قاضی برهان‌الدین

احمد ملقب به برهان الدين و معروف به قاضی برهان. عالمی است اديب از قبيله چنگيزخان که بعد از تسخير توقات و سیواس و قيساريه از بلاد روم قاضی برهان‌الدین ، حاکم سیواس و اطراف آن، قرار گرفت.

قاضی برهان‌الدین از قبیله سالور بود و به سه زبان عربی و فارسی و ترکی شعر می گفت.دیوان ترکی وی در ترکیه و آذربایجان چاپ شده و شامل 1500 غزل،20 رباعی و 119 تویوق است.زبان شعر قاضی برهان الدین ترکی آذربایجانی است و از این جهت در تاریخ ادبیات ترک جزو شعرای آذری قرار می گیرد.اشعارش از دو منبع الهام می گرفت یکی فولکلور خلق ترک و دیگری ادبیات فارسی و عربی.

یک نمونه تویوق از قاضی برهان‌الدین:

گل اول اولا بلبلو نو گؤز لیه		شاه اول اولا بیر قولو نو گؤزلیه
خوب آنا دئیه م کی همدم ایچنده		بلبلو نون غلغلو نو گؤزلیه

ترجمه شعر به فارسی:

گل آن است که در فکر بلبلش باشد		شاه آنست که در فکر غلامش باشد
خوب به کسی گویم که در میان همدمان		در فکر جوشش بلبلش باشد

قتل قاضی برهان‌الدین

قره عثمان نامی از اکابر قبائل ترکمان که در يکی از قشلاقات سيواس خيمه نشين بوده ، در هر سالی مالی به حسب تعهد به قاضی برهان مي داد، تا آنکه از پرداخت آن مقرری تخلف ورزيده و قاضی نيز به همين جهت حمله متهورانه نموده و به سال 795 ه'. ق. مقتول و تمامی متصرفات او بدون جنگ و محاربه به يلديريم بايزيدخان چهارمين سلطان عثمانی (791 - 804 ه.ق) رسید.

منابع

• دائره المعارف بزرگ اسلامی
• سیر غزل در ادبیات آذربایجان، تالیف آزاده رستم اوا