موزه‌های آستان قدس رضوی: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
برچسب: ویرایش پیشرفتهٔ همراه |
بدون خلاصۀ ویرایش برچسب‌ها: متن دارای ویکی‌متن نامتناظر ویرایش پیشرفتهٔ همراه |
||
خط ۷۴:
در تاریخ دهم آذر ۱۳۱۶ ش، برای پایه‌گذاری سنگ بنای موزه و کتابخانه، دعوتنامه‌ای از طریق روزنامه آزادی منتشر شد<ref>علی نجف‌زاده(1390)، روزشمار آستان قدس رضوی بر اساس مطبوعات خراسان (مشهد، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی)، روزنامه آزادی شماره 1385، صفحه 1. </ref>و در چهاردهم آذر همان سال، سنگ بنای موزه آستان‌قدس رضوی طی تشریفات و مراسمی خاص، به‌طور رسمی گذاشته شد<ref>محمد احتشام کاویانیان، شمس‌الشموس یا تاریخ آستان قدس، صص308-317. و سید حبیب‌الله صمدی، راهنمای موزه آستان قدس، (مشهد، آستان قدس 1334)، صص5-7. </ref> که خبر آن در شماره ۳۴ روزنامه آفتاب‌شرق، به همین تاریخ منتشر گردید.<ref>- . نجف‌زاده(1390)، روزشمار آستان قدس براساس مطبوعات خراسان (موجودی مخزن مطبوعات کتابخانه آستان قدس)، روزنامه آفتاب شرق، سال سیزدهم، شماره 34، صفحه اول. </ref> ساختمان موزه زیر نظر «مهندس کنتراتیف و بیوک قهرمانی»<ref>سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد، سند شماره 118833، مورخ 22/4/1330 مشخصات موزه آستان قدس. </ref> در قطعه زمینی به‌مساحت ۵۷۰۰ مترمربع در محل پشت دیوار جنوبی مدرسه علی‌نقی میرزا و صحن نو در مشرق مسجد گوهرشاد، کنار مقبره شیخ بهایی، در سه طبقه، یک طبقه زیرزمین و دو طبقه فوقانی به زیربنای ۱۰۳۴ مترمربع متشکل از آجر و بتن مسلح آغاز شد و در سال ۱۳۲۱ ش، پایان یافت. در این ساختمان، قسمت‌های زیرزمین به انبار و مخزن و طبقات همکف و اول به موزه اختصاص یافته و بعدها نیز در قسمتی از ساختمان طبقه بالا، کتابخانه آستان قدس رضوی دایر گردید.<ref>صمدی، راهنمای موزه آستان قدس، ص7. </ref> پس از پایان عملیات ساختمانی، سرانجام در تاریخ ۱۳۲۴/۹/۲۲ موزه آستان رضوی افتتاح شد.
===عملیات حرفهای برای راه اندازی موزه===
همزمان با ساخت بنای موزه، اقدامات گسترده‌ای نیز برای انتخاب و مستندسازی و مرمتِ اشیایی که قرار بود نمایش داده شود، انجام گرفت. در سال ۱۳۱۶ ه.ش، حسن پیما درخواست عکس‌برداری از اشیا موزه را مطرح کرد<ref> سازمان کتابخانه‌ها موزه‌ها و مرکز اسناد، سند شماره101995. </ref> که مقدمات آن و تهیه فیلم برای عکاسی درسال ۱۳۱۷ ش، انجام می‌شود.<ref> همان، سند شماره102436. </ref> اسناد مکاتبات سال‌های ۱۳۱۸ و ۱۳۱۹ ش،<ref>اسناد مکاتبات سال‌های 1318 تا 1330 به شماره: 90376، و سند شماره 95437، سال 1319 ش. </ref> نشان می‌دهد مهدی بهرامی،[۲۲] کارشناس موزه ایران باستان و استاد دانشگاه در حوزه تاریخ هنر و موزه‌داری، به عنوان مسئول تنظیم و تشکیل موزه تعیین و برای بررسی، شناسایی و مستندسازی آثار موجود در خزانه آستان‌قدس رضوی و تهیه کتاب راهنمای موزه<ref>مهدی بهرامی در سال 1284در تهران