|
جوّ زمین یا هَواکُره از ۵ پنج لایهِ به نام‌های [[تروپوسفر]] • [[استراتوسفر]] • [[مزوسفر]] • [[ترموسفر]] • [[اگزوسفر]] تشکیل شده‌است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.cloudysky.ir/|عنوان = cloudysky.ir|تاریخ بازدید = ۱۷ اسفند ۱۳۸۹}}</ref>
== ترکیبترکیبات ==
=== درجو زمین ===
{| class="wikitable"
|+'''جدول غلظت گازهای جو در قیاس حجمی'''<ref name="en.wikipedia.org">{{یادکرد وب| نشانی = http://en.wikipedia.org/wiki/Atmosphere_of_Earth| عنوان = ویکی‌پدیای انگلیسی| نویسنده = | تاریخ بازدید = ۹ مارس ۲۰۱۱ | تاریخ = | ناشر = وبگاه en.wikipedia.org| صفحه =}}</ref>
| بخار آب (H<sub>۲</sub>O) || در حال بررسی || ~۰٫۴۰٪
|}
== ساختار ==
=== تروپوسفر ===
[[پرونده:Top of Atmosphere.jpg|بندانگشتی|عکس بالای جو (ناسا)]]
تروپوسفر {{انگلیسی|Troposphere}}، دارای ضخامتی حدود ۱۰ کیلومتر در قطب‌ها و ۱۶ تا ۱۸ کیلومتر در مناطق [[استوا|استوایی]] است. از ویژگی عمده آن کاهش دما در جهت قائم حدود °۶ سانتی‌گراد (°۱۸ فارنهایت یا ۲۷۹ کلوین)، در هر ۱۰۰۰ متر افزایش سرعتِ بادها با افزایش [[رطوبت]] (H<sub>۲</sub>O) نسبت به سطوح پایین‌تر قابل ملاحظه‌است، و به‌طور کلی مجموعه پدیده‌های جو که هوا نامیده می‌شود در این لایه قابل بررسی هستند. وردایست {{انگلیسی|Tropopause}} مرز میان وردسپهر و لایهِ بالاییِ آن یعنی پوش سپهر که مرز انتقال ویژگی‌های هواسپهری را در مقیاس بزرگی از تلاطم و اختلاط را تشکیل می‌دهد. این لایه کم‌ژرفا<ref>معادل کم عمق یا نازک</ref> در ناحیهِ [[استوا]] نسبتاً مشخص شده‌است، این مرز فوقانی وردسپهر نسبت به فصول سال تغییر می‌کند.<ref name="en.wikipedia.org" />
=== استراتوسفر ===
[[استراتوسفر]] {{انگلیسی|Stratosphere}} دومین لایهٔ بزرگ اتمسفر که بالای تروپوسفر و پایین مزوسفر قرار دارد، استراتوسفر نامیده می‌شود. افزایش تدریجی دما از ویژگی آن است، یکی دیگر از ویژگی‌های استراتوسفر میزان نسبتاً زیاد گاز اوزون (O<sub>۳</sub>) به ویژه در اطراف لایهٔ استراتوپوز است که ضخامتی حدود ۱۶ تا ۳۰ کیلومتر دارد و لایهٔ ازن {{انگلیسی|Ozone Layer}} نیز در این لایه را تشکیل می‌شود، دما در بعضی نواحیِ این لایه به °۶۰- سانتی‌گراد (°۷۶- فارنهایت یا ۲۱۳ کلوین) می‌رسد.
