافتهاست. علاوه بر سکّهها، البسهٔ سکهدوزی شده شامل کلاه و پول جلیقه مزیّن به سکههای دوران قاجار و پهلوی، زیورآلات مزیّن به سکههای طلا، مدالیونهای طلا و نقرهٔ کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و تعدادی از مدالهای نمایشگاههای منطقهای و بینالمللی «تمبر و تاریخچه پستی» که توسط مجموعهداران بنام و مشهور تمبر ایران به این گنجینه اهدا شده، در این گنجینه در معرض نمایش قرار داده شدهاست.
==گنجینه آثار اهدایی به خامنهای==
گنجینه آثار اهدایی به خامنه ای
خط ۱۱۷:
در زمان توسعه موزه مرکزی و ایجاد بخشهای جدید، ابتدا آثار طبقهٔ همکف بهطور موضوعی تفکیک شد و به بخشهای مرتبط انتقال یافت. همچنین، آثار مربوط به تاریخ حرم و آستان قدس رضوی در ویترینهای این طبقه چیده شد، سپس تعدادی اشیای دیگر مرتبط با حرم امام رضا، مانند کتیبههای طلای مشبّک مربوط به ضریح مطهر در دوره صفوی، از خزانه انتخاب و به مجموعه حرم رضوی افزودهشد. تعداد قابل توجهی تصاویر قدیمی از حرم و شهر مشهد نیز تهیه گردید و آرشیو مهمی از اطلاعات تاریخ شفاهی نیز جمعآوری شد. از این زمان گنجینه آثار طبقه همکف موزه «تاریخ مشهد» نام گرفت. در سال ۱۳۷۹ ش، ضریح فولادی و درسال ۱۳۸۶ ضریح طلا و نقره نیز در دو هشتیِ این موزه نصب و به نمایش درآمد. در سال ۱۳۹۱ ش، سنگاب به عنوان یک نماد تاریخی از اشیای حرم امام رضا (علیهالسلام)، به هشتیِ ورودی منتقل شد و با توجه به وجود کتیبههای تاریخی و نقشهای زیبای حجاری شده بر بدنه آن به نمایش درآمد. از سال۱۳۹۲ این بخش که قدیمیترین گنجینه آثار تاریخی حرم بهشمار میرود و بسیاری از اشیای تاریخیِ و وقفی مربوط به حرم که دارای کتیبهٔ وقف هستند در آن نمایش داده شده، به عنوان «تاریخ حرم رضوی» نام گرفت. از جمله این اشیا میتوان به سنگاب خوارزمشاهی، مجموعه ای از درهای چوبی مانند درِ دارالسیاده متعلق به دوره ایلخانی، ضریح دوم و چهارم و پنجرههای حرم، پنجره فولاد (دوره تیموری)، کتیبه مشبک طلا با مضمون سوره انسان متعلق به اولین ضریح امام رضا که به دستور شاه طهماسب ساخته و بر روی مضجع مبارک نصب شدهاست، کتیبههای طلا به خط علیرضا عباسی خوشنویس مشهور دوره شاه عباس صفوی با مضمون شعری در مدح امام رضا، آیه الکرسی و صلوات خاصه، وسایل شستشو شامل گلابدانها و ابریقها که در کشیک خانه و توسط خدام استفاده میشدهاند، وسایل روشنایی شامل قندیلها و پیهسوزها و مجموعه قفلها اشاره نمود. این آثار مربوط به سده ششم هجری تا دوره معاصر است.
==گنجینه نجوم==
گنجینه نجوم
در سال ۱۳۷۸ بخش نجوم و ساعت با استفاده از مجموعه ابزارآلات نجومی و ساعتهایی که مرحوم استاد سید جلالالدین طهرانی(۱۳۶۶–۱۲۷۸ ش) وقف آستان قدسرضوی کرده بود، شکل گرفت. اشیای ارزشمند این بخش با همکاریِ محمدفرهاد رحیمی<ref>استاد گروه فیزیک در دانشکده علوم پایه مشهد. </ref>از مجموعه موجود در خزانةآستان قدس رضوی انتخاب و کارشناسی شد و به صورت موضوعی در ویترینها چیده شدند. از اشیای شاخص این مجموعه، دو اسطرلاب مسطح و یک اسطرلاب کروی مربوط به دوره صفوی است که توسط استادان مشهور این دوره ساخته شدهاست. همچنین، یک حلقه کریمه یا اسطرلاب چوبی و حلقوی ساخت استاد محمد باقر و یک اسطرلاب شبیهسازی شده بر اساس اسطرلاب استاد «محمد مقیم الیزدی» است. انواع تلسکوپ شکستی و انعکاسی، و تلسکوپ خورشیدی، کرههای آسمانی و جغرافیایی، آرمیلار (ذاتالحق)، حلقههای نجومی، تئودولیت، سکستانت، مدل حرکت زمین، ماه، خورشید، دوربین دوچشم همچنین، مجموعهای از ساعتهای آفتابی مربوط به سده هفدهم تا بیستم میلادی که برخی از آنها قبلهنما یا قطبنما نیز دارند و ساعت دیواری وزنهای ساخت ژاپن (مربوط به سلسله امپراتوران توکوگاوا) و انواع ساعتهای دیواری پاندولی و ساعتهای رومیزی در آن نمایش دادهشدهاست.