در یک خانواده نامدار ایرانی متولد شد. وی پس از اتمام تحصیل در دوره دبیرستان، مدتی در دستگاه قضایی دولت کار می‌کرد. مدتی بعد بوسیله دولت ایران جهت ادامه تحصیل به اورپا فرستاده شد و تحصیلات تکمیلی خود را در رشته باستان‌شناسی تا مقطع دکتری ادامه داد. در سال 1934بعنوان اولین تحصیلکرده ایرانی در رشته باستان‌شناسی و هنر در دانشگاه پاریس موفق به اخذ درجه دکتری شد. وی فعالیت‌های پژوهشی و تخصصی خود را در حین تحصیل با شرکت در کنگره ملی باستان‌شناسی و هنر ایران آغاز کرد و در بازگشت به ایران با فعالیت‌های آموزشی در دانشگاه تهران ادامه داد. وی دیدگاه‌های تازه ای از تاریخ، باستان‌شناسی، تزئینات کتیبه‌شناسی و بخصوص سفالگری را مطرح ساخت. او از سال1318 طی قراردادی با آستان قدس رضوی برای راه اندازی موزه همکاری فعّال داشت. بهرامی درسال 1330 شمسی در سن 46 سالگی وفات یافت .(https://rasekhoon.net/mashahir) </ref> دعوت به همکاری می‌شود. وی طی سفرهای متعدد، در مشهد مستقر می‌شود وافزون بر بررسی اشیا، در انجام عملیات پاکسازی و آماده‌سازی آنها برای نمایش، فعالیت می‌کند.<ref>سازمان کتابخانه‌ها موزه‌ها و مرکز اسناد، سند شماره 27179 سال 1325 ش. </ref> همچنین، از یک کارشناس مرمت قالی‌های قدیمی در پاریس به نام کاپوچیان برای مرمت قالی‌های نفیس دوره صفوی طی سال‌های ۱۳۱۶–۱۳۱۷ ش، دعوت به عمل می‌آید.<ref>سازمان کتابخانه‌ها موزه‌ها و مرکز اسناد، سند شماره102240. </ref> بنا بر اطلاع اسنادِ مکاتبات سال‌های ۱۳۱۸–۱۳۲۲ ش. بهرامی پس از انتخاب اشیا برای نمایش، اقداماتی حرفهای برای آماده‌سازی و تهیهٔ فهرست اموالی آنها انجام داده‌است. از جمله کارهای مهم وی، تهیه آلبومی از تصاویر اشیای موزه‌ای بوده که در آن عکس‌ها برحسب تقدم و تأخر تاریخی آنها مرتب شده و مشخصات اشیا، جنس، رنگ زمینه، تاریخ و قدمت شیء و تاریخ وقف، اطلاعات هر اثر و وزن آن و دیگر اطلاعات مورد نیاز در زیر هر عکس درج شده‌بود. در ضمن تهیه کارت پستال از عکس‌ها و کتابِ راهنمای موزه به سه زبان را پیگیری می‌نماید. وی پیشنهاد خرید برخی آثار و اشیای قدیمی شامل پارچه‌های مخمل و زربفت، قرآن و کتاب‌های خطیِ نفیس و تبادل برخی ظروف سفالین زرین فام بسیار نفیس را که در بین اشیای موزه ایران باستان وجود داشت، با آثار مکرر در آستان قدس‌رضوی را به مسئولین وقت داد و آن را پیگیری نمود.<ref>همان، سند شماره 95115. </ref> بهرامی پس از کارشناسی و مستندسازیِ آثار تاریخی، ۱۸۹ قطعه شیء را از خزانه و آثار حرم مطهر انتخاب نمود تا برای نمایش به موزه انتقال یابد. اشیای انتخاب شده در یازده تالار و اتاق به ترتیب دوره تاریخی به نمایش درآمد. به مرور زمان اشیای دیگری مانند سکه‌ها نیز به این مجموعه افزوده می‌شود. در ضمن کتابِ راهنمای موزه توسط حبیب‌الله صمدی موزه دار وقت موزه ایران باستان براساس مدارک و مستندات تهیه شده توسط بهرامی تهیه می‌شود و در سال۱۳۳۴ ش، توسط آستان قدس‌رضوی به چاپ می‌رسد.
