زبان ترکی آذربایجانی: تفاوت میان نسخه‌ها

۳۵۲۳ میلیون نفر (2019) <ref>https://web.archive.org/web/20180824205619/https://www.ethnologue.com/language/aze</ref><ref name="ethnologue.com">https://www.ethnologue.com/language/aze</ref><ref name="ReferenceB">https://www.ethnologue.com/language/azj</ref><ref name="ReferenceC">https://www.ethnologue.com/language/azb</ref><ref name="ReferenceD">https://www.ethnologue.com/language/qxq</ref><ref name="ReferenceE">https://www.ethnologue.com/language/slq</ref>

می شود. عمده تفاوت بین دو گویش در تلفظ برخی واژگان، وام‌واژگان روسی ، فارسی، عربی و انگلیسی و تفاوت‌هایی مختصر در چند مورد دستوری است.<ref name="J. Minahan 1998">J. Minahan, Miniature empires: a historical dictionary of the newly independent states, Routledge, New York 1998.</ref> این زبان در جمهوری آذربایجان [[زبان رسمی]] و در داغستان یکی از زبان‌های رسمی مصوب فدراسیون روسیه است. زبان ترکی آذربایجانی بخشی از شاخه [[زبان‌های اغوز]] زبان‌های ترکی است و به [[ترکی استانبولی]] و [[ترکمنی]] بسیار نزدیک است. ترکی آذربایجانی به عنوان [[زبان گفتاری]] همچنین در نواحی شرقی [[ترکیه]] و جنوب [[گرجستان]]<ref>[http://www.statistics.ge/main.php?pform=145&plang=1 سایت رسمی آمار دولت گرجستان]</ref> و [[داغستان]]<ref>Wixman, Ronald. ''The Peoples of the USSR: An Ethnographic Handbook''. (Armonk, New York: M. E. Sharpe, Inc, 1984) p. 11</ref> رایج است. زبان ترکی آذربایجانی از زبان‌های [[فارسی]] و [[عربی]] در واژگان، سامانه آوایی و دستوری اثر پذیرفته است. در ایران، شهرهای[[تهران]]، [[کرج]]، [[قم]]، [[قزوین]] [[تبریز]]، [[ارومیه]] و [[اردبیل]] به ترتیب بزرگترین شهرهایی اند که ترکی آذربایجانی در آن‌ها تکلم می‌شود.<ref>[http://www.lmp.ucla.edu/Profile.aspx?LangID=57&menu=004Project UCLA Language Materials]</ref><ref>L. Johanson, "AZERBAIJAN ix. Iranian Elements in Azeri Turkish" in Encyclopædia Iranica</ref>

در مورد شمار سخنگویان به زبان ترکی آذربایجانی، اتفاق نظر وجود ندارد و برآوردها ناهمسانند. بنیاد این تفاوت، ارائه نشدن آمار رسمی از سوی ایران و ترکیه و عراق است. تمامی ارقام ارائه‌شده بر پایه برآوردها است. اتنولوگ یکی از معتبرترین مراجع آمارهای زبانی، جمعیت گویشوران تمام لهجه‌ها و گروه‌های این زبان (شامل دو زیرگروه اصلی آذری شمالی و آذری جنوبی و گویش سلجوقی) در سال ۲۰۱۸ میلادی را در مجموع اندکی بیش از ۴۵۲۳ میلیون نفر برآورد کرده‌است. تمامی آذری‌های جمهوری آذربایجان، ایرانیان آذری، ترکمنهای عراق و سوریه، آذری‌های روسیه و ترکیه و آمریکا و سایر اقلیت‌های آذری زبان در تمام دنیا در این برآورد منظور شده‌اند. سایت اتنولوگ، [[زبان سلجوقی|گویش سلجوقی]] این زبان را در حال حاضر منقرض اعلام کرده‌است.<ref name="ethnologue.com">https://www.ethnologue.com/language/aze</ref><ref name="ReferenceB">https://www.ethnologue.com/language/azj</ref><ref name="ReferenceC">https://www.ethnologue.com/language/azb</ref><ref name="ReferenceD">https://www.ethnologue.com/language/qxq</ref><ref name="ReferenceE">https://www.ethnologue.com/language/slq</ref><ref>{{یادکرد وب|کد زبان=en|وبگاه=Ethnologue|نشانی=https://www.ethnologue.com/subgroups/southern|عنوان=Southern|بازبینی=2019-01-26}}</ref>

[[اتنولوگ]]، جمعیت [[آذری]]<nowiki/>‌زبانان [[ایرانی]] را در سال ۲۰۱۶ میلادی را ۳۵٬۹۰۰٬۰۰۰۱۰٬۹۰۰٬۰۰۰ برآورد کرده، و گسترش آن را در شمال (غربی) و مرکز ایران می‌داند.<ref name="ReferenceC">https://www.ethnologue.com/language/azb</ref><ref>https://www.ethnologue.com/country/IR/languages</ref>