این لایه از نظر جلوگیری از اثرات مرگبارِ تابش‌های شدید ماوراء بنفش با وجود اوزون موجود در آن بسیار مؤثر است. از طرف دیگر گاز ازن (O<sub>۳</sub>) توأم با [[کربن دی‌اکسید]] (CO<sub>۲</sub>) اثر بسزای در پراکندگی عمودی دما دارد. استراتوپوز {{انگلیسی|Stratopause}} مرز میان این لایه و لایهِ فوقانیِ آن یعنی مزوسفر، از ارتفاع حدود ۵۱ کیلومتری شروع شده و ناحیه انتقالی بین استراتوسفر و مزوسفر را تشکیل می‌دهد.<ref name="en.wikipedia.org" />
=== مِزوسفر ===
[[مزوسفر]] {{انگلیسی|Mesosphere}}: دارای ضخامتی حدود ۳۰ تا ۳۵ کیلومتر و در این لایه [[دما|درجه حرارت]] به سرعت کاهش می‌یابد به حالتی که در ارتفاع ۸۰ کیلومتری میزان آن به حدود °۸۵- سانتی‌گراد (°۹۷- فارنهایت یا ۱۸۸ کلوین) می‌رسد که سردترین مکان زمین است. [[فشار جو|فشار هوا]] در مزوسفر بسیار پایین است و میزان آن از یک میلی بار در ارتفاع ۵۰ کیلومتری به ۱٪ در ۹۰ کیلومتری کاهش می‌یابد. مزوپوز {{انگلیسی|Mesopause}} مرز میان این لایه و لایهِ فوقانیِ آن یعنی ترموسفر است. مزوپوز در ارتفاع ۸۰ تا ۸۵ کیلومتری به وسیله حداقل دما °۱۰۰- سانتی‌گراد (°۱۱۲- فارنهایت یا ۱۷۳ کلوین) و وارونگی پس از آن مشخص می‌شود. مزوپوز ناحیه انتقالی بین مزوسفر و ترموسفر را تشکیل می‌دهد.<ref name="en.wikipedia.org" />
=== تِرموسفر ===
ترموسفر {{انگلیسی|Thermosphere}} فاقد مرز فوقانی معین است. اصطلاح ترموسفر به سبب دمای بسیار زیاد ترمودینامیک {{انگلیسی|Thermodynamics}} به این لایه داده شده‌است که این میزان ممکن است به °۱۲۲۷ سانتی‌گراد (°۱۲۳۹ فارنهایت یا ۱۵۰۰ کلوین) برسد، جلوه سرخی [[شفق]] یکی از پدیده‌های ترموسفر پایینی است قسمت پایینی ترموسفر به‌طور عمده ترکیبی از [[ازت]] (N<sub>۲</sub>) و [[اکسیژن]] (O<sub>۲</sub>) به صورت [[مولکول|مولکولی]] یا [[اتم|اتمی]] است در حالی که در کیلومترهای بالا [[اکسیژن]] (O<sub>۲</sub>) به [[ازت]] (N<sub>۲</sub>) غلبه می‌کند. دمای زیاد در این لایه به دلیل جذب تشعشع [[فرابنفش|ماوراء بنفش]] به وسیلهٔ [[اکسیژن]] اتمی است، تربوپوز {{انگلیسی|Turbopause}} ناحیه انتقالی بین ترموسفر و اگزوسفر را تشکیل می‌دهد.<ref name="cloudysky.ir">{{یادکرد وب|نشانی=http://www.cloudysky.ir/data/data0047.php|عنوان = cloudysky.ir|تاریخ بازدید = ۱۷ اسفند ۱۳۸۹}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی= http://chemistry.blogfa.com/post-45.aspx|عنوان = مرکز شیمی فرزانگان مشهد |تاریخ بازدید = ۱۷ اسفند ۱۳۸۹}}</ref>
=== یونسفر ===
یونسفر {{انگلیسی|Magnetosphere}} بخشی از اتمسفر زمین است که از حدود بالا ی ۶۰ کیلومتر به سبب یونیزاسیون، به صورت ناحیهِ (تمرکز [[یون]]ها و [[الکترون]]های) آزادی در می‌آید که سبب بازتاب امواج رادیویی می‌شود. از طرف دیگر فجرهای قطبی شمالی و جنوبی نیز به وسیلهٔ نفوذ ذرات یونیزه، در درون [[اتمسفر]] از ۳۰ تا ۸۰ کیلومتری به ویژه در مناطق حدود °۲۰ تا °۲۵ از قطب‌های [[مغناطیس|مغناطیسی]] مشاهده می‌شوند.