===ارزیابی آثار خزانه و معرفی موزه در مجامع بین‌المللی===
با توجه به اینکه اغلب آثار موجود در خزانه آستان قدس رضوی از طریق نذر و وقف به مجموعه افزوده شده از طرفی برخی آثار کاربردی در حرم مطهر نیز پس از گذشت سدهها دارای شرایط لازم برای نگهداری نیستند موضوع ارزیابی آثار از جمله عملیات حرفهای و مهمی است که در خزانه آثار در دوره‌های زمانی مشخص انجام می‌گرفت.در همین راستا در سال ۱۳۳۸ شمسی بنا بر دستور تولیت وقت، برای ارزیابی اشیای موزه و خزانه از «موسی پیرامون» ارزیاب موزه ایران باستان دعوت می‌شود. در آبان همین سال کفایی رئیس موزه و خزانه آستان قدس‌رضوی طی نامه ای به تولیت وقت اعلام می‌کند که اشیا ارزیابی و در سه گروه اشیای تاریخی موزه و خزانه و اشیای غیر هنری و تاریخی قابل فروش طبقه‌بندی شده‌است.<ref>همان، سند شماره 128796، تاریخ 2/8/1338. </ref> در سال ۱۳۳۰ ش، پیرو مکاتبات وزارت فرهنگ، مشخصات موزه آستان قدس رضوی به منظور معرفی این موزه در سازمان بین‌المللی ایکوم، برای سازمان یونسکو ارسال می‌شود.<ref>سازمان کتابخانه‌ها موزه‌ها و مرکز اسناد، سند شماره 118833. </ref> بنا براسناد مکاتبات داخلی آستان قدس رضوی در طی دهه۴۰ تا ۵۰ ش، سایر آثار تاریخی حرم مانند: ضریح فولادی، یک جفت درِ شمشادِ منبت کاری شده،<ref>همان، سند، شماره89016، سال 1344 شمسی. </ref> در طلا و نقره پایین پای مبارک<ref>سند شماره4844، سال 1349 شمسی. </ref> و در نقره پیش روی مبارک<ref>سند شماره 5110، سال 1349 شمسی. </ref> نیز به مرور برای نمایش به موزه منتقل شدند. همچنین، اقدام‌هایی برای مستندسازی آثار و عکس‌برداری از آنها، مرمت آثار نفیس و معرفی آنها در «نامه آستان قدس»<ref>این مجله در چهار دوره توسط آستان قدس رضوی طی سال‌های 1339 تا 1355 چاپ می‌شده و موضوع مقالات آن در 39 شماره منتشر شده، شامل معرفی آثار موجود در گنجینه‌ها و نسخه‌های خطی، تاریخ آستان قدس رضوی، آموزش مبانی اسلامی و معرفی فرهنگ و تاریخ اسلام بوده‌است. ر.ک. ابراهیم حافظی، «نامه آستان قدس رضوی، آغازی بر پیدایش رسانه در نهادی پویا»، دفتر اسناد جلد چهارم، به کوشش زهرا طلایی، (مشهد: سازمان کتابخانه‌ها موزه‌ها و مرکز اسناد، 1387)، صفحات 267 تا 278. </ref> انجام می‌گرفت.
===یکی از تالارهای موزه آستان قدس (۱۳۲۴–۱۳۵۰ ش)===
تصویراولین موزه آستان قدس همراه مراجعه کنندگان
در سال ۱۳۴۶ ش، نخستین گنجینهٔ قرآن در محل کتابخانه آستان قدس‌رضوی با توجه به قدمت و نفاست آثار با نمایش تعداد ۲۱۴ جلد قرآن و جزوه قرآنی که از بین ۴۵۰۰ نسخه موجود، توسط احمد گلچین معانی با همکاری رئیس وقت کتابخانه انتخاب شده بود، گشوده شد.<ref>احمد گلچین معانی، راهنمای گنجینه قرآن (مشهد، اداره کتابخانه آستان قدس رضوی، 1347)، مقدمه، ص الف. </ref> وی همچنین بر اساس بررسی و کارشناسی نسخ خطی قرآن‌ها کتاب راهنمای گنجینه قرآن را تألیف نمود که در سال ۱۳۴۷ ش، به چاپ رسید.
===تغییر مکان موزه از سال ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۶ش===
در سال ۱۳۵۰ شمسی، در پی برنامه‌ریزی برای ساختمان جدید موزه و توسعه فضای صحن، به سبب تغییر فضاهای وابسته به حرم و تخریب ساختمان موزه، اشیا به محل جدید در تالار تشریفات<ref>تالار تشریفات آستان قدس رضوی که بعدها به عنوان تالار مطالعه آقایان مورد استفاده قرار گرفت و از سال 1377 نیز گنجینه تخصصی فرش و دستبافت‌ها در آن گشایش یافت. </ref> واقع در ضلع جنوب شرقی صحن موزه منتقل شد تا ساختمان موزه مرکزی ساخته و آماده بهره‌برداری شود. در خرداد سال ۱۳۵۱ ش، خبر بازگشایی موزه در مکان جدید و ساعت بازدید آن در روزنامه‌های «آفتاب شرق» و «نور ایران» اعلام شد.<ref>آفتاب شرق، شماره 9952 مورخ 14/3/51. نور ایران، شماره 3585، مورخ 16/3/51. </ref> در سال ۱۳۵۲ بروشوری مصور و غیر رنگی در قطع جیبی برای معرفی تعداد ۲۶ اثر نفیس موزه چاپ و در مقدمه آن به افتتاح موزه در اردیبهشت اشاره شد. در سال ۱۳۵۳ ش، قرارداد ساخت بنای جدیدی برای کتابخانه و موزه آستان قدس رضوی با «شرکت ساختمانی ماهساز» و با نظارت «شرکت مهندسین مشاور داریوش بوربور» بسته شد که اجرای قرارداد تا سال ۱۳۵۷ ش، ادامه یافت.