تفاوت میان نسخه‌های «اوگتای خان»

'''اوگتای'''، اوگتای قاآن یا اوگتای خان سومین پسر [[چنگیز خان]] بود،<ref>{{یادکرد وب|نام خانوادگی=لغت‌نامهٔ دهخدا|نویسنده=|نام=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=http://www.parsi.wiki/fa/wiki/topicdetail/c4f49e0bf1434c53ac045a1cf7c96951|عنوان=اگتای قاآن {{!}} پارسی ویکی|بازبینی=}}</ref> وی پسر [[بورته]] («یسونجین بیگی») بزرگترین و معروفترین زن از میان همسران چنگیزخان و بانوی اول مغولستان بود.<ref name=":0">{{یادکرد کتاب|عنوان=امپراطوری مغول|نام خانوادگی=هال|نام=مری|ناشر=ققنوش|سال=1384|شابک=|مکان=تهران|صفحات=29|مترجم=نادر میرسعیدی}}</ref> چنگیزخان در هنگام مرگ اوگتای خان را به عنوان جانشین خویش تعیین کرد و پس از مرگ چنگیز خان شاهزادگان و نوه‌ها که از سوگواری فارغ شدند هریک به خرگاه‌های خود برگشتند و پس از گذشت دو سال در آغاز بهار همه شاهزادگان و نوه‌ها رو به اردوی بزرگ نهادند تا امور فرمانروایی را سامان دهند. از دشت [[دشت قبچاق|قبچاق]] باتو و برکه و برکجار و سایر برادران یعنی پسران جوجی و از سوی شرق برادران چنگیز اوتچکین و بیلکوتای براه افتادند. الغنوین ([[تولی خان|تولی]]) قبلاً با برخی از سران مغول در اردوگاه چنگیز بودند. پس از آیین جشن و سرور درونمایه عهدنامه چنگیز را خواندند که اوگتای را بر سریر شاهی بنشانند. اوگتای ابتدا نپذیرفت و گفت که امر سلطنت سزاوار برادر بزرگ‌تر جغتای است و عموهایم نیز حضور دارند می‌توانند هریک این مسؤلیت بزرگ را به دوش بگیرند که از همه ما سزاوارتر‌اند.

جانشین اوگتای خان فرزند او [[گویوک خان]] بود که اسمااسماً شش سال و رسماً دو سال حکومت کرد. در چهار سال اول مادرش به عنوان [[نایب السلطنه]] حکومت می‌کرد.

نام اوکتایاوگتای از ۲کلمهٔ اوک به معنای تیر و تای به معنای همتا و همانند تشکیل شده و در واقع به معنای مانند تیر قوی و منحصر به فرد. مادر وی یسونجین محبوب‌ترین زن چنگیز و بانوی اول مغولستان بود. اوکتایاوگتای خواهران بسیار زیادی داشته‌است ولی تعداد برادران او ۶۰ نفر بوده‌است. در میان خواهران وی چهارنفر از شهرت برخوردار بودند: ۱) بوراقچین، ۲) توراکته، ۳) موکا، ۴) جاجین بناکتی.<ref name=":1">{{یادکرد کتاب|عنوان=مغولان و حکومت ایلخانی در ایران|نام خانوادگی=بیانی|نام=شیرین|ناشر=سمت|سال=1384|شابک=|مکان=تهران|صفحات=186}}</ref>

# کیوک: فرزند توراکته خاتون بود گرچه اوکتایاوگتای شیرامون پسرزادهٔ خود را به عنوان ولیعهد انتخاب کرده بود اما بعد از وفات او تراکنه خاتون و فرزندان اوکتایاوگتای خلاف فرمان او کردند و کیوک را با آن که مبتلا به بیماری‌های مزمن بود به تخت خانی نشاندند.

# کوچو: این پسر بسیار عاقل و مورد قبول اوکتایاوگتای بود و او قصد داشت که وی را ولیعهد خود کند اما وی در زمان حیات اوکتایاوگتای وفات یافت و اوکتایاوگتای به دلیل علاقه‌ای که به وی داشت شیرامون فرزند وی را به این مقام برگزید.

