منائیان: تفاوت میان نسخهها
محتوای حذفشده محتوای افزودهشده
جز منائیان برچسب: حذف حجم زیادی از مطالب منبعدار |
جز منائیان |
||
خط ۹۳:
| data34 =
}}
'''مننا'''<ref>[http://www.iranicaonline.org/newsite/index.isc?Article=http://www.iranicaonline.org/newsite/articles/unicode/ot_grp10/ot_mannea_20060116.html دانشنامهٔ ایرانیکا]</ref> ('''ماننا''') در آغاز هزارهٔیکم پیش از میلاد یکی از کوچکترین تشکیلات دولتی لولویی و کوتی بود
{{تاریخ ایران}}▼
▲'''مننا'''<ref>[http://www.iranicaonline.org/newsite/index.isc?Article=http://www.iranicaonline.org/newsite/articles/unicode/ot_grp10/ot_mannea_20060116.html دانشنامهٔ ایرانیکا]</ref> ('''ماننا''') در آغاز هزارهٔیکم پیش از میلاد یکی از کوچکترین تشکیلات دولتی لولویی و کوتی بود , جدا از [[اتحادیه قبایل ماد]] وجود داشت. آنها نخستین قبایلی بودند که تشکیلات دولتی را در جلگه جنوبی [[دریاچه ارومیه]] تشکیل دادند و از قرن هشتم پ. م. بارها با [[آشور]] و [[اورارتو]] به مبارزه برخاستند و در واقع مغلوب هیچیک از دولتهای مزبور نشدند. با این وجود دولت مننا به مراتب کمتر از دیگر دول بزرگ آن زمان یعنی [[آشور]]، [[اورارتو]]، [[ایلام (تمدن)|ایلام]] و [[فریجیه]] (فریگیا، فریگیه) شهرت داشت.
== پیشینهٔ تاریخی ==▼
در زمان ورود آریاییان و چند قرن پس از آن، تجمع فشرده اقوام و قبایل مختلف (بومیان و مهاجران) در شمال و شمال غربی ایران باعث پیدایش دولتهای محلی چون
[[پرونده:Izertu of bukan iran.jpg|بندانگشتی|270px|چپ| آجر لعاب دار [[بوکان]] که یک بز بالدار را به تصویر میکشد.از موزه شرق باستان [[توکیو]] ژاپن ۱۹۸۳]]
قبایل بومی و مهاجران تازهوارد سکنه شمال غربی ایران در قلمرو جدید خود با [[آشوریان]] که قدرت برتر دنیای باستان بهشمار میرفتند و [[اورارتو]]ئیان مرز مشترک داشتند. مرز شمالی مننا رودخانه [[ارس]] بود و پیرامون [[دریاچه ارومیه]] و دشتهای شمالی دریاچه ارومیه تا شهر تبریز کنونی و تا رودخانه سپیدرود قلمرو منناها (مانا) بهشمار میآمد.
پایتخت
آثار باستانی
==آشوریان و مننا==
از کتیبههای از زمان سلطنت سارگون دوم پادشاه آشور چنین بر میآید که بین سالهای ۷۰۵–۷۲۱ پ. م. اتباع بیگانه توسط آشوریها در فلات ایران و سرزمین ماد اسکان داده شدهاند. [[سارگون دوم]] در کتیبه خویش به تسلیم شدن شاه مننا اشاره کرده سپس از بخشیده شدن او خبر میدهد طبق متن نبشتهٔ سارگون دوم: {{نقل قول بزرگ}} شاه مننا [[ایرانزو|(ایرانزو)]] شخصاً به اتفاق بزرگان و شیوخ و مشاوران و خویشاوندان و حکّام و سرانی که کشور وی را اداره میکردند در مرز به پیشواز من آمد. آنگاه شاه مننا پیش از آنکه سارگون دوم عملیات جنگی را آغاز و حرکت کند تقاضا کرد که بخاطر توهینهایی که به وی شده انتقام گرفته شود و در این مورد هم تقاضای خویش را به اتفاق مشاوران بزرگ کشور خود به عمل آورد.{{پایان نقل قول بزرگ}}
در نبشتهای دیگر شاه آشور در ضیافتی از جانشین و پسر ایرانزو یاد میکند:
{{نقل قول|در مقابل [[اولوسونو]]، شاه
سارگن دوم در سال [[۷۱۴
با اینکه شاهان آشوری همیشه ماد را مورد حمله و تجاوز قرار میدادند ولی
==تشکیلات دولتی مننا==
حاکمان مننا که در تمام مقطع زمانی متحد سلاطین آشور بودند و حاکمیتشان تا سال [[۶۱۶ (پیش از میلاد)]]. استوار بود. حاکمان مننا از اختلاف و جنگ میان دولتهای آشور و اورارتو استفاده کرده و بر قدرت خویش افزوده و سراسر ناحیهٔ دریاچهٔ ارومیه را به زیر اطاعت خویش درآورد. شاید به استثنای کرانهٔ غربی و بخش شمالی دریاچهٔ ارومیه که در دست اورارتو باقیماند. محتملا مننا از طرف شمال با پادشاهی [[سکائستان|سکائیان]] هممرز شد.