<ref>سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، اسناد شماره 107884 -107885و107896 </ref> در تاریخ ۱۲ اسفند ۱۳۵۳(۳ مارس ۱۹۷۵ میلادی) کارشناسان انگلیسی «بازیل گری» و «گری تامپسون» برای بررسی و اظهار نظر دربارهٔ ویژگی‌های اختصاصی ساختمان کتابخانه و موزه و خزانه، به مشهد سفر کردند. در سال ۱۳۵۵ ش قرارداد انجام کار دکوراسیون ساختمان با شرکت فرانسوی ژانسن منعقد شد.<ref>همان، اسناد شماره 107845-108499. </ref> همچنین، در اسفند سال ۱۳۵۵ش سفارش ساخت دَرِ این ساختمان به سازمان صنایع نظامی داده شد و بر تحویل آن قبل از اردیبهشت سال ۱۳۵۶ش (زمان افتتاح) تأکید گردید. دراین ساختمان طبقات منهای یک و دو با هدف ایجاد مخازن مجهز برای نگهداری اشیای تاریخی و کتاب‌های خطی طراحی و ساخته شد. طبقه همکف با دو تالار برای نمایش اشیای تاریخی و طبقات فوقانی آن را برای استفاده مراجعان به کتابخانه قفسه‌بندی و تجهیز نمودند. کارشناسان و متخصصان شرکت ژانسن، طراحی تمامی اشیای انتخاب شده را در داخل ویترین‌ها و همچنین با توجه به ابعاد اشیا، طراحی داخلی موزه را انجام دادند. فهرست اشیای هر غرفه نیز به زبان فارسی و انگلیسی بر روی تابلوهایی آماده شد. در ضمن، از وسایل و مبلمان و فضاهای ایجاد شده، یک آلبوم نقاشی‌های آبرنگ تهیه شد.<ref>سناد و مدارک این اقدامات در آرشیو موزه موجود است. </ref>
اشیای به نمایش درآمده در این موزه شامل تعدادی از اشیای تاریخی حرم مانند کتیبه‌های مربوط به دوره صفوی، صندوق پوش مضجع مطهر رضا، پایه شمعدان‌ها، گل گیرها، سنگاب، زیارت‌نامه‌های فولادی، انواع ظروف چینی آبی سفید و پنج رنگ، ظروف فلزی، کتیبه‌های سنگی، سکه‌هاو تعدادی از منسوجات و فرش‌های دوره صفوی تا قاجار و درهای طلا و نقره مربوط به دوره قاجار و تعدادی زینت آلات و اشیای متنوع دیگر بود. در ضمن، به مرور طی سال‌های بعد اشیای دیگری چون محراب‌های کاشی زرین فام مربوط به قرن هفتم هجری و پنجره مشبک نقره (که در رواق بالاسر نصب بود) به مجموعه آثار موجود افزوده شد و در محل تالار ورودی (معروف به سالن درهای طلا و نقره) نصب گردید. پس از بازگشایی موزه، قرآن‌ها وکتاب‌های خطی از طبقه منهای یک موزه به طبقه اول کتابخانه منتقل شد و قرآن‌های خطی که در ساختمان قدیم کتابخانه در گنجینه قرآن برای عموم نمایش داده می‌شدند، به علت محدودیت فضای موجود، فقط تعدادی از نفایس برای میهمانان خاص قابل نمایش بود.
===تحولات موزه آستان قدس رضوی پس از انقلاب اسلامی===
پس از انقلاب اسلامی با رویکرد مدیریت عالی آستان قدس رضوی در جهت توسعة فرهنگی وتحوّل در تشکیلات اداری، موزه‌ها و بخش‌های تخصصی گشایش یافت. استقبال روزافزون زائران و مجاوران بارگاه رضا از این اقدامات همچنین وجود گنجینه‌ها و خزائنی که بر اساس سنت حسنه وقف، با اهداء ارزشمندترین داشته‌های دوستداران به رضا روز بروز بر غنای آن افزوده می‌شد، موجبات این توسعه را بیشتر فراهم کرد و مدیریت توانمند آستان قدس را برآن داشت تا از این ظرفیت علمی و فرهنگی و تاریخی به بهترین نحو استفاده نماید.
کاخ موزه ملک‌آباد
در ششم آبان ماه ۱۳۵۹ ش، باغ ملک‌آباد، به مدت کوتاهی به عنوان یک کاخ موزه، برای بازدید عموم گشوده شد. ساخت بنای این کاخ در اواخر رژیم پهلوی برای اقامت خانواده سلطنتی در ضلع جنوبی باغ ملک‌آباد، به مساحت ۱۳۸۷ مترمربع، از سال ۱۳۵۳ شمسی آغاز و در سال ۱۳۵۵ ش، پایان پذیرفت. شرکت فرانسوی ژانسن طراحی دکوراسیون داخلی و مبلمان آن را همزمان با موزه آستان قدس رضوی انجام داد. ساخت ظروف آن به آلمان سفارش داده شد و تابلوهای نقاشی آن از ایتالیا خریداری گردید. پس از تعطیل شدن این موزه، اشیای نفیس آن چون قالی‌های ابریشمی، ظروف چینی، تابلوهای نقاشی و سایر اشیا به خزانه آستان قدس رضوی منتقل شد.<ref>آستان قدس رضوی، اداره امور فرهنگی، سیمای انقلاب در آستان قدس رضوی، (مشهد، 1362)، صص 128 ـ 120. </ref> این اشیا به مرور در دیگر گنجینه‌های آستان قدس رضوی به نمایش درآمد.