==گنجینه ظروف==
گنجینه ظروف
با گشایش اولین موزه در آستان قدسرضوی، تعدادی ظروف چینی و فلزیِ دارای ارزش فرهنگی و تاریخی برای نمایش انتخاب و به نمایش درآمدند. برخی از این ظروف همچنان تا سال ۱۳۷۸ ش. نیز در طبقه همکف موزه، در معرض نمایش قرار داشتند. از سال ۱۳۷۸ با ایجاد بخشی به نام ظروف این مجموعه و آثار مهم دیگری از گنجینه موجود در خزانه انتخاب و به آن افزوده شد. با توجه به اینکه آستان قدسرضوی طی سدههای متمادی دارای بخشهای مهمانسرا و تشریفات بودهاست، مجموعة متنوعی از ظروف مورد استفاده در این بخشها با جنسهای گوناگون و کاربردهای مختلف، در خزانه آستان قدس رضوی موجود است. از طرفی، طی سالهای اخیر، تعداد قابل توجهی ظروف سفالی از هزارههای قبل از میلاد تا عصر حاضر به موزه و خزانهٔ آستان قدس رضوی اهدا شدهبود. تعدادی از ظروف نیز در جریان حفاری هیئت علمی پژوهشی سازمان میراث فرهنگی خراسان در سال ۱۳۷۰ ش، کشف شد و به مجموعه خزانه افزودهشد. انتخاب اشیای این بخش با توجه به سیر تاریخی تولید و استفاده از ظروف در تمدن بشری انجام گرفت (بر اساس موجودی خزانه) و چیدمان آثار عبارت بود از: مجموعهای از ظروف سفالی، سلادن، چینیهای آبی و سفید، چینیهای پنج رنگ، بلورهای تراشدار و منقوش و بارفتنها. در طی سالهای بعد، تغییراتی در نمایش آثار دادهشد و تعدادی از ظروف فلزیِ قلمزنی و مرصّع و ظروف نقرهای نیز برای نمایش به موزه منتقل گردید.
==گنجینه سلاح==
گنجینه سلاح
آستان قدسرضوی مجموعهای افزون بر ۱۰۰۰ قبضه انواع سلاح سرد و گرم را در خزانه خود نگهداری میکند. این آثار به مرور زمان به حرم امام رضا وقف یا اهدا شدهاند و قدمت آنها مربوط به دوره صفوی تا عصر حاضر است. در سال ۱۳۷۸ ش، بخشی از فضای نمایشی در تالارهای جدید، به نمایش گزیدهٔ این آثار اختصاص یافت. این مجموعه شامل: کمانهای لاکیِ روغنی، سپر، زره فولادی، لباس طلسمات (رزم)، نیزة منقوش و لاکی، کلاهخود و ساعدبند و انواع تبرزین و تبر، کارد و خنجر با تزئینات طلاکوب، قمه و شمشیر، تفنگهای سرپر، یک لول، دولول و چهارلول، تپانچههای یک لول و دولول، انواع باروتدان با مخزنِ چرم، عاج و فلزی مربوط به عصر صفوی تا دوره معاصر در معرض نمایش قرارگرفته است است. از آثار نفیسِ این مجموعه، شمشیر و خنجر مرصّع است که جزء مجموعه جواهرات آستان قدس بوده و در خوانچههای حرم امام رضا نصب شدهاند.
==گنجینه هنرهای تجسمی==
گنجینه هنرهای تجسمی
خزانه آستانقدسرضوی مجموعهای بالغ بر یک هزار تابلو را شامل میشود که با تکنیکهای متنوع هنری خلق شدهاند. این آثار شامل تابلوهای نقاشیِ ایرانی و خارجی در سبکهای مختلف از قرن هفدهم میلادی (سده ۱۱ و۱۲ هجری) تا عصر حاضر، تابلوهای معرقکاری، آینهکاری، قلمزنی، جُندهکاری، خوشنویسی، خاتمکاری، نقاشی پشت شیشه، و تابلوهای نقاشی با سبک قهوهخانهای (خیالی نگاری)، سقاخانه، و گل و مرغ و موارد دیگر است که به موزه آستان قدس وقف یا اهدا شدهاند. در سال ۱۳۷۸ ش، با توسعة فضاهای نمایشی، با توجه به اهمیت این آثار تعدادی از تابلوهای نقاشی ایرانی و خارجی انتخاب و به نمایش درآمدند. این آثار عبارت بودند از: چهار اثر از تابلوهای نقاشی استادکمالالملک (سال ۱۲۹۲ قمری)، تابلوی معروف و نیز ایتالیا (منظره آبگیر سان مارکو) اثر ویلیام جیمز (قرن ۱۸ م)، تفرجگاه (قرن۱۷ م)، همچنین تعدادی تابلوهای نقاشی که در سال ۵۵–۱۳۵۴ ش، توسط کارشناسان هنری آستان قدس برای کاخ ملکآباد، از یک نمایشگاه در ایتالیا خریداری شدهبود. آثار به نمایش درآمده در این بخش، در سالهای بعد بهطور متناوب تغییر کرده و به مرور، برخی آثار دیگر از خزانه و همچنین آثاری که توسط برخی هنرمندان معاصر نظیر مهدی فرخی، رضا بدرالسماء، رسول شفقتی، یگانه قدیریان و زهره مهانی منش به موزهٔ آستان قدس رضوی اهدا شدهبود، جایگزین یا به مجموعه افزوده شدند.
