ویکی‌پدیا

جزیره هرمز: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
Praxidicae (بحث | مشارکت‌ها)
۲۰۶ ویرایش‌ها
جز ویرایش Alirezaee83 (بحث) به آخرین تغییری که Nadalian انجام داده بود واگردانده شد
برچسب: واگردانی
Alirezaee83 (بحث | مشارکت‌ها)
۳ ویرایش‌ها
خنثی‌سازی ویرایش 27030065 از Praxidicae (بحث) منابع تاریخچه و اسم محلی نامعتبر است
برچسب‌ها: خنثی‌سازی حذف حجم زیادی از مطالب منبع‌دار
خط ۲:
{{Infobox islands
| name = [[فهرست جزیره‌های ایران|جزیره هرمز]]
| native name = هُرمُز، هُرمُزدهُرموز
| sobriquet =
| image name = Persian Gulf Near Hormuz Island.jpg
خط ۱۰:
| locator map size =
| map caption =
| location = [[خلیجتنگه فارسهرمز]]
| coordinates =
| archipelago =
خط ۶۱:
}}
 
'''هُرمُز''' [[جزیره]]‌ای بیضی‌شکلتقریبا دایره‌ای شکل و [[گنبد نمکی|گنبدی نمکی]] در [[خلیج فارس]] و در ۱۶ کیلومتری [[بندرعباس]] است. این جزیره را به علت موقعیت جغرافیایی آن و مجاورت با [[تنگه هرمز]]، ''کلید خلیج فارس''<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.tabnak.ir/fa/news/676253/جزیره-خاک‌های-سرخ-در-خلیج-فارس|وبگاه=تابناک {{!}} TABNAK|بازبینی=2019-05-15|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|عنوان=جزیره خاک‌های سرخ در خلیج فارس}}</ref> می‌دانند. همین موقعیت است که آن را در طول [[تاریخ]]، از نظر [[راهبردی]] و [[بازرگانی]] از اهمیت خاصی برخوردار ساخته‌است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=طرح توسعه جزیره هرمز با شتاب بیشتری دنبال شود|نشانی=http://www.irna.ir/hormozgan/fa/News/82987596/|وبگاه=خبرگزاری جمهوری اسلامی|بازبینی=2019-05-15}}</ref>
 
== تاریخچه ==
[[پرونده:Portuguese Castle (Hormuz).jpg|261x261px|بندانگشتی| قلعه پرتغالی‌هادر جزیره هرمز]]
{{اصلی|فتح هرمز (۱۶۲۲)}}
هرمز نام بندری معتبر در مصب رود میناب با خلیج فارس بوده‌است.{{مدرک}} شهر [[میناب]] کنونی بر روی خرابه‌های این بندر ساخته شده‌است. هرمز قدیم در اوایل عهد [[مغول]] تجارت پر رونقی داشته‌است. با [[ایلخانان مغول|هجوم مغولان]] در حدود سال ۷۰۰ هجری، مردم شهر هرمز ابتدا به [[جزیره قشم]] و سپس به جزیره هرمز که در آن زمان زرون (معرب آن جرون که بعدها نام بندری در محل [[بندرعباس]] کنونی شد و به تلفظ پرتغالی [[بندرعباس|بندر گمبرون]] خوانده شد) نام داشت کوچ نمودند و شهری در آن بنا کردند و نام آن را به یاد شهر قدیم خود هرمز گزاردند.{{جغرافیای حافظ ابرو}}{{مدرک|reason=جغرافیای حافظ ابرو ص ۱۶}}
 
هرموز حدود بندر تیاب امروزی در کنار مصب رودخانه میناب حدود سال ۱۰۰۰ میلادی به دروازه حمل و نقل برای تجارت با کرمان تبدیل شده بود و از حدود ۱۱۰۰ میلادی توسط سلسله کوچیکی که احتمالا ریشه در باطنه (منطقه‌ای در عمان) داشتند حکمرانی می‌شد. اما تا ۱۳۲۰ میلادی این جزیره قِیس (کیش امروزی) بود و نه هرموز که بر تجارت دریایی خلیج فارس تسلط داشت.
به تدریج و طی قرون بعد این شهر نام خود را به همه جزیره داد و ''بندر جرون'' (گمبرون بعدی) نام خود را از آن وام گرفت. عظمت شهر و جزیره هرمز به قدری شد که دو قرن بعد و تا زمانی که توسط [[پرتغال]]ی‌ها اشغال شد مرکز ولایات خلیج فارس از جمله [[بحرین]] بوده‌است.
 