===گنجینه قرآن و نفایس (موزه شماره سه)===
<ref>با توجه به اینکه کاخ موزه ملک‌آباد دومین موزه آستان قدس رضوی بود، این موزه «شماره سه» نامگذاری شد. </ref>
تصویر گنجینه قرآن و نفایس
خط ۱۰۲:
تصویر موزه سکه
اسناد مرتبط با عملیات راه‌اندازی موزه در آستان قدس رضوی نشان می‌دهد تهیه و نمایش سکه‌ها در موزه به عنوان یکی از مهم‌ترین اشیای تاریخی، همیشه مورد نظر بوده‌است. در اولین موزه آستان قدس، یک اتاق با چند ویترین برای نمایش این آثار در نظر گرفته شده بود و در دومین موزه (موزه مرکزی) نیز سکه‌ها در ویترین‌های تخت در تالار درهای طلا و نقره نمایش داده شده بود. این سکه‌ها برخی مربوط به میراث آستان مقدس بوده و برخی نیز از طریق اهدا و وقف دریافت گردیده‌است. طی عملیات مکرر ساختمانی در حوزه حرم که به منظور تعمیرات یا توسعة آن صورت می‌گرفته، گاه تعدادی سکه‌های تاریخی نیز کشف می‌شده که به مجموعه افزوده می‌شده‌است.<ref>- سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، سند شماره 7/87945. این سند به کشف 101 عدد سکه طلای دوره صفوی (دوره شاه طهماسب به تاریخ‌های 945 تا 939 ق) در 21 مهرماه 1346 ش، هنگام تعمیر گنبد دارالسلام اشاره دارد. همچنین، در سال 1378 ش، در جریان عملیات ساخت رواق سرداب، تعدادی شیءِ نذریِ نقره‌ای همراه با چند سکه که قدمت دو عدد سکه نقره آن مربوط به دوره صفوی بود و درسال 1383 ش، در جریان خاک‌برداری و توسعهٔ مهمان‌سرای آستان قدس رضوی تعداد340 عدد سکه طلا مربوط به دوره ایلخانان مغول کشف شد. این سکه‌ها پس از کارشناسی در اداره پژوهش و معرفی آثار، به خزانه اموال تاریخی آستان قدس تحویل و در دفتر سکه ردیف 51 ثبت شد. </ref> این مجموعه از خرداد سال ۱۳۸۸ش، به تالاری واقع در طبقه منهای یک موزهٔ مرکزی ـ که برای همین منظور آماده شده بود ـ انتقال یافت و بخش سکه به‌طور مستقل ایجاد شد. سکّه‌های ضربی چکشی موجود در این گنجینه، شامل نخستین سکه‌های جهان (سکه‌های شیر و گاومیش کرزوس، پادشاه ثروتمند لیدی)، سکه‌های مقدونی، سکه‌های ایران پیش از اسلام، سکه‌های اسلامی و سکه یادبود ولایت‌عهدی امام رضا ضرب شهرهای سمرقند و اصفهان در سال‌های ۲۰۲ و ۲۰۳ ه. ق، می‌شود. علاوه بر این مجموعه، سکّه‌های ضربِ ماشینیِ ایران (دوره‌های قاجار، پهلوی و جمهوری اسلامی) و سایر کشورهای جهان در این گنجینه نمایش داده شده و مورد استقبال بازدیدکنندگان خارجی قرار گرفته‌است. با پیگیریِ مسئول این موزه<ref>محمد حسین یزدی نژاد </ref> برای جذب اشیای موزه‌ای به منظور تکمیل مجموعه سکه‌های دوره‌های تاریخی و اسلامی به صورت وقف و اهدا یا خریداری از سال ۱۳۸۹ ش، تا ۱۳۹۷ ش، مجموعه سکه به بیش از ۶۵۹۸۷ عدد افزایش یافته‌است. علاوه بر سکّه‌ها، البسهٔ سکه‌دوزی شده شامل کلاه و پول جلیقه مزیّن به سکه‌های دوران قاجار و پهلوی، زیورآلات مزیّن به سکه‌های طلا، مدالیون‌های طلا و نقرهٔ کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و تعدادی از مدال‌های نمایشگاه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی «تمبر و تاریخچه پستی» که توسط مجموعه‌داران بنام و مشهور تمبر ایران به این گنجینه اهدا شده، در این گنجینه در معرض نمایش قرار داده شده‌است.