==گنجینه موجودات دریایی==
گنجینه آبزیان
در سال ۱۳۶۴ ش، «محمد سعید فؤاد وهبه» یک مجموعهدار علاقهمند از شیعیان سوریه پس از بازدید و گفتگو با مسئولان موزه، برای اهدای مجموعهٔ صدف و حلزونهای دریایی خود اعلام آمادگی نمود. فؤاد وهبه مجموعه ۱۲۸۲ قطعه صدف و حلزون را در طی سفرهای مکرر، به دفتر نمایندگی آستان قدسرضوی در تهران تحویل داد که پس از آن، این مجموعه به مشهد منتقل شد. در سال ۱۳۷۳ ش، منتخبی از این مجموعه در یک نمایشگاه کوتاه مدت (۱۵ روزه) به نمایش درآمد. استقبال بیسابقه بازدیدکنندگان بهخصوص گروههای دانشآموزان و دانشجویان موجب شد نه تنها این نمایشگاه تا دیماه همان سال ادامه یابد بلکه در سال ۱۳۷۸ نیز با توسعة موزه مرکزی، بخش موجودات دریایی به پشتوانهٔ این مجموعه افتتاح گردید. علاوه بر موارد ذکر شده این تبعه سوری برای بار دوم درسال ۱۳۹۰تعداد ۱۵۴۴ قطعه صدف، فسیل وحلزون دیگر را به موزههای آستان قدس رضوی اهداء مینماید که درحال حاضر درخزانه نگهداری میگردد. همزمان با افتتاح، یک ماهی مومیایی شده ساخته شده از گیتارماهی از گروه سفره ماهیان توسط محمد فرهاد رحیمی از فروشگاه موزه لوور خریداری کرده بود برای نمایش به این بخش اهدا شد که مورد توجه بسیاری از بازدیدکنندگان قرار گرفت. نمایش این آثار موجب شد برخی از بازدیدکنندگان و واقفان نظیر عبدالله میرشکاری، مرتضی کوشکباغی و رضا مؤمنی فرد، مجموعههایی از موجودات دریایی مربوط به سواحل خلیج فارس را به موزه آستان قدس رضوی اهدا کردند.<ref>آقایان عبدالله میرشکاری، مؤمنی فرد، کوشکباغی، مرتضی همتی و پیرپای، برخی موجودات دریاییِ سواحل خلیج فارس را به موزه اهدا کردند. </ref> در حال حاضر، بهجز نمونههای صدفها و حلزونهای سواحل دریاهای ایران و جهان، مرجانها و ماهیهای تاکسیدرمی شده نیز در این بخش به نمایش درآمده است.
==گنجینه مدال==
گنجینه مدال
محبوبیت و جایگاه ارزشمند مرحوم غلامرضا تختی کشتی گیر ملی ایران، در بین مردم ایران، موجب شده با اهدا و نمایش ۳۶ عدد انواع مدال، نشان، یادبود و بازوبند مدالهای وی در موزه مرکزی و کنار آثار تاریخی حرم، این مجموعه همیشه مورد استقبال بازدیدکنندگان قرار گیرد. به مرور، با اهدای آثار دیگر قهرمانان و مدالآوران، این مجموعه توسعهیافت و در اسفند ۱۳۹۱ ش، گنجینه تخصصی مدال در طبقه دوم موزه مرکزی به مساحتی در حدود ۲۵۰ مترمربع افتتاح شد و تعداد زیادی مدال، بازوبند، جام، تندیس و نشان در معرض نمایش بازدیدکنندگان قرار گرفت. با طراحی و چیدمان جدید، به نمایش درآمدند. در پاییز سال ۱۳۹۷ ش، تعداد کل انواع مدال، نشان، کاپ و یادبود موجود در خزانه و موزههای آستان قدس رضوی حدود ۱۰۰۰ عدد گزارش شدهاست. از این تعداد حدود ۸۰٪ آن ورزشی ،۱۰٪ علمی و۱۰٪ باقیمانده مربوط به مناسبتهای فرهنگی و تاریخی است که از طرف شخصیتهای سیاسی و فرهنگی، به آستان قدس رضوی اهدا شدهاست. بیش از ۳۵۰ عدد از این اشیا در مجموعه موزههای آستان قدس رضوی (در بخشهای مدال، سکه و گنجینهٔ رهبر جمهوری اسلامی) در معرض نمایش قرار داده شدهبود. حدود ۱۰٪ از کل مدالها، کاپها، نشانها و یادبودهای ورزشی مربوط به ورزشکاران معلول و جانباز است که در رقابتهای بینالمللی و کشوری افتخارآفرین بودهاند.<ref>اداره پژوهش و معرفی آثار، گزارش مدالهای موجود در آستان قدس رضوی، حمیدرضا کریمی (آستان قدس رضوی: سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد، معاونت موزهها، اداره پژوهش و معرفی آثار،1390). </ref> مرحوم جهان پهلوان غلامرضا تختی، مرحوم رضا صادقی، مرحوم امرالله احمدی، امید نوروزی، مجید خدایی، امیر توکلیان و سید محمود میران از جمله شخصیتهای برجستهای هستند که مدالها، نشانها و یادبودهایشان (توسط خودشان یا خانوادهشان) به آستان قدس رضوی اهدا شدهاست.
