دانشنامه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''دانشنامه''' یا '''دایرةالمعارف'''، مجموعه یا گردایهٔ نوشتاریِ جامع و فشرده‌ای است که شامل [[اطلاعات]]ی دربارهٔ همهٔ شاخه‌های [[دانش]] یا شاخهٔ مشخصی از دانش است. واژه دانشنامه در زبان فارسی تاریخ کهنی دارد و دانشنامه های کهنی نیز به زبان فارسی نوشته شده اند <ref>حکیم میسری: من این گفتار را اندام دادم****و دانشنامه اول نام دادم</ref> و واژه دائرةالمعارف نیز برابرنهادهٔ اصطلاح Encyclopaedia است که خود برگرفته از اصطلاح [[زبان یونانی|یونانیِ]] enkyklios paideia به‌معنای آموزش فراگیر است، و در اصل بر مباحثی چون [[دستور زبان]]، معانی و بیان، [[موسیقی]]، [[ریاضیات]]، [[فلسفه]]، [[اخترشناسی]]، و [[تربیت بدنی]] دلالت دارد. این مفهوم به پیدایش اندیشه گردآوری مواد آموزشی پیشرفته در اثری واحد انجامید که در آن روابط و درونمایهٔ هنرها و علوم گوناگون تشریح می‌شود. در گذشته‌ای دور، تلاش‌هایی برای تهیهٔ آثاری از این نوع به عمل آمد و در زبان انگلیسی سِر [[توماس الیوت]] {{به انگلیسی|Sir Thomas Elyot}} این اصطلاح را برای نخستین بار در سال [[۱۵۳۱ (میلادی)|۱۵۳۱]] در اثری موسوم به حاکم {{به انگلیسی|Governour}}، رساله‌ای دربارهٔ [[تعلیم و تربیت]]، به کار برد.<ref>{{یادکرد وب | عنوان=دائرةالمعارف| وبگاه=دائرةالمعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی (نسخه آزمایشی) | تاریخ=2015-05-09 | سال=2015 | پیوند=http://portal.nlai.ir/daka/Wiki%20Pages/دايرةالمعارف.aspx| کد زبان=fa | تاریخ بازبینی=2015-05-17}}</ref> دانشنامه نباید با [[لغتنامه]] اشتباه شود: درحالی‌که لغت‌نامه‌ها به‌معنی هر یک از سرمدخل‌هایشان که معمولاً یک واژه هستند می‌پردازند، دائرةالمعارف‌ها حاوی اطلاعاتی دربارهٔ سرمدخل‌هایشان هستند. البته در مواردی مرز این دو روشن نیست.

اولیننخستین دانشنامه دائرةالمعارف‌هاها به قصد مطالعه و بررسی مستمر و توسط فردی واحد تهیه می‌شد و به گونه‌ای فراهم می‌آمد که جنبهٔ متن درسی داشته باشد، و بدین سبب با دائرةالمعارفدانشنامه امروزی، که عمدتاً به‌عنوان مرجع به کار می‌رود و حاصل کار گروهی است، متفاوت بود. اگرچه گاه به [[ارسطو]] به منزلهٔ «پدر دائرةالمعارفدانشنامه» اشاره می‌شود، ظاهراً نخستین دائرةالمعارفدانشنامه به همت سپئوسیپوس (۳۳۸ ق. م)، فیلسوف یونانی و شاگرد [[افلاطون]]، در سده چهارم پیش از میلاد گردآوری شد، که فقط قطعاتی از آن بازمانده‌است. نخستین دانشنامه‌نویس رومی، دانشمند سدهٔ اول، مارکوس ترنتیوس‌وارو[۲] بود که دائرةالمعارفیدانشنامه ای در [[علوم انسانی]] با عنوان آثار عتیق ربانی و انسانی، شامل دستور زبان، جدل، فن بیان و بلاغت، هندسه، حساب، اخترشناسی، موسیقی، پزشکی، و معماری گرد آورد. این اثر نیز باقی نمانده‌است.

احتمالاً اولیننخستین کسی که سعی کردکوشید دانش بشر را در کتابی جمع کند، [[پلینی بزرگ]] (در کتاب ۳۷جلدی ''[[تاریخ طبیعی]]'') یا [[ارسطو]] بود.<ref name="مصاحب">مصاحب ۱۳۸۱، ص ۹۵۷</ref> پس از آن‌ها، هم در جهان غرب و هم در مشرق‌زمین تلاش‌هایی برای این کار صورت گرفت که از جمله اولینِ آنها می‌توان از کتاب ''اشتقاقات'' [[ایزیدور سویل|ایسیدوروسِ سِویلی (ایزیدورِ سِویل)]] در [[سده ۷ (میلادی)|سدهٔ هفتم میلادی]] و کتاب ''[[مفاتیح العلوم]]'' [[ابوعبدالله خوارزمی]] نام برد. همچنین از دیگر دانشنامه‌های دوران گذشته، ''[[دانشنامه علایی|دانشنامهٔ علایی]]'' را می‌توان نام برد که دانشنامه‌ای است تألیف [[ابن سینا]] به [[زبان فارسی]] در پنج علمِ منطق، طبیعیات (علم زیرین)، هیئت، موسیقی و علم آنچه بیرون طبیعت است (علم برین). در این دانشنامه، ابن سینا تلاش کرده‌است تا آنجا که می‌تواند، واژه‌های فارسی به‌کار بَرَد.