این لایه فاقد گازهای سنگینی نظیر بخارآب (H<sub>۲</sub>O)، [[اکسیژن]] (O<sub>۲</sub>) و [[ازت]] (N<sub>۲</sub>) حالت مولکولی است.
در این لایه ناوه‌های کم‌ژرفا به صورت لایه‌های یونسفری E و F1 و F2 جداسازی می‌شوند؛ که به ترتیب در حدود ۱۱۰، ۱۶۰ و ۳۰۰ کیلومتری قرار دارند.
بازتاب‌های رادیویی گاهی در سطوحی به ارتفاع ۶۵ تا ۸۰ کیلومتری رخ می‌دهند که به نام لایه D نامیده می‌شوند. این لایه با حداکثر تمرکز یونیزاسیون مشخص می‌شود.<ref name="daneshsara.net">{{یادکرد وب|نشانی=http://www.daneshsara.net/article/78-geography/978-1388-05-17-01-17-11.html/|عنوان = دانش سرا|تاریخ بازدید = ۱۷ اسفند ۱۳۸۹}}</ref>
لایه‌های E و F1 تقریباً منظم و در میزان‌های حداکثر خود از نظر [[یون]] و [[چگالی]]، [[الکترون]]ها دارای تغییرات منظم روزانه یا فصلی و چرخه لک‌های خورشیدی می‌باشند.
لایهِ F2 در ارتباط با کشنده‌های [[خورشید|خورشیدی]]، [[قمر|قمری]] و اثر میدانِ مغناطیسیِ زمین واکنش‌های غیرطبیعی بسیاری را نشان می‌دهند. جابجایی‌های کوتاه مدت از پراکندگی و تمرکز در این لایه دقیقاً وابسته به طوفان‌های مغناطیسی ای است که به نام طوفان‌های یونسفری نامیده می‌شوند.
=== اِگزوسفر ===
اگزوسفر {{انگلیسی|Exosphere}} در ارتفاع بیش از ۳۰۰ کیلومتری از زمین و در ورای یونسفر، ناحیه‌ایی که [[گرانش|جاذبه]] زمین نیروی چندانی ندارد. در اینجا اتم‌های [[اکسیژن]] (O<sub>۲</sub>) و [[هلیوم]] (He) اتمسفر رقیقی را تشکیل می‌دهند. [[هلیوم]] (He) خنثی و اتم‌های [[هیدروژن]] (H<sub>۲</sub>) که دارای جرمِ اتمی پایینی هستند می‌توانند فرار کنند. [[هیدروژن]] با تجزیه بخار آب (H<sub>۲</sub>O) و [[متان]] (CH<sub>۴</sub>) از نزدیکی مزوپوز جایگزین می‌شود. در حالی که [[هلیوم]] به روش عمل پرتوهای [[کیهان|کیهانی]] در [[نیتروژن|ازت]] و از تجزیهٔ عنصرهای [[واپاشی هسته‌ای|پرتوزا]] در پوستهٔ سطحی زمین به‌طور آرام ولی مداوم تولید می‌شوند.<ref name="cloudysky.ir" /><ref name="daneshsara.net" />
== اهمیت ==
مولکول‌های ازون که [[لایه ازون|لایهٔ ازون]] را تشکیل می‌دهند، در استراتوسفر قرار دارند و از ورود پرتوهای فرابنفش خورشیدی جلوگیری می‌کنند و موجب ادامهٔ زندگی بر سطح زمین می‌شوند.
== منابع ==
* {{یادکرد وب|نشانی=http://www.cloudysky.ir/data/data0047.php|عنوان = cloudysky.ir|تاریخ بازدید = ۱۷ اسفند ۱۳۸۹}}
{{پانویس|۲}}
{{جو زمین}}
| 