==گنجینه آثار اهدایی به آیت الله خامنه‌ای==
گنجینه آثار اهدایی به آیت الله خامنه ای
این گنجینه در ۲۲ بهمن سال ۱۳۷۳ ش، در طبقه همکف ساختمان گنجینه قرآن و نفایس، با حضور واعظ طبسی نماینده ولی فقیه و تولیت معظم آستان قدس رضوی، و محمدی گلپایگانی رئیس دفتر خامنه‌ای در طبقه همکف ساختمان موزه قرآن و نفایس افتتاح شد. آثار به نمایش درآمده در آن شامل اشیای هنری متنوعی مانند تابلوهای خط و تذهیب، نقاشی، تراش روی شیشه، معرق چوب و صدف، سوزن‌دوزی، قلمزنی روی مس، انواع ظروف، ماکت‌ها و آثار حجمی، مدال‌ها و سکه‌ها، همچنین مجموعه ارزشمندی از فرش و منسوجات است که توسط سران کشورهای خارجی، شخصیت‌های برجسته ایرانی و خارجی، هنرمندان و ارادتمندان بهخامنه‌ای اهدا شده‌است. مجموعه آثار اهدایی او در فاصله سال‌های ۱۳۷۳ تا ۱۳۹۵ ش، افزون بر ۱۸۰۰ عدد بوده که تعدادی از آنها برای نمایش انتخاب شده‌اند. در مجموعة به نمایش درآمده، تعدادی دارای ارزش فرهنگی و هنری و برخی نیز دارای ارزش تاریخی هستند، از جمله دو قطعه پارچه کتیبه دار از روپوش خانه کعبه و پرچم عشایر خوزستان<ref>این پرچم در واقعه جهاد اسلامی عشایر خوزستان علیه نیروهای استعمار انگلیس (اسفند 1293 ش) استفاده شده‌است. </ref> در زمستان سال ۱۳۹۱ دکوراسیون داخلی این گنجینه تغییر کرد و در اسفند ماه ۱۳۹۵ با نمایش ۳۰ نسخه قرآنی خطی در یک تالار جدید، شیوه نمایش آثار گنجینه به صورت موضوعی و مفهومی انجام گرفت. رهبر انقلاب همچنین از سال ۱۳۶۸ تاکنون، مجموعه نفیسی بالغ بر ۲۰۰۰۰ عنوان نسخه خطی را به آستان قدس رضوی اهدا کرده‌اند که در مخزن آثار خطیِ کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.
==گنجینه فرش==
خط ۱۱۳:
==توسعة موزه مرکزی و ایجاد بخش‌های جدید==
در سال ۱۳۷۳ تغییر کاربری و تبدیل طبقات فوقانی موزهٔ مرکزی آستان قدس رضوی به تالارهای نمایش برای اشیای موزه‌ای، پس از انتقال کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی به ساختمان جدید آن در بست شیخ طوسی آغاز شد. این بخش‌ها در سال ۱۳۷۸ به موزه آستان قدس تحویل گردید و با تصمیم مدیران مجموعه بنا بر اهمیت آثار موجود در خزانه وآثار اهدایی و وقفی موضوعات هنرهای تجسمی، صدف، حلزون و موجودات دریایی، نجوم و ساعت، سلاح‌های سرد و گرم و ظروف، انتخاب و گزیده‌ای از اشیای موجود برای نمایش به تالارهای جدید انتقال یافت و در هشتم تیرماه همان سال همزمان با میلاد رسول‌اکرم (صلی الله علیه و آله)و امام جعفر صادق(علیه السّلام) افتتاح شد.