==گنجینه آثار اهدایی استاد محمود فرشچیان==
گنجینه آثار اهدایی استاد فرشچیان
استاد محمود فرشچیان از هنرمندان نامدار نقاشی معاصر ایرانی است که تعدادی از آثار نفیس خود را به موزههای آستان قدسرضوی اهدا کردهاست. ایشان در زمستان سال ۱۳۶۹ ش، دو تابلوی مهم و ارزشمند به نامهای «عصر عاشورا» و «پنجمین روز آفرینش» را همراه با تابلوی نقاشی مینیاتور به نام «خمسه آل طیّبه» که توسط اجداد ایشان ساخته شده بود، به موزه آستان قدس رضوی هدیه کردند. نقاشی «عصر عاشورا» یکی از آثار مهم استاد است که در سال ۱۳۵۵ ش، خلق شده و یادآور واقعه کربلا در روز دهم محرم سال ۶۱ هجری است. تابلوی «پنجمین روز آفرینش» نیز در سال ۱۳۵۲ ش، با استناد به آیات قرآن<ref>برخی آیات قرآن که به این موضوع میپردازند، از این قرارند: سوره اعراف(7) آیه 54؛ سوره یونس(10) آیه 3؛ سوره هود(11) آیه 7؛ سوره فرقان(25) آیه 59؛ سوره سجده(32) آیه 4؛ سوره قاف(50) آیه 38؛ سوره حدید(57) آیة 4. </ref> که از آفرینش جهان در شش مرحله یاد کرده، خلق شدهاست. این آثار هنریِ ارزشمند، در محل تالارهای نمایش در ساختمان موزه قرآن و نفایس نصب شد و به نمایش درآمد. پس از آن استاد در طی سفرهای بعدی، آثار دیگری را نیز به موزه آستان قدسرضوی اهدا نمودند که عبارتند از: تابلوی «پناه» یا «یتیمنوازی علی» (سال۱۳۷۱). تابلوی «یارب» (سال۱۳۷۴) و تابلوی «نیایش» (سال ۱۳۷۷). استاد فرشچیان در سال ۱۳۷۹ تابلویی با عنوان «اولین پیام» را که در همین سال خلق شده بود، به موزه هدیه کردند و تابلوی «توسل» را که در جریان نصب ضریح مطهر ساخته و دلنوشتهای را با خط خود برآن قلمی کرده بودند، در سال ۱۳۸۰ و «هدیه عشق» را در سال ۱۳۸۲ ش، اهدا کردند. در سال ۱۳۸۹ ش، در جریان تغییر و تحول در موزههای آستان قدسرضوی، تالار آثار اهدایی استاد فرشچیان به مساحت تقریبی ۲۰۰ متر مربع در طبقه همکف موزه قرآن، با هدف نمایش اختصاصی آثار ایشان گشایش یافت. استاد در همین سال سه اثر دیگر نیز با عنوانهای «ضامن آهو(۲)»، «کوثر» و «رمی جمره» به موزه اهدا کردند که در کنار سایر آثار ایشان، به نمایش درآمد. در سال ۱۳۹۰ ش، تابلوی «پرچمدار حق» را به موزه اهدا کردند و تابلوهای «ستایش پروردگار» و «معراج» که برگرفته از آیة شریفهٔ «یسبح لله مافی السماوات و ما فی الارض» است، به ترتیب در سال ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳ ش، در سال ۱۳۹۵ تابلوهای «آسمان چهارم» و «شام غریبان» در گنجینه آثار استاد به نمایش درآمد. جدیدترین اثر ایشان به نام «گودال قتلگاه» را نیزدر سال ۱۳۹۶ به موزهٔ آستان قدس رضوی اهدا کردند و وقفنامه ای نیز برای اهدای آثار تقدیم کردند.
