|
== زندگی ==
پرویز ناتل خانلری در اسفندماه ۱۲۹۲ در [[تهران|مازندران]] زاده شد. خانوادهٔ پدر و مادر او هر دو [[مردم مازندرانی|مازندرانی]] بودند و در حکومت [[قاجار]] شغل دیوانی داشتند. خانوادهٔ پدری خیلی زودتر از [[شهرستان نور]]، [[روستا|روستای]] «ناتل» از توابع شهرستان [[نور]] کنونی کوچ کرده بودند. جدجدّ او، میرزا احمد مازندرانی، ابتدا عنوان خانلرخان و بعد لقب اعتصام‌الملک گرفت.<ref>یادداشت‌های او با عنوان ''سفرنامهٔ خانلرخان'' در سال ۱۳۵۱ در تهران به چاپ رسیده‌است.</ref>
میرزا خانلرخان اعتصام‌الملک تا پایان عمر، مشاغلی در [[وزارت امور خارجه]] داشت و مدیر کلکلّ وزارت خارجه بود. پدر خانلری، میرزا ابوالحسن خان خانلری (۱۲۸۸–۱۳۴۹ ه.ق.)، ابتدا در [[وزارت عدلیه|وزارت عدلیّه]] و سپس در وزارت امور خارجه خدمت می‌کرد و از سال ۱۳۱۶ ه.ق. به مدتمدّت ده سال در [[تفلیس]] و [[پترزبورگ|سنپترزبورگ]] مأموریتمأموریّت سیاسی داشت. در سال [[مشروطیت|مشروطیّت]] به [[تهران]] آمد و ازدواج کرد،کرد. لقب اعتصام‌الممالک گرفت، و در سال ۱۳۰۹ ه.ش. در [[تهران]] درگذشت. نام خانوادگی «خانلری» از لقب جدجدّ او «خانلرخان» گرفته شده‌است. کلمهٔواژهٔ «ناتلناتِل» (نام قدیمی شهری در مازندران) به پیشنهاد [[نیما یوشیج]] (نوهنوهٔ خالهٔ مادرش) بر نام خانوادگی او افزوده شد و باآنکه خود همیشه آن را به‌کاربه کار می‌برد، در شناسنامهٔ او نبود.<ref>«خاطرات پرویز ناتل خانلری»، بازنویسی یدالله جلالی پَندَری، مجلهٔ آینده، مرداد-آبان ۱۳۶۹، ص۴۲۷–۴۴۸</ref>
پرویز ناتل خانلری تحصیلات ابتداییابتدائی را در مدرسهٔ [[سن‌لویی|سن‌لوئی،]]، [[مدرسه آمریکایی تهران|مدرسهٔ آمریکاییآمریکائی تهران]] و [[مدرسه ثروت|مدرسهٔ ثروت]] تهران گذراند. درس‌هایدرسهای دورهٔ اولاوّل دبیرستان را به‌طوربه طور متفرقهمتفرّقه امتحان داد، و هنگام ورود به [[دارالفنون]] برای دورهٔ دوم متوسطه،متوسّطه، به تشویق [[بدیع‌الزمان فروزانفر]]، که آن زمان معلممعلّم [[دارالفنون]] بود، رشتهٔ ادبی را انتخاب کرد.<ref>«خاطرات پرویز ناتل خانلری»، همان‌جا</ref>
سپس وارد [[دانشسرای عالی]] شد و در سال ۱۳۱۴ ه.ش. دانشنامهٔدانش‌نامهٔ [[لیسانس]] زبان و ادبیاتادبیّات فارسی را از دانشکدهٔ ادبیاتادبیّات [[دانشگاه تهران]] دریافت کرد. پس از گذراندن دورهٔ آموزشیِ [[خدمت نظام وظیفه]]، از سال ۱۳۱۵ به خدمت [[وزارت فرهنگ]] درآمد و مدتیمدّتی دبیر دبیرستان‌های [[رشت]] بود. سپس، ضمن تدریس در دبیرستان‌ها، دورهٔ [[دکتری|دکترای]] زبان و ادبیاتادبیّات فارسی را گذراند.
در سال ۱۳۲۲ خانلری جزو اولیناوّلین گروه دریافت‌کنندگان دکتریدکترای زبان و ادبیاتادبیّات فارسی از [[دانشگاه تهران]] بود. موضوع پایان‌نامهٔ دکتریدکترای او «تحولتحوّل غزل در شعر فارسی» بود که به راهنماییراهنمائی [[ملک‌الشعرا بهار|ملک‌الشعرای بهار]] به انجام رساند و بعداً با عنوان «تحقیق انتقادی در عروض و قافیه و چگونگی تحولتحوّل اوزان غزل فارسی» به چاپ رسید. پس از پایان خدمت وظیفه، دوران خدمت در دانشگاه تهران را آغاز کرد. خانلری کرسی «تاریخ زبان فارسی» را در دانشکدهٔ ادبیاتادبیّات دانشگاه تهران ایجاد کرد و تا سال ۱۳۵۷، خود متصدیمتصدّی تدریس آن بود. از دانشجویان و شاگردان موفقموفّق او می‌توان به دکتر [[قدمعلی سرامی]] اشاره کرد. در همان اوایل دوران خدمت در دانشگاه تهران، در سال ۱۳۲۵ [[انتشارات دانشگاه تهران]] را بنیان گذاشت و خود به مدتمدّت پنج سال مدیریتمدیریّت آن را بر عهده داشت.