===تغییرات نمایش آثار و توسعه موزه مرکزی از سال ۱۳۷۸ تا ۱۳۹۷===
گنجینه تاریخ حرم رضوی
در زمان توسعه موزه مرکزی و ایجاد بخش‌های جدید، ابتدا آثار طبقهٔ همکف به‌طور موضوعی تفکیک شد و به بخش‌های مرتبط انتقال یافت. همچنین، آثار مربوط به تاریخ حرم و آستان قدس رضوی در ویترین‌های این طبقه چیده شد، سپس تعدادی اشیای دیگر مرتبط با حرم امام رضا، مانند کتیبه‌های طلای مشبّک مربوط به ضریح مطهر در دوره صفوی، از خزانه انتخاب و به مجموعه حرم رضوی افزوده‌شد. تعداد قابل توجهی تصاویر قدیمی از حرم و شهر مشهد نیز تهیه گردید و آرشیو مهمی از اطلاعات تاریخ شفاهی نیز جمع‌آوری شد. از این زمان گنجینه آثار طبقه همکف موزه «تاریخ مشهد» نام گرفت. در سال ۱۳۷۹ ش، ضریح فولادی و درسال ۱۳۸۶ ضریح طلا و نقره نیز در دو هشتیِ این موزه نصب و به نمایش درآمد. در سال ۱۳۹۱ ش، سنگاب به عنوان یک نماد تاریخی از اشیای حرم امام رضا (علیه‌السلام)، به هشتیِ ورودی منتقل شد و با توجه به وجود کتیبه‌های تاریخی و نقش‌های زیبای حجاری شده بر بدنه آن به نمایش درآمد. از سال۱۳۹۲ این بخش که قدیمی‌ترین گنجینه آثار تاریخی حرم به‌شمار می‌رود و بسیاری از اشیای تاریخیِ و وقفی مربوط به حرم که دارای کتیبهٔ وقف هستند در آن نمایش داده شده، به عنوان «تاریخ حرم رضوی» نام گرفت. از جمله این اشیا می‌توان به سنگاب خوارزمشاهی، مجموعه ای از درهای چوبی مانند درِ دارالسیاده متعلق به دوره ایلخانی، ضریح دوم و چهارم و پنجره‌های حرم، پنجره فولاد (دوره تیموری)، کتیبه مشبک طلا با مضمون سوره انسان متعلق به اولین ضریح امام رضا که به دستور شاه طهماسب ساخته و بر روی مضجع مبارک نصب شده‌است، کتیبه‌های طلا به خط علیرضا عباسی خوشنویس مشهور دوره شاه عباس صفوی با مضمون شعری در مدح امام رضا، آیه الکرسی و صلوات خاصه، وسایل شستشو شامل گلاب‌دان‌ها و ابریق‌ها که در کشیک خانه و توسط خدام استفاده می‌شده‌اند، وسایل روشنایی شامل قندیل‌ها و پیه‌سوزها و مجموعه قفل‌ها اشاره نمود. این آثار مربوط به سده ششم هجری تا دوره معاصر است.
خط ۱۵۱:
==تشکیلات اداری موزه‌های آستان قدس رضوی==
موزه‌های آستان قدس از سال ۱۳۲۴ ش. از نظر تشکیلات اداری یکی از بخش‌های ادارهٔ خزانه و موزه بود و زیر نظر این اداره فعالیت می‌کرد. در نمودار (چارت) تشکیلات اداری، از سال ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۸ ش، پست‌های سرپرست موزه و ابوابجمعدار اموال خزانه، رئیس اداره حسابداری و متصدی فرش‌ها و متصدی رفوگری وجود دارد که نشان‌دهنده تفکیک وظایفِ آن‌هاست. در چارت سازمانی سال ۱۳۵۳ ش، موزه و خزانه دو اداره مستقل تعریف می‌شوند و «اداره موزه و کتابخانه» زیر نظر «مدیریت خدمات فرهنگی و اجتماعی» و «اداره خزانه» زیر نظر «مدیریت اماکن متبرکه» قرار می‌گیرند. پس از انقلاب اسلامی تا سال ۱۳۷۸ ش، موزه آستان قدس ابتدا زیر نظر «تشریفات» و پس از آن زیر نظر «مدیریت امور فرهنگی» و «معاونت فرهنگی» قرار داشت. نمودار سازمانی موجود در سال‌های ۱۳۶۸ و ۱۳۷۷ ش، نشان‌دهنده توسعهٔ این اداره پس از انقلاب اسلامی و ایجاد پست‌های سازمانی جدید است. در سال ۱۳۶۸ ش، تعداد ۹۶ پست برای چهار موزه مصوب شد که شامل: رئیس اداره، کارشناسان موزه، معاون اداره، بایگان، ماشین‌نویس، نامه‌رسان، پیشخدمت، جمع‌دار اموال اداری، بلیت فروش، متصدی کنترل، راهنمای آقایان و بانوان، مأمور مراقب، مأمور تنظیف، نگهبان، مسئول بازدید بدنی، کفشدار، سرپرست و ابوابجمعدار اموال عتیقه بوده‌است. در سال ۱۳۷۷ ش، چارت سازمانی ادارهٔ موزه‌ها با دو پست معاون فنی و پژوهشی و معاون موزه‌ها و امور عمومی، جمعاً با ۱۰۶ پست سازمانی برای ۸ موزه مصوب شد، اما اجرای آن به تعویق افتاد. از سال ۱۳۷۹ ش، تاکنون، با تشکیل سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، موزه به عنوان یکی