مننا که متحد آشور بود سرانجام در سال [[۶۱۶ (پیش از میلاد)]] توسط [[ماد|مادها]] و پیش از حمله ماد به آشور [[۶۱۴ (پیش از میلاد)]] منقرض شد.<ref>بررسیهای تاریخی. شماره مخصوص دوهزار و پانصدمین سال بنیانگذاری شاهنشاهی ایران. مهر ۱۳۵۰ مقاله قلمرو شاهنشاهی هخامنشی. حسینقلی ستوده</ref>
[[پرونده:
[[پرونده:East-Hem 1300bc.jpg|300px|بندانگشتی|راست|قلمرو مننائیان، صده ۱۳۰۰ قبل از میلاد مسیح]]▼
علت گمنامی گمنامی و عدم شهرت مننا بیشتر بدان سبب است که هنوز کتیبهها یا سنگ نبشتههایی از شاهان ماننا مکشوف نگشته و در دست نیست و در هیچیک از شهرهای ماننا حفریاتی به عمل نیامده است؛ و ناگزیر تمام اطلاعات مربوط به این دولت را از سالنامههای آشوری و اورارتویی کسب میشود و منابع مزبور اوضاع دولت ماننا را در دوران فتوحات آشور یا اورارتو<ref>که غالباً سخت اغراقآمیز است</ref> یعنی عصر ناکامیها و شکستهای ماننا شرح میدهند.<ref>مثلاً اگر پادشاهان اورارتو کتیبههایی در شرح پیروزیها و ساختمانهای خویش بر صخرهها نقر نمیکردند و باقی نمیگذاشتند دربارهٔ اورارتو و نیرو و اهمیت طول مرزهای آن به تقریب هیچ اطلاعی در دست نبود. یک مثل دیگر پادشاهی [[هیتیان]] است در [[آسیای صغیر]] که یکی از بزرگترین دولتهای بزرگ شرق بوده. قبل از کشف بایگانی دولتی آن پادشاهی این عقیده - بر اساس اطلاعات موجود در منابع مصری - شایع بود که پادشاهی هیتیان کشور کوچکی در سوریه بودهاست.</ref>
معهذا حتی منابع موجود نیز تا اندازهای احیای تاریخ ماننا را اجازه میدهند.<ref>که سازمان دولتی جالب توجهی داشته و در تاریخ شرق در هزارهٔ اول پیش از میلاد نقش بالنسبه مهمی نیز بازی کرده</ref> کشور ماننا بعدها از لحاظ فرهنگ و تمدن و اقتصاد هستهٔ پادشاهی [[ماد]] را در قرن ششم پ.م. تشکیل
=== جغرافیای مننا ===
در طی دههٔ دوم قرن هشتم
[[پرونده:Map of izertu.jpg|بندانگشتی|چپ|230px|منطقهٔ مننائیان]]▼
▲در طی دههٔ دوم قرن هشتم - ۷۲۰ - پ.م. لشکرکشیهای آشور به سوی مشرق موقتاً قطع شد. در حدود سال ۷۲۰ وضع سیاسی کشور ماننا به قرار زیر بود: اقصای شمال، آنسوی دریاچهٔ ارومیه تحت تصرف اورارتو قرار داشت؛ و به تقریب باقی سرزمین [[آذربایجان]] کنونی ایران بهطور مستقیم یا غیرمستقیم تحت حکومت [[ایرانزو]] پادشاه ماننا بود؛ ولی در مرزهای آن پادشاهی متصرّفات فرمانفرمایان نیمه مستقلی قرار داشتند که برای موجودیت ماننا خطرناک بودند<ref>همهٔ آنها بطور رسمی حاکم نشین یا جانشین (شاکنوی) ماننا شمرده میشدند ولی عملاً تا حدی مستقل بودند. گرچه در واقع تابع ماننا بودهاند.</ref> اینها به ایالات زیر تقسیم میشدند:<ref>بزبان آشوری ناژه - NaGê</ref>
* [[زیکرتو]]: در ناحیهٔ [[میانه]] کنونی
* [[آندیا]]: در بخش سفلای درّهٔ [[قزل اوزن]]، [[سفیدرود]] و سرزمین [[دیاکو]] به احتمال قوی در بخش علیای همین درّه
سطر ۱۱۹ ⟵ ۱۳۶:
* [[ارشته یانا]]: و غیره که همهٔ اینها تابع ماننا بودند.