خانلری از دوران دانشجویی،دانشجوئی، همکاری خود را با مطبوعات آغاز کرد و اشعار و نوشته‌هایش در مجلهٔمجلّهٔ ''مهر'' انتشار می‌یافت. در خاطرات خود، از جمعی از ادیبان نامدار آن زمان همچون [[محمدتقی بهار]]، [[رشید یاسمی]] و [[سعید نفیسی]] یاد می‌کند که در دفتر مجلهٔمجلّهٔ ''مهر'' گرد می‌آمدند و مشهور به ادبای سبعه (هفت‌گانه) بودند. در مقابل آنان، به چهار نفر جوان‌ترانجوانتران نوگرا و تحصیل‌کردهٔ اروپا، یعنی [[صادق هدایت]]، [[مجتبی مینوی]]، [[بزرگ علوی]] و [[مسعود فرزاد]] اشاره می‌کند که در «کافهٔ رزنوار» در [[خیابان لاله‌زار|خیابان لاله‌زار نو]] جمع می‌شدند و به گروه ربعه (چهارگانه) مشهور شده‌بودندشده بودند و خانلری در حدود سال ۱۳۱۵ با آنان نیز آشناییآشنائی یافت.<ref>«خاطرات پرویز ناتل خانلری»، همان‌جا</ref>
پرویز ناتل خانلری در سال ۱۳۲۰ با [[زهرا خانلری کیا|زهرا کیا]] ازدواج کرد که حاصل آن یک دختر و یک پسر بود. پسرش آرمان در جوانی درگذشت. در خرداد ۱۳۲۲ نخستین شماره از مجلهٔمجلّهٔ ادبی ''[[سخن (مجله)|سخن]]'' را انتشار داد و با وجود وقفهٔ ناخواسته‌ای که پیش آمد، تا سال ۱۳۵۷ انتشار آن را تداوم بخشید.
وی در سال ۱۳۲۷ به [[پاریس]] رفت و مدتمدّت دو سال در «انستیتو دو فونتیک»، که وابسته به [[دانشگاه سوربن]] بود، به مطالعه و تحقیق مشغول شد. او اولیناوّلین ایرانی‌ای بود که با رشتهٔ فونتیک ([[آواشناسی]]) در این مؤسسهمؤسّسه آشنا شد و رساله‌ای نیز در این باره به زبان [[زبان فرانسوی|فرانسوی]] نوشت.<ref>«خاطرات پرویز ناتل خانلری»، همان‌جا</ref>
پرویز ناتل خانلری در سال ۱۳۳۴ معاون [[وزارت کشور]] (در دورهٔ وزارت [[اسدالله علم|اسداللّه علم]]) شد. از همان دوران، [[سناتور]] انتصابیِ [[مازندران]] شد و چند دوره تا سال ۱۳۵۷ در آن سمتسِمَت بود. از شهریور ۱۳۴۱ تا بهمن ۱۳۴۲ مقام وزارت فرهنگ را در [[کابینه|کابینهٔ]] اسداللهاسداللّه علم داشت. در مقام وزارت فرهنگ، طرح ایجاد [[سپاه دانش]] را پیشنهاد کرد و به تصویب رساند و اجرای آن را آغاز کرد.
از مهم‌ترینمهم‌ّترین خدمات خانلری به فرهنگ ایرانی، تأسیس [[بنیاد فرهنگ ایران]] با جلب همکاری عده‌ایعدّه‌ای از پژوهشگران بود که در سال ۱۳۴۴ آغاز به کار کرد. بنیاد فرهنگ ایران در مدتمدّت فعالیتفعالیّت خود بیش از سیصد عنوان کتاب را منتشر کرد که غالب آن‌هاآنها متون و تحقیقات مهمیمهمّی در جنبه‌های مختلف ادبی و تاریخی و علمی بود. ریاست بنیاد فرهنگ از ابتدای تأسیس تا سال ۱۳۵۷ بر عهدهٔ خانلری بود.<ref>جلال متینی، «پیمان پایدار با فرهنگ ایران»، ''ایران‌شناسی''، تابستان ۱۳۷۰، ص۲۳۳–۲۳۷</ref> خانلری همچنین ریاست [[فرهنگستان ادب و هنر ایران]] را بر عهده داشت. مدتیمدّتی نیز مدیرکلیِ [[سازمان پیکار با بیسوادی]] را بر عهده گرفت.
پس از انقلاب اسلامی ایران (۱۳۵۷)، پرویز ناتل خانلری به مدتمدّت صد روز زندانی شد و از همهٔ فعالیت‌هایفعالیّت‌های رسمی و دانشگاهی کناره گرفت. پرویز ناتل خانلری در شهریور ۱۳۶۹، پس از یک دوره بیماری طولانی، در ۷۷سالگی۷۶ سالگی در تهران درگذشت.<ref>Abbas Milani: ''Eminent Persians'', Syracuse University Press, 2008, p. 971-977</ref> وی در بهشت زهرای تهران قطعهقطعهٔ ۷۳، ردیف ۳۰، شمارهشمارهٔ ۶۶ به خاک سپرده شده‌است.
== دستاوردها و آثار ==
| 