هرموز در آن زمان دارای پادشاهی کوچک و مستقلی بود و طلب خراج حکام مستقر در فلات مرکزی ایران از پادشاه هرموز و همینطور پیشروی سلجوقی-چاقاتای به سمت خلیج فارس باعث شد “عجاز” کفیل شاه صغیر هرموز تصمیم بگیرد تمام شهر و دارایی پادشاهی کوچک آنرا به جزیره جرون منتقل کند. جزیره‌ای که قبلا از اتابک فارس خریداری شده بود و به عنوان پایگاه نظامی استفاده می‌شد. این کار، پادشاهی هرموز، مردم و اموالش را از دست‌درازی حاکمان ایران و همینطور حمله مهاجمان حفظ می‌کرد. جزیره جرون همان جزیره هرمز امروزی‌ست.
[[شاه عباس]] در سال ۱۶۲۲ میلادی جزیره هرمز و سواحل جنوبی ایران در خلیج فارس را از اشغال پرتغالی‌ها خارج ساخت و شهرهای هرمز و گمبرون را تخریب نمود و بندر عباس فعلی را بر خرابه‌های گمبرون استوار کرد. هرمز امروز به هیچ عنوان رونق گذشته را ندارد.
 
سال ۱۳۲۰ میلادی “میر قطب الدین تهمتن” پادشاه هرموز، کیش و به فاصله کمی بحرین که تحت حاکمیت آل عصفور بود را فتح می‌کند. با خارج کردن رقبا، پادشاهی هرموز به مرکزیت جزیره جرون به هاب تجاری منطقه تبدیل شد. در مسیر یکی از راه‌های تجارت با هند و همچنین جایی برای تخلیه محموله‌های بزرگتر و پخش در مناطق مجاور خلیج فارس؛ جایگاهی که امروزه امیرنشین دبی دارد. پادشاهی هرموز این تسلط را با تامین امنیت راه‌های تجارت دریایی و زمینی و رفع تهدید رقبا کسب می‌کند و با این رونق و شکوفایی، بیش از ۳۰۰ سال برای مردمش شکوه و ثروت افسانه‌ای به ارمغان می‌آورد. در حدی که به نقل از خاطرات تجار و سیاحان اروپایی کوچه‌ها سایه‌بان و فرش داشتند!!! معروف است “آفونسو آلبوکِرِک” پرتغالی در مورد هرموز گفته است “اگر جهان انگشتری باشد، هرموز نگین آن است”. شاهان هرموز جزایر خلیج فارس از جمله بحرین، مناطق ساحلی شامل سواحل مغستان و فارس در سمت شمالی، و بخشی‌های از عمان امروز و منطقه جُلفار (امروزه در امارات متحده عربی) در سواحل جنوبی خلیج فارس را تحت حاکمیت خود درآوردند.
 
سال ۱۵۰۷ نیروهای پرتغالی به فرماندهی “آلبوکرک” جزیره را تسخیر کردند. شاه هرموز به پادشاه پرتغال اظهار وفاداری کرده و عوارضی از تجارت پر رونق جزیره و سرزمینهای تحت حاکمیتش به پرتغالیها تعیین شد. در همان سال ساخت قلعه شروع می‌شود.<ref name=":1" />
 
== ادبیات شفاهی ==
سطر ۸۹ ⟵ ۹۱:
 
== ویژگی‌ها ==
سطح جزیره هرمز را طبقات رسوبی و آتشفشانی تشکیل داده‌است. طبقات نمکی نیز به صورت تپه‌هایی قسمت اعظم جزیره را پوشانده‌اند و اغلب از جنس [[نمک خوراکی]] هستند. بلندترین نقطه آن ۱۸۶ متر از سطح دریا ارتفاع دارد<ref name=":1">{{یادکرد وب|عنوان=راهنمای سفر به جزیره هرمزهرموز|نشانی=httpshttp://www.isnaalikoo.ir/photo/94010901726/جزیره%d8%b1%d8%a7%d9%87%d9%86%d9%85%d8%a7%db%8c-هرمز%d8%b3%d9%81%d8%b1-%d8%a8%d9%87-%d8%ac%d8%b2%db%8c%d8%b1%d9%87-%d9%87%d8%b1%d9%85%d8%b2/|وبگاه=ایسناسایت سفری علیکو|تاریخ=2015-03-29|بازبینی=2019-05-15|کد زبان=fa|نویسنده=}}</ref> و بزرگ‌ترین قطر آن هشت کیلومتر است.<ref name=":1" />
 
