عصر آهن: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
حذف فاصله از آغاز جمله |
ویرایش بیشتر برچسب‌ها: برخی خطوط با فاصله آغاز شده‌اند ویرایشگر دیداری |
||
خط ۱:
[[پرونده:World in 1000 BCE.png|بندانگشتی|390px|جهان در ۱۰۰۰ پیش از میلاد؛ بخش درون خط سرخ‌رنگ نشان‌دهنده جایی است که فلزکاری انجام می‌گرفته‌است، برنزکاری درون خط صورتی نشان داده‌شده‌است.]]'''عصر آهن''' در دانش [[باستانشناسی]] سومین و آخرین دوره در [[تقسیم‌بندی سه‌گانه اعصار]]ِ [[پیشاتاریخ]] و [[آغاز تاریخ]] است که در آن بشر به گستردگی از [[آهن]] در جایگاه ماده‌ای برای ساخت ابزار و جنگ‌افزار سود برد. به جز این جامعه‌های کهن تغییرهایی در زمینه کشاورزی، باورها و شیوه‌های هنری نسبت به گذشته یافت. پایان عصر آهن – که زمانش بسته به هر منطقه متفاوت است و نخستین بار با ظهور [[شاهنشاهی هخامنشی]] در [[غرب آسیا]]، به پایان رسید – را آغاز تاریخ بشر می‌پندارند.
سختی، دمای گدازش بالا و فراوانی سنگ آهن این فلز را در سنجش با برنز خواستنی‌تر می‌نمود. از آنجا که [[استعمار]] اروپایی آهن را با خود به [[استرالیا]] و [[قاره آمریکا|آمریکا]] برد، پس عصر آهن هرگز به این سرزمین‌ها راه نیافت.
== خاور نزدیک
آهن در خاور نزدیک باستان در [[هزاره ۲ (پیش از میلاد)|هزاره ۲ پیش از میلاد]] در [[آناتولی]] یا [[قفقاز]] با ریخته‌گری و فلزکاری آهن آغاز گشت. تا هزاره اول پیش از میلاد، سراسر خاور نزدیک باستان را درنوردید و ابزار و جنگ‌افزارهای برنزی جای خود را به ابزار آهنین داد.
سال ۵۵۰ پیش از میلاد و بنیان‌گذاری شاهنشاهی هخامنشی توسط [[کوروش بزرگ]] را پایان عصر آهن در خاور نزدیک به حساب می‌آورند.{{دستگاه سه‌دوره‌ای}}
== شبه‌قاره هند ==
پژوهش‌های باستانشناسی در [[اوتار پرادش]] کنونی نشان از کاربرد آهن میان [[۱۸۰۰ (پیش از میلاد)|۱۸۰۰]] تا [[۱۲۰۰ (پیش از میلاد)|۱۲۰۰ پیش از میلاد]] دارد. می‌نماید که از آغاز [[سده ۱۳ (پیش از میلاد)|سده ۱۳ پیش از میلاد]] گدازش آهن در هندوستان فراگیر شده باشد. یک مرکز آهنگری در خاور هند از هزاره یکم پیش از میلاد به جا مانده‌است. می‌نماید در آغاز این هزاره این صنعت در هندوستان گسترده شده باشد.
باور بر این است که عصر آهن در هند در دوران سلطنت [[آشوکا]] (قرن سوم پیش از میلاد) پایان یافت.
==
از [[سده ۶ (پیش از میلاد)|سده ۶ پیش از میلاد]] همدوره با [[دودمان ژو]] در [[چین]] اثرهای ساخته شده با ریخته‌گری آهن به دست‌آمده‌است. در پشته [[تبت]] و از [[فرهنگ ژانگ‌ژونگ]] نوشته‌ای کهن به دست آمده که در آن شیوه کار با آهن بیان‌شده‌است. در [[شبه‌جزیره کره]] ابزار آهنی در پیوند با دوره گذارجامعه‌ها از سروری به دولت در منطقه [[دریای زرد]] از [[سده ۴ (پیش از میلاد)|سده ۴ پیش از میلاد]] به دست آمده‌است.