==موزه مردمشناسی (حمام مهدی قلی بیک)==
موزه مردمشناسی
موزه مردمشناسی آستان قدس رضوی در محل حمام مهدیقلی بیگ در ضلع غربی حرم قرار دارد. این بنا در سال ۱۰۲۷هـ. ق توسط «مهدیقلی بیک جانی قربان، میرآخور شاه عباس صفوی» وقف آستان قدس رضوی شدهاست. این حمام از دوره صفویه تا سال ۱۳۶۸ ش نزدیک به چهار قرن جهت استحمام و تطهیر، مورد استفاده زائران و مجاوران حرم رضوی قرار میگرفتهاست. سازمان میراث فرهنگی کشور این بنا را در تاریخ ۵/۲/ ۱۳۷۶ ش، در فهرست بناهای تاریخی به شماره ۱۳۷۴ ثبت کرد و آستان قدس رضوی با توجه به موقوفه بودن و ارزشهای فرهنگی و تاریخیِ آن، مرمت و باززندهسازی بنا را در دستور کار خود قرار داد و با همکاری کارشناسان سازمان میراث فرهنگی خراسان، آن را احیا نمود. حمام مهدیقلی بیگ با مساحت ۱۸۷۵ متر مربع، یکی از بزرگترین حمامهای ایران است. این بنا دارای بخشهای سربینه، میاندر، گرمخانه، خزینه، استخرآب سرد و تون یا آتشخانه است. سربینة آن دارای سه غرفه برای پوشیدن و قرار دادن لباسهای عموم مردم و یک شاهنشین جهت طبقه اشراف است. ازارهٔ سربینه با کاشیهای زیررنگی، با لعاب لاجوردی تزئین شده و سقف آن دارای ۱۳ لایه تزئینات نقاشی است که قدیمترین لایه آن مربوط به دورة صفوی و جدیدترین لایه متعلق به اواخر دورة قاجار است. لایهٔ متأخر آن که اکنون در معرض دید قرار دارد، با موضوعاتی چون زندگی اجتماعی مردم، داستانهای شاهنامه، داستانها و افسانههای ادبی قدیمی ایران و ماههای سریانی با کمی اغراق در جزئیات تصویرگری شدهاست. پس از انجام عملیات مرمت بنا، کارشناسان معاونت امور موزهها پیشنهادهایی برای تغییر کاربری آن ارائه دادند. سرانجام، با پیشنهاد تشکیل موزه مردمشناسی در این محل موافقت گردید و در آذرماه سال ۱۳۸۵ ش، این بنای تاریخی در سه بخش سربینه، گرمخانه و چالهحوض (استخر) با مجموعهای از آثار انتخاب شده مرتبط با موضوع مردمشناسی افتتاح شد. آثار به نمایش درآمده در این موزه شامل لوازم پذیرایی، لوازم آرایش، انواع لباس و پوشاک قدیمی مربوط به اقوام مختلف، نمونههایی از منسوجات مورد استفاده در حمام در محل سربینه و مجموعهای از لوازم مورد استفاده در حمام، ظروف و انواع سماور و لوازم روشنایی در محل گرمخانه، تعدادی عکس مربوط به قشرهای مختلف اجتماعی و مشاغل آنها، بناهای قدیمی مشهد و نقاشیهای قهوهخانهای در محل استخر آب سرد است.
==تشکیلات اداری موزههای آستان قدس رضوی==
موزههای آستان قدس از سال ۱۳۲۴ ش. از نظر تشکیلات اداری یکی از بخشهای ادارهٔ خزانه و موزه بود و زیر نظر این اداره فعالیت میکرد. در نمودار (چارت) تشکیلات اداری، از سال ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۸ ش، پستهای سرپرست موزه و ابوابجمعدار اموال خزانه، رئیس اداره حسابداری و متصدی فرشها و متصدی رفوگری وجود دارد که نشاندهنده تفکیک وظایفِ آنهاست. در چارت سازمانی سال ۱۳۵۳ ش، موزه و خزانه دو اداره مستقل تعریف میشوند و «اداره موزه و کتابخانه» زیر نظر «مدیریت خدمات فرهنگی و اجتماعی» و «اداره خزانه» زیر نظر «مدیریت اماکن متبرکه» قرار میگیرند. پس از انقلاب اسلامی تا سال ۱۳۷۸ ش، موزه آستان قدس ابتدا زیر نظر «تشریفات» و پس از آن زیر نظر «مدیریت امور فرهنگی» و «معاونت فرهنگی» قرار داشت. نمودار سازمانی موجود در سالهای ۱۳۶۸ و ۱۳۷۷ ش، نشاندهنده توسعهٔ این اداره پس از انقلاب اسلامی و ایجاد پستهای سازمانی جدید است. در سال ۱۳۶۸ ش، تعداد ۹۶ پست برای چهار موزه مصوب شد که شامل: رئیس اداره، کارشناسان موزه، معاون اداره، بایگان، ماشیننویس، نامهرسان، پیشخدمت، جمعدار اموال اداری، بلیت فروش، متصدی کنترل، راهنمای آقایان و بانوان، مأمور مراقب، مأمور تنظیف، نگهبان، مسئول بازدید بدنی، کفشدار، سرپرست و ابوابجمعدار اموال عتیقه بودهاست. در سال ۱۳۷۷ ش، چارت سازمانی ادارهٔ موزهها با دو پست معاون فنی و پژوهشی و معاون موزهها و امور عمومی، جمعاً با ۱۰۶ پست سازمانی برای ۸ موزه مصوب شد، اما اجرای آن به تعویق افتاد. از سال ۱۳۷۹ ش، تاکنون، با تشکیل سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، موزه به عنوان یکی از معاونتهای سازمان توسعه یافت و ۱۲۰ پست سازمانی مصوب برای سه اداره گنجینهها، پژوهش و معرفی آثار و حفاظت و مرمت آثار فرهنگی برای آن در نظر گرفته شد. اداره حفاظت و مرمت آثار فرهنگی، دارای ۱۹ پست؛ شامل کارشناس و کاردان برای کارگاههای کاغذ، چوب، فلز، منسوجات، نقاشی، سفال و آزمایشگاه است که وظیفه آن نظارت بر امر حفاظت آثار و نفایس موجود در سازمان با ویژگیهای مختلف و برنامهریزی و اجرای طرحهای مرمتی بر ای آثار آسیب دیدهاست. ـ اداره گنجینهها، دارای ۷۶ پست، برای ۱۲ گنجینه؛ شامل رئیس اداره، معاون، مترجم، مسئول و ابوابجمعدار هر گنجینه، راهنما، مراقب و خدمتگزار است و وظیفهٔ طبقهبندی و نمایش آثار با تکیه بر