استخراج و صدور خاک سرخ جزیره هرمز یکی از مهم‌ترین منابع درآمد اهالی است. نمک آبی و سنگ لاشه از دیگر معادن این جزیره است. شهر هرمز مرکز جزیره هرمز است.
سطر ۱۰۲ ⟵ ۱۰۴:
[[پرونده:Braun Hormus UBHD.jpg|261x261px|بندانگشتی|[[نمای دید پرنده]] هرمز در اطلس شهرهای جهان ({{lang-la|''Civitates Orbis Terrarum''}}،''سیویتاتس اُربِس تِراروم'') اثر براون و هرنبرگ به سال ۱۵۷۲ میلادی]]
[[پرونده:1750 Schley Map of Ormus, Persian Gulf - Geographicus - Ormus-schley-1750.jpg|بندانگشتی|261x261px|[[نقشه جزیره هرمز، ۱۷۵۰ میلادی|نقشه جزیره هرمز]] به وسیله [[جاکوب ون در شلی]]]]
سال ۱۵۰۷ نیروهای پرتغالی به فرماندهی “آلبوکرک” جزیره را تسخیر کردند. شاه هرموز به پادشاه پرتغال اظهار وفاداری کرده و عوارضی از تجارت پر رونق جزیره و سرزمینهای تحت حاکمیتش به پرتغالیها تعیین شد. در همان سال ساخت قلعه شروع می‌شود. سال ۱۵۰۸ یکی از فرمانده‌های یاغی پرتغالی به کمک مردم محلی شورش میکند و آلبوکرک را مجبور به فرار می‌کنند. آلبوکرک مدتی بعد با ۲۴ کشتی از بندر گوآ (سرفرماندهی پرتغالی‌ها در هند) بازمی‌گردد و جزیره را یکبار دیگر تصرف می‌کند. شاه هرموز توسط وی از سلطنت خلع می‌شود و تاج را از طرف پادشاه پرتغال بر سر ولیعهد هرموز می‌گذارد در این زمان ساخت قلعه از سر گرفته می‌شود.
در سال ۹۰۹ [[دریانورد]] پرتغالی [[آلفونسو د آلبوکرک]] که به مستعمرات [[پرتغال]] در [[آسیا]] سفر کرده بود بر حسب اتفاق گذرش به [[خلیج فارس]] افتاد و با آن نواحی آشنایی پیدا نمود و بلافاصله با حضور در دربار مانوئل پادشاه پرتغال طرح خود برای اشغال [[فهرست جزیره‌های خلیج فارس|جزایر خلیج فارس]] را ارائه نمود و به تصویب رساند. او در سال ۹۱۲ به خلیج فارس بازگشت و پس از کشتار و وحشیگری فراوان موفق به فتح هرمز در سال ۹۱۳ گردید و قلعه‌ای در جزیره هرمز ساخت.
 
مردم هرمز در طول سالهای اشغال مکرراً سر به شورش برداشتند که مهم‌ترین این شورش‌ها مربوط به سال‌های [[۹۱۹]] خورشیدی، [[۹۲۵]] شمسی، [[۹۲۸]] شمسی و [[۹۵۷]] شمسی بوده‌اند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=معرفی جزیره هرمز - شهرداری هرمز|نشانی=http://www.hormozcity.com/?page_id=11|وبگاه=شهرداری هرمز|بازبینی=2019-05-15|کد زبان=fa-IR|نام خانوادگی=|نویسنده=|تاریخ=}}</ref> جزیره در سال ۱۰۳۱ توسط یکی از امرای [[شاه عباس]] به نام [[امام قلی خان]] از اشغال خارج و آزاد گردید. هم‌اکنون آثار و خرابه‌های ابنیه و [[قلعه پرتغالی‌ها]] و توپهای آن در شمال جزیره در نزدیکی آبادی‌های فعلی دیده می‌شود.
 