در مرز میان [[آشور]] و ماننا پادشاهیهای [[آلابریا]] و [[کارالا]] در قسمت بالای [[زاب
ظاهراً حکّام یا جانشینانی که در منابع آشوری از ایشان سخن گفته شده، در رأس این ایالات قرار داشتهاند. به ظن قوی حدود ایالات مزبور همان حدود قلمرو قبایل بود. «کدخدایان یا صاحبان دهکدهها<ref>به زبان آشوری [[بل آلی]] Bel- âli. میتوان خط اندیشه نگاری «ایدئوگرام «را «هازانو» نیز خواند که به معنی «کدخدای جماعت» است.</ref> از سیماهای خاص ادارهای ماننا بهشمار میرفتند و در [[اتحادیه قبایل ماد]] نیز از ویژگیهای مهم آن شمرده میشدند. بدین سبب دربارهٔ این اصطلاح عجالتاً بدین اکتفا میشود که مقصود پیشوای قبیله یا رئیس جماعت عشیرتی یا عرضی است.<ref>یعنی پیشوای مردمی که در محدودهٔ معینی سکونت داشته باشند نه قلمرو قبیله.</ref>
سطر ۱۳۰ ⟵ ۱۴۷:
در ماننا بقایای فراوان از دوران جماعت بدوی در زندگی و رسوم مردم وجود داشته و مردم هنوز<ref>بر خلاف دیگر کشورهای شرق باستان</ref> در حیات اجتماعی با فعالیت تمام شرکت میکردند. بعدها، چنانکه به نظر خواهد رسید، در ماننا مردم علیه یکی از شاهان آن کشور شورش کردند و این در تاریخ مشرق زمین - در آن عصر و دوران - پدیدهای بینظیر بود زیرا آنچه غالباً در آنجا وقوع یافت تبّدلات درباری توأم با اعمال زور و توطئههای حرم یا عصیان بزرگان و لشکریان بود نه شورش مردم. مطالبی نیز دربارهٔ شورشهای مردم علیه ستمگران بیگانه در دست است. اما برافراشتن عَلم عصیان علیه ستمگران خودی حاکی از چنان فعالیت اجتماعی و تعاون درونی عامّّهٔ مردم است که دیگر اقوام، به سبب برخی شرایط «جامعهٔ بندهداری شرقی»، در آن زمان فاقد آن بودند.
فقدان فشار بر آزاد مردان نیز در خصوصیت سازمان دولتی ماننا مؤثر بود. ظاهراً پادشاه ماننا امور ملک و دولت را با [[استبداد]] رأی اداره نمیکرد و فعال مایشاء نبود بلکه قدرت شورای شیوخ محدودش مینمود.
بنابر این میتوان گفت که دولت ماننا در مرحلهٔ نخستین جامعهٔ طبقاتی بود که شاه و شورای شیوخ - مرکب از بزرگان اصیل - متفقاً آن را اداره میکردند و عامهٔ مردم آزاد که با حکومت خاندانهای عمده در مبارزه بودند، هنوز فعالیت قابل ملاحظهای ابراز میداشتند.
سطر ۱۳۶ ⟵ ۱۵۳:
در گزارشهای جنگی سارگون دوم بارها در مورد نواحی متنازعفیه میان اورارتو و ماننا از تولیدات کشاورزی نواحی مزبور سخن رفتهاست. در [[تورات]] از نوعی گندم یاد شدهاست بنام «مینیت» که میتوان ماننایی تعبیر کرد. گرچه ممکن است این کلمه از نام جماعت «مینیت» در ماوراء [[اردن]] مشتق باشد<ref>minnit مؤنث minni- ماننی، مینی.</ref> در شهر [[صور]] که از بلاد [[فنیقی]] بوده این نوع گندم داد و ستد میشده و آن را در سرزمین [[یهود]] و اسرائیل میخریدند.
== نگارخانه ==▼
{{وسطچین}}▼
<gallery>▼
Iran bastan 15.jpg|سفال منقوش از [[تپه حسنلو]]▼
Izertu of bukan iran.jpg|آجر منقوش از [[ایزیرتو]] پایتخت ماننا▼
پلنگینه پوش.jpeg|جنگجوی ماننایی▼
مردی با دژ.jpeg|مردی ماننایی با دژ خویش▼
تیرانداز ایرانی.jpeg|تیرانداز ماننایی▼
Beaker LACMA M.76.97.357 (1 of 3).jpg|تیرانداز ماننایی▼
</gallery>▼
{{پایان}}▼
▲== پیشینهٔ تاریخی ==
▲در زمان ورود آریاییان و چند قرن پس از آن، تجمع فشرده اقوام و قبایل مختلف (بومیان و مهاجران) در شمال و شمال غربی ایران باعث پیدایش دولتهای محلی چون منا و [[الیپی]] در غرب [[ایران]] گردید که هر کدام قلمرو خاص خود را داشتند؛ و در سالنامههای آشوری از آنها بسیار نام برده شدهاست. منائیان شامل اتحادی از طوایف منطقه بودند و خود، از گذشته جزیی از سازمانهای حکومتی [[لولوبیان]] - [[گوتیان]] را تشکیل میدادند. دولت منا دردهه نخست سده هفتم ق.م. جزیی از دولت بزرگ ماد بهشمار میرفت.
