'''زبان پارتی'''، '''پهلوی''' یا '''پهلوانیگ''' که در منابع معاصر به آن '''پهلوی اشکانی''' میگویند، یک زبان منقرض شده از خانواده [[زبانهای ایرانی|زبانهای ایرانی]] [[زبانهای ایرانی غربی|شمال غربی]] بودهاست.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = بزرگمهر لقمان |نشانی= http://www.loghman.org/1012-2/ |عنوان= پارسیگویانِ باستان زبانِ خویش را چه مینامیدند؟ | ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref><ref>''راهنمای زبان پارتی''، حسن رضایی باغبیدی، نشر ققنوس، تهران، ۱۳۸۵، ص۱۵</ref><ref>''تاریخ زبان فارسی''، مهری باقری، [[نشر قطره]]، تهران، ۱۳۸۱، ص۸۲</ref><ref>''زبان پهلوی، ادبیات و دستور آن''، ژاله آموزگار، احمد تفضلی، نشر معین، تهران، ۱۳۸۰، صص۱۲–۱۳</ref> این زبان در ابتدا در منطقهمنطقهٔ [[پارت]]، در شمال شرق ایران باستان، گویش میشدهاست و [[دودمان اشکانی|دولتهای اشکانی]]، نظیر [[شاهنشاهی اشکانی|اشکانیان ایران]]، [[سلسله اشکانی ارمنستان|ارمنستان]] و… از آن بهعنوان زبان درباری استفاده مینمودند. [[زبانهای ایرانی شمال غربی|زبانهای ایرانی شمال غربی معاصر]]، همچون زبانهای [[کردی]]، [[زبان تاتی ایران|تاتی]]، [[زبان بلوچی|بلوچی]]، [[زبان تالشی|تالشی]]، [[زبان مازندرانی|مازندرانی]]، [[گیلکی]]، [[لکی]] و زبانهای مرکزی ایران با زبان پارتی از یک خانواده هستند.<ref name="iranicaonline.org">[http://www.iranicaonline.org/articles/dimli DIMLĪ in Encyclopædia Iranica = Linguistic position of Dimlī. After their migration in the Middle Ages, for almost a millennium the Dimlīs had no direct contact with their closest linguistic relatives. Nevertheless, their language has preserved numerous isoglosses with the dialects of the southern Caspian region, and its place in the Caspian dialect group of Northwest Iranian is clear. The Caspian dialects comprise Ṭālešī, Harzan(d)ī, Gūrānī, Gīlakī, Māzandarānī, and some dialects in Tātī-speaking areas and in the area around Semnān. Historically the Caspian dialects belong to the “Northwest Iranian group of languages” and are related to Parthian (see Windfuhr). The isoglosses are of historical phonetic, morphological, and lexical order.], Garnik Asatrian</ref><ref name="ghandchi.com">[http://www.ghandchi.com/iranscope/Anthology/KavehFarrokh/farrokh5.htm Variations of the language of "Pahalvi" are still spoken among Iranians.The Kurds of Iran as well as many Kurds of Turkey and Iraq speak variations of Pahlavi. Turks cannot understand Kurdish and require interpreters to communicate with Kurds who speak Sorani and/or Kurmanjii (variations of Pahalvi amongst Kurds). The people of northern Iran speak variations of Pahalvi as well - Mazandarani and Gilani for example. Baluchi in southeast Iran also has Pahlavi elements (e.g. Ahsen "Iron" or "Eisen" in English and Ahsan in Pahlavi - "Ahsen" is not "Iron" in Turkish)], By Dr. Kaveh Farrokh</ref><ref name="ReferenceA">حمدالله مستوفی قزوینی مینویسد: «در گشتاسفی که بخشیست در مجاورت دریای خزر و نزدیک «سالیان»، زبانشان به پهلوی به جیلانی (گیلانی) باز بستهاست.». مستوفی پهلوی را شبیه و وابسته به گیلکی میداند.</ref>
زبان پارتی به دلیل حکومت طولانی مدت دودمان اشکانی بر [[ارمنستان]]، تأثیر بسیار زیادی بر روی [[زبان ارمنی]] گذاشت و بخش بزرگی از فرهنگ واژگان این زبان را کلمههای پارتی تشکیل میدهند. زبان ارمنی تا به امروز تعداد زیادی از واژههای پارتی را در دل خود محفوظ داشتهاست.
== نام ==
[[ژاله آموزگار]] در کتاب «زبان پهلوی و دستور آن» در رابطه با استفاده از عنوان «پهلوی» برای اشاره به دو زبان پارتی و پارسی میانه مینویسد: «از نظر اشتقاق، پهلوی بهمعنی زبان پارتی است و نه فارسی. در سدههای نخستینِ اسلامیاسلامی، اصطلاح [[فارسی]] را برای فارسینو که از [[فارسی میانه]] متحول شده بود، به کار میبردند،میبردند و در نتیجهنتیجه، اطلاق آن به پارسی میانه موجب ابهام میشد. از این رورو، این زبان [پارسی میانه] را در تقابل با فارسی نو پهلوی نامیدند که از میان [[زبانهای ایرانی میانه]] پس از [[پارسی میانه]] از همه معروفتر بود و در آن زمان پارتی (=پهلوانیگ) دیگر زبان زندهای نبود تا موجب ابهام گردد. اطلاق پهلوی (فهلوی) به پارسی میانه از [[قرن سوم هجری]] است».<ref>''زبان پهلوی، ادبیات و دستور آن''، ژاله آموزگار، احمد تفضلی، نشر معین، تهران، ۱۳۸۰، صص۱۳–۱۴</ref>
''پهلوی'' به معنای منسوب به ''پهلو'' است. این نام،نام از نام باستانی ''پرثوه'' (parthava) گرفته شدهاست و به مرور،مرور به شکل ''پهلوی'' درآمدهاست. پهلو در نوشتههای پارتی،پارتی به شکل ''پرتو'' ظاهر شدهاست.
== طبقهبندی ==
خط ۶۷:
== انقراض ==
پس از اینکهاینکه اردشیر، شاه پارس، بر اردوان پنجم اشکانی شورید و در نهایت خود را شاهنشاه ایران نامید، پارسی میانه در نوشتههای رسمی به مرور جایگزین زبان پارتی گردید. گرچه، پارتی به سرعت از بین نرفت و کماکان تا قرنها در پارت و قفقاز بدان سخن گفته میشد.