== فتح هرمز وتوسط حاکمیتسپاه برصفوی کلِّ- خلیج فارسبریتانیایی ==
رابطه تحت الحمایگی بین پادشاهی هرموز و پرتغال در کنار رونق و ثروت تا ۱۶۲۲ و تسخیر جزیره توسط نیروهای ایرانی-انگلیسی ادامه پیدا می‌کند. نیروهای انگلیسی در چند نبرد دریایی پرتغالی‌ها رو شکست داده و جزیره را محاصره میکنند. نیروهای ایرانی به فرماندهی امام قلی خان اوندیلادزه (گرجی الاصل؛ پسر الله وردی خان) سوار بر کشتی‌های انگلیسی پا به جزیره میگذارند. بعد از ماه‌ها مقاومت، نیروهای مدافع هرمزی‌-پرتغالی‌ متحمل شکست می‌شوند. طبق توافق ایرانی-انگلیسی اسرای پرتغالی به انگلیسی‌ها و هرموزی به ایرانی‌ها می‌رسد. شهر توسط نیروهای ایرانی غارت شده و ساختمان‌ها برای جستجوی گنج ویران می‌شوند. حتی نیروهای انگلیسی در خاطراتشان از سبعیت و غارتگری سپاه صفوی ابراز انزجار و تعجب می‌کنند. مردم محلی به جرم همکاری با کفار توسط سپاه صفوی سر بریده میشوند و امام قلی خان۴۰۰ سر بریده رو با خودش از طریق بندر گامبرون؛ بندرعباس امروزی(طبق نقشه‌های پرتغالی بندر کامارائو)، که در آن زمان دهکده ماهیگیری کوچکی بوده به خشکی میاورد.
۲۱ آوریل سال ۱۶۲۲{{مدرک}}سپاه ایران جزیره هرمز را از پرتغالی‌ها باز پس گرفت. انگلیسی‌ها نیز ۴ کشتی خود را با خدمه فنی در اختیار ارتش امام قلی خان گذاشتند. آلبوکرک (پرتغالی) اعتقاد داشت هر کشوری که سه نقطه مالاگا- عدن و هرمز را در اختیار داشته باشد بر تجارت دنیا حاکم خواهد بود. اهمیت هرمز آنقدر بود که استعمارگران انگلیسی را نیز به طمع انداخته بود. سپاه ایران به دلیل شکایت‌های ایرانیان گمرون قصد تنبیه پرتغالی‌ها در خلیج فارس کرد و نه تنها جزیره هرمز را آزاد ساخت بلکه [[پرتغالی]]ها را تا [[مومباسا]] در[[کنیا]] مجبور به عقب‌نشینی کرد؛ و این مقدمه‌ای برای شکست‌های پی در پی [[پرتغال]] در شرق آفریقا. شد و با حمایت شاه ایران، امام مسقط موفق شد قلعه عظیم ممباسا را در جنگ خونینی که به جنگ صلیبی ممباسا معروف است را تصرف کند. ایران تا سال ۱۸۲۰ پرچمدار تمام خلیج فارس و دریای عمان و بحر فارس شد. انگلیس که از شکست پرتغال خرسند بودندو به قدرت ایران اعتراف داشتند و ایران را تنها رقیب قدرتمند عثمانی‌ها می‌دانستند. حتی در[[عهدنامه مجمل]] ۱۸۰۹ و [[عهدنامه مفصل]] ۱۸۱۲ مجمل و مفصل زمانی که انگلیس به عنوان ابرقدرت جهان ظهور می‌کرد حاکمیت ایران را بر کل خلیج فارس به رسمیت شناخت.<ref>سمینار بین‌المللی ایران و آفریقا ۱۳۸۱دانشگاه تربیت مدرس- یونسکو- جلد دوم مقاله ایرانیان بلوچ در جنگ ممباسادکتر عجم چاپ 1383 دانشگاه تربیت مدرس؛ و کتاب [[اسناد نام خلیج فارس، میراثی کهن و جاودان]] صفحه 84-85-204-205</ref>
 