استانداردهای جهانی و اطلاعرسانی به مراجعان را بر عهده دارد. ـ اداره پژوهش و معرفی آثار، با هدف مطالعه و پژوهش به منظور دستیابی به اطلاعات روزآمد دربارهٔ آثار تاریخی و هنری به منظور برنامهریزی و نظارت بر تمامی امور پژوهشی ـ اعم از شناسایی، طبقهبندی و ارزشگذاری، معرفی و روند مستندسازی آثار در موزهها توسط کارشناسان داخل و خارج از سازمان، همچنین نیازسنجی پژوهشی موزهها و تعیین اولویتهای پژوهشی آثار، برنامهریزی برای دعوت از متخصصان به منظور مشاوره در امور پژوهشی موزهها و برگزاری نشستهای علمی و تخصصی با هدف ارتقای اطلاعات تخصصی کارکنان موزهها وکارشناسان مرتبط در سازمان ـ تشکیل شد. کارشناسان این اداره در حوزههای کاغذ، سکه، هنرهای تجسمی، تزئینات وابسته به معماری، منسوجات و تمبر، موظف به مطالعه و پژوهش دربارهٔ آثار موجود در موزه و خزانه، همکاری و نظارت بر تهیه شناسنامه و روند مستندسازی آثار در موزهها و خزانه، همکاری با مسئولان و کارشناسان درگنجینهها و اداره حفاظت و مرمت آثار برای معرفی آثار و تهیه گزارش از نیازهای حفاظتی و مرمتی و انجام اقدامهای لازم برای پیشگیری از آسیبهای وارده به آثار و جز آن هستند.
==اداره پژوهش و معرفی آثار==
اداره پژوهش و معرفی آثار در آذرماه ۱۳۸۲ به منظور گسترش زمینههای پژوهشی و آموزشی برای شناخت و درک بیشتر و دقیقتر آثار معنوی، تاریخی و فرهنگی و معرفی آنها در معاونت امور موزههای سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی تشکیل شدهاست. این اداره به عنوان بازوی پژوهشی موزه در نظر دارد با ارائه فعالیتهای پژوهشی و آموزشی در تقویت جنبه معنوی و فرهنگی آثار هنری گام مؤثری بردارد و همگام با دیگر سازمانهای فرهنگی در حفظ و نگهداری، مستندسازی و نمایش آثار ارزشمند این مجموعه فعالیت نماید. اداره پژوهش و معرفی آثار با استفاده از توان تخصصی کارشناسان حوزه معاونت در حوزههای مرتبط با موزههای آستان قدس وکتابخانه تخصصی هنر و موزه داری آماده ارائه خدمات به محققان و پژوهشگران این حوزه میباشد.
==اداره حفاظت و مرمت آثار فرهنگی==
اداره حفاظت و مرمت آثار فرهنگی
در سال ۱۳۸۲ با توجه به افزوده شدن حجم بسیاری از آثار تاریخی، فرهنگی اهدایی به حرم رضوی، بخش حفاظت و مرمت که قبلاً به صورت کارگاهی اداره میشد به اداره حفاظت و مرمت آثار فرهنگی توسعه یافت و زیر مجموعه معاونت موزهها قرار گرفت. این اداره با استفاده از توان علمی و تخصصی کارشناسان این حوزه، بر امر حفاظت کلیه آثار و نفائس موجود در سازمان با ویژگیهای مختلف نظارت مینماید و وظیفه دارد برای حفاظت پیشگیرانه و مرمت آثار موجود در موزهها و مخازن سازمان برنامهریزی کند و اجرای پروژههای مرمتی بر روی آثار آسیب دیده را توسط کارشناسان داخل و خارج از سازمان نظارت و مدیریت نماید.
==کتابخانه تخصصی موزهها==
کتابخانه تخصصی موزه
یکی از بخشهایی که با توسعة موزهها در سال ۱۳۷۸ ش، رسمیت یافت و مستقل شد، کتابخانه تخصصی موزهها بود. این بخش با حدود ۴۰۰ جلد کتاب شروع به کار کرد. منابع مورد نیاز این کتابخانه از سال ۱۳۷۶ ش، با تلاش کارشناسان و همکاری مسئولان موزه، همچنین حمایت معاونت فرهنگی وقت<ref>دکتر علی محمد برادران رفیعی. </ref> آستان قدسرضوی، تأمین شد. از سال ۱۳۷۸ با توسعة موزه مرکزی، این کتابخانه زیر نظر کارشناس و مسئول بخشهای جدید موزه اداره میشد و تالاری به وسعت ۱۰۰ متر مربع برای آن در نظر گرفته شد. آثار مختلفی در زمینههای متنوع هنری مانند فرش، نقاشی، صنایع دستی، عکاسی، گرافیک، خوشنویسی، فلزکاری، سکهشناسی، تمبرشناسی، تاریخ هنر، آثار مرجع هنری و ادبی، منابع تاریخی، دائرةالمعارفها، همچنین موزهداری و مرمت، خریداری و برخی به صورت اهدایی<ref>یکی از مهمترین مجموعه کتابهای اهدایی، 16 جلد کتابهای معرفی آثار هنری در مجموعهٔ ناصرخلیلی بود که در سال 1380ش به مجموعه افزوده شد. در ضمن، بسیاری از محققان و پژوهشگران ایرانیِ و خارجی ضمن بازدید از موزه، با ارائه راهنماییهای تخصصی توسط کارشناسان، کتابهایشان را به این کتابخانه اهدا کردند، که از آن جمله میتوان به افراد زیر اشاره کرد: استاد محمود فرشچیان، استاد پرویز تناولی، محمد جواد جدی (کارشناس مهر و حکاکی)، دکتر شیلا کنبی، دکتر وستا سرخوش، دکتر معصومه فرهاد، استاد محمد ناصری پور.</ref> به مجموعه افزوده شد. استقبال پژوهشگران و دانشجویان رشتههای هنر و موزهداری از این کتابخانه سبب شد منابع جدید آن نیز روزآمد شود. از فعالیتهای مهم این کتابخانه از سال ۱۳۸۰ به بعد، برگزاری نشستهای تخصصی در زمینهٔ موزه و موزهداری و کلاسهای آموزشی برای کارشناسان موزه بود. پس از توسعة تشکیلات اداری موزهها، این کتابخانه در چارت اداره پژوهش و معرفی آثار قرار گرفت و توسعة بیشتری یافت. در حال حاضر، مجموعة منابع آن بیش از ۱۵۰۰۰ جلد کتاب و حدود۲۰۰۰ جلد مجله را شامل میشود.