اوکتایاوگتای قاآن پادشاهی عاقل و عادل و جوانمرد بود. وی بیشتر وقت خود را به شرابخواری و خوشگذرانی می‌گذراند و چنگیزخان همیشه وی را نصیحت می‌کرده‌است. چنگیزخان که از اوضاع و احوال فرزندان خود مطلع بود هرکدام را مسئول کاری کرد.<ref name=":0" /> وی مسئلهٔ جانشینی اوکتایاوگتای را در زمان حیات خود روشن کرد و این مسئله را با سایر فرزندان خود و بزرگان مغول در میان گذاشت و آن‌ها نیز از فرمان او تبعیت کردند. تولی، که بزرگتر از اوکتایاوگتای بود با وجود اینکه اوکتایاوگتای از جانب پدر رسماً به مقام قاآنی انتخاب شده بود به‌طور غیررسمی تا تعیین اوکتایاوگتای از طرف [[قوریلتای]] با کمک سه نفر از مشاوران پدرش به مدت دو سال به‌طور غیررسمی فرمانروایی کرد.

سرانجام دو سال و نیم بعد از مرگ چنگیزخان یعنی در بهار سال ۶۲۶ در کنار نهر کرولن در نتیجهٔ قوریتیای که تشکیل شد اوکتایاوگتای به‌طور رسمی به مقام قاآنی انتخاب شد. اوکتایاوگتای در ابتدا با قبول این مقام مخالف بود به اصرار برادران و برادرزادگان خود این تکلیف را که وصیت پدر خویش بود را پذیرفت و به مقام قاآنی رسید.

کسی که بیشتر از بقیهٔ افراد در زمان چنگیز به جانشینی اوکتایاوگتای اصرار داشت شخصی به نام یلوچوت سای مشاوری چینی چنگیز بود وی قصد داشت شخصی عادل و سلیم و بی‌آزار به مقام خانی برسد که بتواند خرابی‌های عهد چنگیز را جبران کند به همین دلیل به اوگتای که بیشتر به عیش و عشرت و خوشگذرانی مایل بود تا کشت و کشتار و خرابی و ویرانی توجه داشت که سرانجام نیز به مقصود خود رسید و اوگتای نیز او را حاکم ولایت چینی متعلق به مغول و مستوفی خود کرد.<ref name=":0" />

در زمان اوکتایاوگتای اوضاع برخی نقاط بخصوص خراسان آشفته بود. اوگتای برای سرکوبی مخالفان چراماغون و طایربهادر را مأمور کرد. طایر سعی کرد که حکومت خراسان را از سلطهٔ چینمتور قراقتایی به درآورد. سرانجام اوگتای چراماغون و طایر را از دخالت در کارها منع کرد و حکومت چینمتور را به رسمیت شناخت. وی در سال ۶۳۲ ق/ ۱۲۳۵ شهر قرار قروم را در ساحل رود اروخون بنا نهاد و در آن شهر چینی‌ها و مسلمانان هر یک کاخی به شیوهٔ معماری خویشتن برای او ساختند و باغ‌های زیبایی در آن شهر و اطراف آن ایجاد کردند و نخستین بار در آن شهر به کشاورزی پرداخته شد وی دستور داد تا در سرتاسر [[امپراطوری مغول]] توقفگاه‌های، سواران زبده و اسب‌های تازه‌نفس نگهداری شود و مأموران، سفیران و بازرگانان به آسانی و به سرعت بتوانند رفت‌وآمد نمایند. هر یک از بزرگان، امیران، و حاکمان وظیفه یافتند تا در تدارک آن سازمان بکوشند. قاآن همچنین فرمان داد تا [[شهر هرات]] را که پس از لشکرکشی مغول جز ویرانه‌ای از آن برجای نمانده بود آباد کنند و در ۶۳۶ ق/ ۱۲۳۹م فرمان داد که ۲۰۰ خانوار از مردم هرات که کوچ کرده بودند بازگردانده شوند. در ۶۳۷ ق به فرمان او به شهر هرات آب رسانده شد. اوگتای قاآن پس از بازگشت از چین دیگر در هیچ لشکرکشی شرکت نکرد و همواره به شکار و خوش گذرانی مشغول بود و برخی از مورخان افراط وی را در این کار سبب مرگ زودرس او دانسته‌اند.<ref name=":1" />