[[پرونده:Ironageroof.jpg|بندانگشتی|بام کاهی از عصر آهن، [[همپشایر]]، [[انگلستان]]]]
== اروپا ==
=== اروپای خاوری ===▼
در اروپای خاوری عصر آهن از آغاز هزاره یکم پیش از زایش مسیح آغاز گشت. در [[قفقاز]] و [[استپ پونتیک]] عصر آهن با فرهنگ‌های [[فرهنگ کوبان|کوبان]] و [[فرهنگ نووچرکسک|نووچرکسک]] میان ۹۰۰ تا ۸۰۰ پیش از میلاد آغاز گشت. با کوچ [[تراک]]و [[کیمری‌ها]] این عصر به [[فرهنگ هالشتات]] رسید.▼
▲=== اروپای خاوری ===
[[سکا]]ها از [[سده ۷ (پیش از میلاد)]] در [[اوکراین]] و [[روسیه]] کنونی این فرهنگ را گستردند. از [[سده ۵ (پیش از میلاد)|سده ۵]] تا [[سده ۳ (پیش از میلاد)]] ابزار آهنی فراوانی در نزدیکی [[نیکوپول]] یافت‌شده‌است که می‌نماید اینجا منطقه ویژه آهنگری [[سکائستان]] بوده‌است. [[سلت‌ها]] در [[سده ۶ (پیش از میلاد)]] عصر آهن را از فرهنگ هالشتات گرفتند و در اروپای باختری گستردند. لهستان در پایان همین سده و در [[فرهنگ لوزاتیایی]] به عصر آهن رسید.▼
▲در اروپای خاوری عصر آهن از آغاز هزاره یکم پیش از زایش مسیح آغاز گشت. در [[قفقاز]] و [[
▲[[سکا]]ها از [[سده ۷ (پیش از میلاد)|سده ۷ پیش از میلاد]] در [[اوکراین]] و [[روسیه]] کنونی این فرهنگ را گستردند. از [[سده ۵ (پیش از میلاد)|سده ۵]] تا [[سده ۳ (پیش از میلاد)|سده ۳ پیش از میلاد]] ابزار آهنی فراوانی در نزدیکی [[نیکوپول]] یافت‌شده‌است که می‌نماید اینجا منطقه ویژه آهنگری [[سکائستان]] بوده‌است. [[سلت‌ها]] در [[سده ۶ (پیش از میلاد)|سده ۶ پیش از میلاد]] عصر آهن را از فرهنگ هالشتات گرفتند و در اروپای باختری گستردند. لهستان در پایان همین سده و در [[فرهنگ لوزاتیایی]] به عصر آهن رسید.
=== اروپای مرکزی ===
عصر آهن آغازین در اروپای مرکزی با [[فرهنگ هالشتات]] میان سال‌های [[۸۰۰ (پیش از میلاد)|۸۰۰]] تا [[۴۵۰ (پیش از میلاد)|۴۵۰ پیش از میلاد]] و عصر آهن نو با [[فرهنگ لاتن]] در ۴۵۰ پیش از زایش آغاز گشت و تا چیرگی [[روم]]یان پایدار ماند.
=== ایتالیا ===
سطر ۳۲ ⟵ ۳۳:
=== بریتانیا ===
در میان جزیره‌نشینان بریتانیا عصر آهن از [[سده ۵ (پیش از میلاد)]] آغاز گشت و با چیرگی رومیان بر بریتانیا در [[سده ۵ (میلادی)|سده ۵ میلادی]] به پایان رسید. ساختارهای پدافندی این دوران گیراست، برای نمونه می‌توان به [[بروخ]] در شمال [[اسکاتلند]] نام‌برد.
=== اروپای شمالی ===
عصر آهن در اروپای شمالی به دو بخش می‌شود:[[عصر آهن پیشارومی]] و [[عصر آهن رومی]]. با دوره کوچ انسان‌ها سمال [[آلمان]] و [[دانمارک]] به چیرگی [[فرهنگ یاستورف]] درآمد. بخش جنوبی [[اسکاندیناوی]] هم زیر چیرگی بسیار همانند با آن- عصر آهن گرِگان- بود. درونشد شبه‌جزیره اسکاندیناوی، [[فنلاند]] و [[استونی]] به عصر آهن را میان سال‌های ۳۰۰۰ پیش از میلاد تا ۱۰۰۰ میلادی می‌دانند. فلزکاری و سفالگری برای مردمان آن دوران اسکاندیناوی نقش نگهداری گرما را نیز داشت.
== آفریقای زیرصحرایی ==
در آفریقای باختری نخستین بار در [[فرهنگ نوک]] در پیش از ۱۰۰ پیش از میلاد مردم نخستین بار از گدازش آهن بهره‌بردند. کار با آهن و مس از آنجا به جنوب آفریقا راه‌یافت. بهره‌گیری از آهن برای کشاورزی [[بانتو]] و نیز شکار و گردآوری خوراکی‌های آنان انقلابی بود. اینان با بهره‌گیری از ابزار فلزی کشاورزی خود را در گستره بیشتری از [[ساوانا]] به پیش بردند.
| |||