از معاونت‌های سازمان توسعه یافت و ۱۲۰ پست سازمانی مصوب برای سه اداره گنجینه‌ها، پژوهش و معرفی آثار و حفاظت و مرمت آثار فرهنگی برای آن در نظر گرفته شد. اداره حفاظت و مرمت آثار فرهنگی، دارای ۱۹ پست؛ شامل کارشناس و کاردان برای کارگاه‌های کاغذ، چوب، فلز، منسوجات، نقاشی، سفال و آزمایشگاه است که وظیفه آن نظارت بر امر حفاظت آثار و نفایس موجود در سازمان با ویژگی‌های مختلف و برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌های مرمتی بر ای آثار آسیب دیده‌است. ـ اداره گنجینه‌ها، دارای ۷۶ پست، برای ۱۲ گنجینه؛ شامل رئیس اداره، معاون، مترجم، مسئول و ابوابجمعدار هر گنجینه، راهنما، مراقب و خدمتگزار است و وظیفهٔ طبقه‌بندی و نمایش آثار با تکیه بر استانداردهای جهانی و اطلاع‌رسانی به مراجعان را بر عهده دارد. ـ اداره پژوهش و معرفی آثار، با هدف مطالعه و پژوهش به منظور دستیابی به اطلاعات روزآمد دربارهٔ آثار تاریخی و هنری به منظور برنامه‌ریزی و نظارت بر تمامی امور پژوهشی ـ اعم از شناسایی، طبقه‌بندی و ارزش‌گذاری، معرفی و روند مستندسازی آثار در موزه‌ها توسط کارشناسان داخل و خارج از سازمان، همچنین نیازسنجی پژوهشی موزه‌ها و تعیین اولویت‌های پژوهشی آثار، برنامه‌ریزی برای دعوت از متخصصان به منظور مشاوره در امور پژوهشی موزه‌ها و برگزاری نشست‌های علمی و تخصصی با هدف ارتقای اطلاعات تخصصی کارکنان موزه‌ها وکارشناسان مرتبط در سازمان ـ تشکیل شد. کارشناسان این اداره در حوزه‌های کاغذ، سکه، هنرهای تجسمی، تزئینات وابسته به معماری، منسوجات و تمبر، موظف به مطالعه و پژوهش دربارهٔ آثار موجود در موزه و خزانه، همکاری و نظارت بر تهیه شناسنامه و روند مستندسازی آثار در موزه‌ها و خزانه، همکاری با مسئولان و کارشناسان درگنجینه‌ها و اداره حفاظت و مرمت آثار برای معرفی آثار و تهیه گزارش از نیازهای حفاظتی و مرمتی و انجام اقدام‌های لازم برای پیشگیری از آسیب‌های وارده به آثار و جز آن هستند.
===اداره پژوهش و معرفی آثار===
اداره پژوهش و معرفی آثار در آذرماه ۱۳۸۲ به منظور گسترش زمینه‌های پژوهشی و آموزشی برای شناخت و درک بیشتر و دقیق‌تر آثار معنوی، تاریخی و فرهنگی و معرفی آنها در معاونت امور موزه‌های سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی تشکیل شده‌است. این اداره به عنوان بازوی پژوهشی موزه در نظر دارد با ارائه فعالیت‌های پژوهشی و آموزشی در تقویت جنبه معنوی و فرهنگی آثار هنری گام مؤثری بردارد و همگام با دیگر سازمان‌های فرهنگی در حفظ و نگهداری، مستندسازی و نمایش آثار ارزشمند این مجموعه فعالیت نماید. اداره پژوهش و معرفی آثار با استفاده از توان تخصصی کارشناسان حوزه معاونت در حوزه‌های مرتبط با موزه‌های آستان قدس وکتابخانه تخصصی هنر و موزه داری آماده ارائه خدمات به محققان و پژوهشگران این حوزه می‌باشد.
===اداره حفاظت و مرمت آثار فرهنگی===
اداره حفاظت و مرمت آثار فرهنگی
در سال ۱۳۸۲ با توجه به افزوده شدن حجم بسیاری از آثار تاریخی، فرهنگی اهدایی به حرم رضوی، بخش حفاظت و مرمت که قبلاً به صورت کارگاهی اداره می‌شد به اداره حفاظت و مرمت آثار فرهنگی توسعه یافت و زیر مجموعه معاونت موزه‌ها قرار گرفت. این اداره با استفاده از توان علمی و تخصصی کارشناسان این حوزه، بر امر حفاظت کلیه آثار و نفائس موجود در سازمان با ویژگی‌های مختلف نظارت می‌نماید و وظیفه دارد برای حفاظت پیشگیرانه و مرمت آثار موجود در موزه‌ها و مخازن سازمان برنامه‌ریزی کند و اجرای پروژه‌های مرمتی بر روی آثار آسیب دیده را توسط کارشناسان داخل و خارج از سازمان نظارت و مدیریت نماید.
===کتابخانه تخصصی موزه‌ها===
کتابخانه تخصصی موزه
خط ۲۰۱:
[[رده:جاذبه‌های گردشگری استان خراسان رضوی]]
[[رده:موزه‌های استان خراسان رضوی]]
[[رده:سازمان فرهنگی سه شنبه های فرهنگی آستان قدس رضوی ]
| |||