منابع پژوهشی دیگری جمعیت گویشوران زبان ترکی آذربایجانی در ایران را ۳۵۱۵ میلیون نفر ذکر می‌کنند.<ref>Kıral, Filiz. 2007. Cultural changes in the Turkic world. Istanbuler Texte und Studien, Bd. 7. Würzburg: Ergon-Verl.</ref><ref>Riaux, G. «[http://www.ingentaconnect.com/content/routledg/ccas/2008/00000027/00000001/art00004 The Formative Years of Azerbaijani Nationalism in Post-Revolutionary Iran." CENTRAL ASIAN SURVEY]. ۲۷. ۱ (۲۰۰۸): p۴۶. با اشاره به: آمارگیری از وضعیت اجتماعی اقتصادی خانوار، تهران، مرکز آمار ایران، ۱۳۸۲.</ref> کتابچهٔ [[سازمان سیا]]، شمار سخن‌گویان ترکی آذربایجانی در ایران را معادل ۲۶٪۱۶٪ کل جمعیت این کشور تخمین زده‌ است <ref name="CIA">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html|عنوان=Iran|تاریخ بازدید=۲۰ بهمن ۱۳۸۷|تاریخ=۲۲ ژانویهٔ ۲۰۰۹|ناشر=Official Website of Central Intelligence Agency (CIA)|زبان=انگلیسی}}</ref>. برآورد دانش‌نامهٔ زبان کمبریج<ref>[http://www.amazon.com/gp/product/0521559677/qid=1147191217/sr=1-1/ref=sr_1_1/103-2642601-5415820?s=books&v=glance&n=283155 Amazon.com: The Cambridge Encyclopedia of Language (9780521559676): David Crystal: Books<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref> برای سال ۱۹۸۶، ۳۲۱۲ میلیون در کل و ۲۷۷ میلیون در ایران (۳۵٪۱۵٪) بوده‌ است (با احتساب قشقایی‌ها). دانش‌نامهٔ بین‌المللی زبان‌شناسی<ref>[http://www.amazon.com/gp/product/0195139771/qid=1147191760/sr=1-1/ref=sr_1_1/103-2642601-5415820?s=books&v=glance&n=283155 Amazon.com: International Encyclopedia of Linguistics: 4-Volume Set (Vol. 1) (9780195139778): William J. Frawley: Books<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref> نیز در برآورد سال ۱۹۸۶، تعداد سخنگویان این زبان را در ایران ۲۰،۰۰۰٬۰۰۰۷٬۷۶۰٬۰۰۰ نفر (۲۶٪۱۶٪ درصد) برآورد می‌کند که به تخمین دانش‌نامهٔ زبان کمبریج بسیار نزدیک است. در تخمین‌های دیگری مانند سایت [[اتنولوگ]] جمعیت [[ایرانیان آذری]] ۱۵٬۵۰۰٬۰۰۰ نفر اعلام کرده‌ است.<ref>[http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=IR Ethnologue report for Iran<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref> هم‌چنین، سازمان سیا در سال ۲۰۰۸ جمعیت ترک‌زبانان جمهوری آذربایجان را ۹۰٫۳٪ از مردم آن کشور گزارش کرده‌است.<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/aj.html داده‌نامه سیا]</ref>

* برخلاف [[زبان‌های هندواروپایی]] که با افزودن یک پیشوند به ریشه فعل، فعل جدید با معنی جدید ساخته می‌شودمی‌شود، در زبان ترکی امکان ساختن افعال جدید از یک فعل وجود ندارد. ساخت فعل جدید از یک فعل محدود به ساختن فعل سببی است. مثلاً در زبان فارسی افعال بردن، آوردن، فرآوردن، دربردن، درآوردن همگی از ریشه بردن/وردن و با پیشوندهای "آ"، "در"، "فر" یا ترکیبی از این پیشوندها (در+آ و فر+آ) ساخته شده‌است درحالی‌که در زبان ترکی برای هر یک از این فعل‌ها ریشه جداگانه‌ای وجود دارد (بردن:آپارماق، آوردن:گَتیرمَک، درآوردن:چیخارتماق)و... )امکان ساختن یک فعل از دیگری وجود ندارد.

* از آنجا که در ترکی استانبولی زمان حال کامل(ماضی نقلی) وجود ندارد<ref name=ToolAutoGenRef2>http://www.ijhssnet.com/journals/Vol_1_No_15_Special_Issue_October_2011/28.pdf</ref> و برای این منظور واژگانی به همان گذشته ساده افزوده می‌شود تا معنی ماضی نقلی از آن برداشت بشود<ref>نمونه:

Bu filmi (daha önce) hiç izledin mi? (تاکنون این فیلم را دیده اید؟ ) "hiç" همان هیچ فارسی که در این جمله معنی تاکنون می‌دهد.</ref> برخی<ref name=ToolAutoGenRef1>L. Johanson, Aspect im Türkischen, Mainz, 1971, pp. 289f.</ref> احتمال می‌دهند که صرف ماضی نقلی مانند «گلمیشم» یا «گلیپسن» (آمده ام، آمده ای) که در ترکی ترکیه موجود نیست، نتیجهٔ تأثیر فعل ماضی نقلی در زبان فارسی است.