▲پایتخت منا شهر [[بوکان]] کنونیدر [[استان آذربایجان غربی]] است.<ref>GODARD, A. ۱۹۴۹. Izirtu(Bukan), La capitale du pays des Manneens, Zibie et Armaid. Comptes de Académie des Inscriptions et Belles-Lettres: 312-313</ref>
▲آثار باستانی منائیان بیشتر در [[کردستان]] و [[آذربایجان]] میباشد. گنج زیویه، آثار کشف شده در قلایچی بوکان و دژ حسنلو را به مانناها نسبت دادهاند. در کاوشهای تپه حسنلو و شهر سقز و زیویه در (نزدیک سقز) نیز آثار باستانی منایی به دست آمدهاست.
▲{{نقل قول|در مقابل [[اولوسونو]]، شاه منا میز مهمانی را بگستراندم، تخت و مقام سلطنتی او را نسبت به مقام پدرش بلند مرتبه تر کردم، سرکردگان منا را برابر و هم ردیف با سرکردگان آشور بر سر سفره مهمانی نشاندم، در مقابل خدای آشور و خدایگان سرزمین خودشان به درازی حکمرانی من دعای خیر کردند.}}
▲محتوای این کتیبه نشانگر آن است که در آن مقطع زمانی منا متحد آشور بهشمار میرفت.
▲سارگن دوم در سال ۷۱۴ ق. م بعد از تابع کردن ایالت [[پارسوا]] به منطقه منائی سوری گاش نیز که در دست اورارتو بود، حمله کرد.
▲با اینکه شاهان آشوری همیشه ماد را مورد حمله و تجاوز قرار میدادند ولی سارگن دوم بنا به اتحادی که با «اولسنو» بسته بود با منا به صورت یک دوست و متحد رفتار میکرد و به قولی که به شاه منا داده بود عمل کرده و اراضی غربی منا را که در مدت نزدیک به یک قرن در اختیار [[اورارتو]] بود گرفته و در اختیار دولت منا قرار داد. سارگن دوم که حالا شاه منا را مدیون خود کرده بود، چند ماه بعد [[ماد]] مرکزی را تصرف کرد و در عوض این کمک، دولت منا به آشور در اشغال ماد مرکزی کمک کرد.
== زبان و فرهنگ ==
سطر ۱۸۴ ⟵ ۱۶۷:
== شاهان منائی ==
{{چندستونه|ستونها=۳}}
* [[نیک دیارا]] (مک تیارا)<ref>Nikdiara (Mektiara)</ref>
* [[اوُ آلکی]]
سطر ۱۹۰ ⟵ ۱۷۴:
* [[اولوسونو]]
* [[آخسری]]
{{پایان چندستونه}}
▲== نگارخانه ==
▲{{وسطچین}}
▲<gallery>
▲Iran bastan 15.jpg|سفال منقوش از [[تپه حسنلو]]
▲Izertu of bukan iran.jpg|آجر منقوش از [[ایزیرتو]] پایتخت ماننا
▲پلنگینه پوش.jpeg|جنگجوی ماننایی
▲مردی با دژ.jpeg|مردی ماننایی با دژ خویش
▲تیرانداز ایرانی.jpeg|تیرانداز ماننایی
▲Beaker LACMA M.76.97.357 (1 of 3).jpg|تیرانداز ماننایی
▲</gallery>
{{وسطچین}}
<gallery>
Near East in 1000bc (en).jpg|قلمرو مننائیان ۱۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح
</gallery>
▲{{پایان}}
{{پایان}}
== جستارهای وابسته ==
{{چندستونه|ستونها=۳}}
* [[آشور]]
* [[شاهان آشور]]
سطر ۲۰۳ ⟵ ۲۰۷:
* [[آرامی]]
* [[مادها]]
{{پایان چندستونه}}
== پانویس ==
{{پانویس|۲}}
{{-}}
▲{{تاریخ ایران}}
== منابع ==
{{ویکیسفر}}
سطر ۲۱۸ ⟵ ۲۲۳:
== پیوند به بیرون ==
{{گاهشمارهای تاریخ ایران}}
{{موضوعات ایران}}
|