==موزههای وابسته==
در طی حدود هشتاد سال گذشته تاکنون مجموعههای بسیار ارزشمندی از نسخ خطی و چاپی و اشیای موزهای به آستان قدس رضوی وقف و اهدا شدهاست که موجب تأسیس موزهها و کتابخانههایی در سایر شهرهای ایران شدهاست. هماکنون آستان قدس رضوی در ۱۷ شهر ایران ۳۶کتابخانه و چهار موزه وابسته دارد. همچنین کتابخانه راجه در محمودآباد هندوستان جزو این مجموعه میباشد. موزههای وابسته به آستان قدس شامل موزه ملی ملک در تهران، موزه وزیری در یزد، موزه مدرس در کاشمر و موزه جوادالائمه در شهر رفسنجان است.
==کتابخانه و موزه ملی ملک==
==موزه ملی ملک==
مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک نخستین موزه وقفی- خصوصی ایران و یکی از شش کتابخانه بزرگ کشور با موضوعیت نسخههای خطی در تهران است. این مرکز فرهنگی در سال ۱۳۱۶ توسط حسین آقا ملک تأسیس شد و بههمراه املاک و مستغلات وقف آستان قدس رضوی شد. احداث ساختمان جدید کتابخانه و موزه ملی ملک در سال ۱۳۶۴ آغاز شد و در ۱۳۷۵ بهپایان رسید. موزه ملی ملک از ۷ مجموعه بدین شرح تشکیل شدهاست: ۱. مجموعه سکه شامل ۳ هزار قطعه سکه و مدال ایرانی از سده ششم پیش از میلاد تا دوران پهلوی و نیز سکههایی از یونان، جانشینان اسکندر، امپراتوری بیزانس، خلفای اسلامی و امپراتوری عثمانی. ۲. مجموعه آثار هنری شامل تابلوهای نقاشی هنرمندان به نام ایرانی مانند کمالالملک غفاری، لطفعلی صورتگر، هادی خان تجویدی و برخی نقاشان اروپایی و لوستر و مبلمان. ۳. مجموعه هنر لاکی شامل ۸۶ قطعه قلمدان، قاب آیینه و سر چسبدان که با نقاشی لاکی آراسته شدهاند و برخی شان حدود ۳۰۰ سال قدمت دارند. ۴. مجموعه تمبر شامل هزاران قطعه تمبر از نخستین تمبرهای منتشر شده در ایران و جهان تا زمان حاضر. ۵. مجموعه فرش شامل ۳۴تخته قالی و قالیچه از نقاط مختلف ایران که بوسیله زبدهترین بافندگان دو سده اخیر بافته شدهاند. ۶. مجموعه بانو ملک شامل تابلوهای نقاشی قاجاری، نسخههای خطی، قلمدان، سرقلیان و آثار لاکی که تعدادشان به ۴۷ اثر میرسد. این مجموعه در سال ۱۳۸۵ توسط بانو عزت ملک، فرزند مرحوم حاج حسین ملک و ناظر استصوابی موقوفات ملک به موزه اهداء شدهاست. ۷. مجموعه آثار خوشنویسی که آثاری از بزرگترین و نامدارترین خوشنویسان ایران و اسلام مانند یاقوت مستعصمی، علیرضا عباسی، میرعماد، احمد نیریزی، درویش عبدالمجید طالقانی، میرزا غلامرضا اصفهانی و… را در خود جای دادهاست. این مجموعه در تهران خیابان خمینی تهران (سپه) جنب ساختمان امور خارجه قرار دارد.