پرتغالی‌ها بعد از سقوط هرموز در بقیه خلیج فارس و همینطور هند از انگلیسی‌ها شکست خورده و قدرت امپراتوری‌شان رو به نزول میرود. همچنین امام قلی خان بعدها خود قربانی خونخواری صفویه شده و به همراه فرزندان و تمام اعضای خانواده‌اش کشته می‌شود و فقط برادرش داوود خان جان سالم بدر برده و به گرجستان میگریزد. امروزه متاسفانه مجسمه این فرد خونخوار و قاتل مردم منطقه در یکی از میادین شهر قشم نصب شده که نوعی دهن کجی به تاریخ منطقه و قربانی‌هاست.
در کتاب [[تاریخ عالم آرای عباسی]] چنین آمده‌است:
{{نقل قول|از فتوحات (پیروزی‌هایی) که درین سنه مبارکه مطابق احدی و ثلثین و الف(۱۰۳۱ قمری) به نیروی اقبال قرین حال اولیاء دولت بیزوال گردید، فتح و تسخیر بلده هرمز است که بسعی امامقلیخان امیر الامرا فارس بوقوع پیوست… و در سال گذشته اشعاری شد (آن پیروزی به شعر درآورده شد) که بنابر ظهور بی‌ادبی‌های فرنگیه پرتکالیه مقیم آنجا… امیر الامرا مذکور لشکر بتادیب (مجازات) ایشان فرستده خود نیز متعاقب رفت… در این وقت که فرنگیه پای از دایره ادب بیرون نهاده به اموری که بتحریر پیوست اقدام نمودند… جماعت [[مردم انگلستان|انگلیسی]] را اخبار نموده ایشان نیز بر حسب وعده آماده خدمت شدند. القصه‌امام قلی خان شجاعت شعار با جنود قاهره فارس متوجه آن صوب (سوی) گشته خود در بندر گمبرو که الیوم به [[بندرعباس|بندر عباسی]] موسوم است اقامت کردند و افواج قاهره (سپاهیان پیروزمند) از [[دریا]] با کشتی‌ها و سفاین عبور نموده داخل جزیره هرمز شدند… القصه بعد از دو ماه و چند روز امتداد ایام محاصره و جنگ و جدال به نیروی دولت و اقبال که همواره قرین حال این [[دودمان]] والاست، قلعه رفیع بنیان [[هرمز]] که در متانت و حصانت شهره جهان و از کارنامه‌های نادره فرنگیان است، مسخر اولیای دولت ابد پیوند گردید… چون خبر فتح هرمز رسید، جناب خانی (امام قلی خان) مورد تحسین و آفرین شاه (عباس) و سپاه گردید و آن خبر بهجت اثر بر مبارزان قلعه گشای رکاب همایون مبارک و میمون آمده در همان روز قلعه [[قندهار]] نیز بتوفیق کردگار مفتوح گشت.. از هر طرف که چشم گشایی نشان فتح… وز هر طرف که گوش نهی مژده ظفر.<ref>کتاب تاریخ عالم آرای عباسی و خامه اسکندربیگ ترکمان، در صفحهٔ ۹۷۹</ref>}}
 
املای آن هرمز یا برگرفته از کلمات خورموز یا خورموغ به معنی لنگرگاه و بندر ایالت موغستان (میناب) بوده‌است که به واسطه کثرت استفاده از غلط مشهور امروزه هرمز خوانده می‌شود.
 
خواجه [[حافظ شیرازی]] گفته‌است:
خط ۱۲۱:
== موزهٔ [[احمد نادعلیان]] در جزیره هرمز ==
[[پرونده:ورودی موزه دکتر نادعلیان در جزیره هرمز 2.jpg|بندانگشتی|ورودی موزه دکتر نادعلیان در جزیره هرمز]]
موزه و نگارخانه دائمی دکتر احمد نادعلیان در جزیره هرمز، محلی است که آثار این هنرمند محیطی شناخته شده در عرصه های بین المللی در آنجا به نمایش در آمده اند. آثار دکتر نادعلیان در بیش از هفتاد کشور دنیا پراکنده هستند. این مکان در محله ی قدیمی شهر هرمز  واقع شده است. ابتدا در نوروز سال 1388 با نام هنرمند سرا راه اندازی شد. قبل از تبدیل شدن به هنرمند سرا و موزه یک محیط متروکه بوده است. در این موزه برای بازدید کنندگان فیلمی به نمایش در می آید که زندگی و آثار هنرمند در گوشه و کتار جهان و فغالیت هنری اجتماعی او در جزیره معرفی می شود. نمونه هایی از آثار باستانی و فرهنگ بومی جزیره نیز در موزه دیده می شود. در بخش نگارخانه این موزه آتار هنری زنان جزیره هرمز و قشم برای فروش ارائه شده اند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=ماهی‌های هنرمند ایران در 40 کشور جهان {{!}} روزنامه اصفهان زیبا|نشانی=http://www.isfahanziba.ir/content/ماهی-های-هنرمند-ایران-در-40-کشور-جهان|وبگاه=www.isfahanziba.ir|بازبینی=2019-05-15}}</ref> در مورد احمد نادعلیان در بین مردم بومی جزیره نظرات متفاوتی وجود دارد و تنها شاگردان وی و افرادی که از حضور او منتفع شده‌اند از وی به نیکی یاد میکنند.
 
== دره رنگین کمان در جزیره هرمز ==
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/wiki/جزیره_هرمز»