==موزه وزیری یزد==
این کتابخانه در سال ۱۳۳۴ش توسط علیمحمد وزیری تأسیس شد و در سال ۱۳۴۸ش وقف آستان قدس رضوی گردید. بنا به خواست مرحوم وزیری در خصوص جمعآوری اشیای مرتبط با یزد و با موافقت آستان قدس رضوی در سال ۱۳۶۹ هیاتی متشکل از چندتن از دوستداران میراث فرهنگی اقدام به جمعآوری اشیاء نمودند که شامل انواع قرآن و کتب نفیس خطی، وقف نامه، اسناد و قبالههای مختلف، انواع سکه، ظروف و وسایل مردمشناسی، پوشاک و پارچههای قدیمی و … میباشد. این موزه در یزد خیابان خمینی، خیابان مسجد جامع، بازار چهارسوق، کنار کتابخانه وزیری، جنب مسجد جامع کبیر قرار گرفتهاست.
==موزه جواد الائمه رفسنجان==
مرحوم حاج سید یحیی مرتضوی در سال ۱۳۶۸ ش وصیت نمود که از ما یملک خویش مؤسسه فرهنگی و کتابخانه ای را احداث و تقدیم به پیشگاه ولایتمدار رضوی نماید. یکسال بعد ورثه آن مرحوم با وقف مایملک ایشان به آستان قدس رضوی خواستار آغاز ساخت آن مجموعه شدند. مجتمع فرهنگی جوادالائمه در زمینی به مساحت ۵ هکتار و زیربنای حدود ۳ هزار متر مربع در سال ۱۳۸۳ در سه طبقه احداث و به آستان قدس رضوی واگذار گردید. در کنار این مجموعه یک موزه کوچک قرار دارد که شامل ظروف سفالی، چینی، فلزی، وسایل مردمشناسی و … میباشد که توسط علاقهمندان و دوستداران وقف این مجموعه شدهاست. این موزه در شهرستان رفسنجان، بلوار ولایت، میدان خاتمالانبیاء، در مجتمع فرهنگی جوادالائمه قرار دارد.
==موزه آثار و اسناد شهید مدرس درکاشمر==
تصویر موزه شهید مدرس در کاشمر
موزه آثار و اسناد شهید مدرس که اختصاصاً به معرفی این شهید بزرگوار پرداختهاست در سال ۱۳۸۱ با همت امور فرهنگی مجتمع شهید مدرس و با مساعدت آستان قدس رضوی با گرد آوری اسناد و تصاویر و بعضی از وسایل شخصی ایشان تجهیز شد و در تاریخ دهم آذر۱۳۸۳ همزمان با شصت و هفتمین سالگرد شهادت آیت ا… مدرس اسلامی رسماً گشایش یافت. در این موزه مجموعهای از اسناد، دست نوشتهها و وسایل شخصی شهید مدرس از جمله قرآن، عصا، دو عدد پیراهن، چراغ، قلم، سجاده و… نگهداری میشود و در ۳ بخش مختلف پذیرای علاقهمندان است. بخش اول این موزه معرفی این عالم مجاهد، به روایت تصویر و اسناد است که در این بخش سیر تاریخی زندگی ایشان، به روایت تصویر بیان میشود و مجموعهای از تصاویر شامل خانه محل تولد، ایام حضور در مجلس، تبعید، خانه محل شهادت، مراحل مختلف بازسازی قبر وی همراه با توضیحات و همچنین دست نوشتهها و اعتبار نامههای شهید مدرس در مجلس و… در اختیار علاقهمندان قرار گرفتهاست. در بخش دوم این موزه اشیاء و وسایل به جا مانده از شهید مدرس در معرض دید عموم مردم قرار گرفته تا مراجعان با زندگی ساده این شهید گرانقدر آشنا شوند. بخش سوم از فضای موزه به اشیاء اهدایی و وسایلی که ازلحاظ زمانی و مکانی هم دوره با شهید زنده تاریخ میباشد اختصاص یافته تا بیانگر اوضاع اجتماعی فرهنگی و اقتصادی آن ایام باشد. این مجموعه در شهرستان کاشمر در خراسان رضوی، بلوار شاهد در زیارتگاه شهید مدرس قرار دارد.
==سایر فعالیتهای تخصصی در حوزه موزهها==
از آنجا که توسعه موزههای آستان قدس پس از انقلاب اسلامی مبتنی بر تفکری علمی و فرهنگی و با هدف تکریم و ترویج سنت حسنه وقف بودهاست، بخشهای فنی و تخصصی در این حوزه ایجاد یا توسعه یافتهاست چنانکه مرمت آثار که قبل از آن بهطور سنتی تنها به تعمیر کتب خطی و فرشها اختصاص داشته، از این پس با هدف حفاظت از آثار موقوفه در سایر رشتهها نیز توسعه یافت و در حال حاضر گارگاههای مرمت آثار کاغذی، فلزات، کاشی و سفالینهها، چوب، فرش و منسوجات همراه با آزمایشگاه مجهز مشغول فعالیت هستند. در ضمن ایجاد بخشهای کارشناسی و پژوهشی چون کاغذ، تزئینات وابسته به معماری، تمبر و اسناد مالی، منسوجات، سکه و هنرهای تجسمی همراه با کتابخانهای تخصصی منجر به تهیه پروندههای علمی برای آثار، تهیه اطلاعات فنی، معرفی آثار، پشتیبانی برای توسعة گنجینههای تخصصی، پژوهشهای بنیادی و کاربردی و انتشار کتب علمی و تخصصی شدهاست.
== موزهها و کتابخانههای وابسته به آستان قدس ==
|