علی: تفاوت میان نسخه‌ها

== تاریخ‌نگاری ==

خلافت علی از همان روزهای نخست با آشوب همراه شد.<ref name="دائرةالمعارف فارسی" /> هنگامی که علی به خلافت رسید، مرزهای اسلامی از غرب تا مصر و از شرق تا ارتفاعات شرقی [[ایران]] پیش رفته بود. اما اوضاع [[حجاز]] در این ایام، ناآرام بود. از اقدامات مهم علی پس از رسیدن به خلافت، عزل والیانی بود که قبلاً عثمان آن‌ها را منصوب کرده بود. او کسانی را که از نظرش قابل اعتماد بودند، به جای برکنارشدگان گماشت. در هنگام عزل و نصب والیان، [[ابن‌عباس]] و [[مغیرة بن شعبه]] وی را به احتیاط و عملکرد مصلحت‌آمیز دعوت کردند. اما علی به حرف این دو عمل نکرد. [[ویلفرد مادلونگ]] معتقد است که علی عمیقاً از وظیفهٔ اسلامی خود آگاه بود و در راه حفظ شریعت اسلام، حاضر نبود که مصلحتی را بر حقی مقدم بشمارد؛ به‌طوری‌که حتی حاضر بود در این راه با مخالفانش پیکار کند.<ref>{{پک|Madelung|1997|ک=Succession to Muhammad|زبان=en|ص=148–49}}</ref> یکی از مهم‌ترین مخالفان علی، [[معاویه]] بود. معاویه فرماندار [[شام]] و از خویشان عثمان بود که بدین سبب خونخواهی قاتلان عثمان را حق خود می‌دانست.<ref>{{پک|Nasr|2012|ف=ʿAlī|ک=Britannica|زبان=en}}</ref> او با علی [[بیعت]] نکرد.<ref>{{پک|Donzel|1994|ک=Islamic desk reference|ف=ʿAlī b. Abī Ṭāleb|زبان=en|ص=28-30}}</ref>

[[فاطمه زهرا|فاطمهٔ زهرا]]، دختر محمد و [[خدیجه]]، همسر علی بن ابی‌طالب، مادر حسن و حسین، و یکی از پنج عضو [[آل عبا]]ست.<ref>{{پک|Donzel|1994|ک=Islamic desk reference|ف=Fatima|زبان=en|ص=98}}</ref> نسل علی از فاطمهٔ زهرا به‌عنوان ''شریف'' یا ''[[سید]]'' شناخته می‌شوند. آن‌ها به‌عنوان تنها نسل بازمانده از محمد، مورد احترام [[شیعه]] و [[سنی]]اند.<ref>{{پک|Nasr|2012|ف=ʿAlī|ک=Britannica|زبان=en}}</ref> علی تا زمانی که فاطمه زنده بود همسر دیگری نداشت، اما پس از او با زنان متعددی ازدواج کرد. به‌جز ۴ فرزندی که از فاطمه داشت، بقیه فرزندانش از همسران دیگر او بودند.<ref name="دائرةالمعارف فارسی" />

در اعتقادات [[شیعه]]، علی جایگاه والایی دارد و اعتقاد به حقانیت او در رهبری مسلمانان، باور تعیین‌کنندهٔ شیعیان است. سخنان او مرجعی برای [[فقه]] شیعیان است و از همه مهم‌تر، شیعیان باور دارند که علی بر بقیهٔ صحابه برتری داشته و توسط محمد به جانشینی‌اش منصوب شده بود. تقوا و اخلاق علی آغازگر نوعی عرفان در میان شیعیان بوده که آنان را به [[تصوف|صوفیان سنی مذهب]] نزدیک می‌کند.<ref>{{پک|Gleave|2014|ف=ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3|زبان=en}}</ref> در میان [[شیعیان دوازده‌امامی]]، باور به [[امامت]] علی از [[اصول شیعه|اصول مذهب]] است.<ref>[http://shia.ir/fa/persian/articleView?articleId=2959/ وب سایت آیت‌الله سبحانی - اصول دین»]{{پیوند مرده|date=اکتبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot }}</ref> عبارت «علی ولی‌الله» در [[اذان]] شیعیان گنجانده شده‌است؛<ref>{{پک|Gleave|2014|ف=ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3|زبان=en}}</ref> اگرچه شیعیان عبارت «علی ولی‌الله» را به قصد قربت در [[اذان]] و [[اقامه]] می‌گویند و از باب تشریع آن را جزو [[اذان]] و [[اقامه]] نمی‌دانند.<ref>[http://www.sistani.org/persian/book/50/50//سایت آیت‌الله سیستانی - اذان و اقامه»]</ref> [[مستعلیه]] مقام علی را برتر از امام می‌دانند. هر دوی این مذاهب به [[عصمت]]، [[علم غیب]]، و [[شفاعت]] علی اعتقاد دارند.<ref>{{پک|Gleave|2014|ف=ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI3|زبان=en}}</ref> حجم گسترده‌ای از ادبیات مذهبی شیعه به زبان‌های مختلف نظیر [[زبان عربی|عربی]]، [[زبان فارسی|فارسی]]، [[زبان اردو|اردو]] و [[زبان ترکی|ترکی]] به علی اختصاص یافته‌است.<ref>{{پک|Nasr|2012|ف=ʿAlī|ک=Britannica|زبان=en}}</ref>

[[زرین کوب]] می‌نویسد علی میانه‌بالا و فراخ‌شانه بود؛ و چهره‌ای خندان داشت. وی سخنوری توانا بود و در سخنانش ایمان و حق طلبی جلوه دارد. در معیشت زاهد بود و غالباً خود را گرسنه نگه می‌داشت و حتی وقتی تهیدست نبود به تجمل و تفنن نمی‌پرداخت. جنگجویی دلیر بود و در تقوا نمونهٔ کمال محسوب می‌شد. سرزنشگران وی را به جهت دقت و احتیاط در رعایت حق و دین طعنه می‌زدند و عامه مسلمانان مظهر پارسایی و درستی می‌شناختند. پایبندی به سیره محمد سبب می‌شد از مصلحت گرایی در سیاست بپرهیزد<ref>{{پک|عبدالحسین زرین‌کوب|۱۳۴۳|ک=تاریخ ایران بعد از اسلام|ص=۳۴۷ و ۳۴۸}}</ref> [[لئورا وچا ولیری]] در دانشنامهٔ اسلام می‌نویسد علی مردی با سر طاس و بدنی چاق و تنومند بود و پاهای کوتاه و کتفی فراخ داشت. چشم‌هایش دچار التهاب و بیماری بود. بدنی پرموی و ریشی بلند و سفید داشت که تا نزدیک سینه‌اش می‌رسید. وی می‌گوید که علی خشن و گوشه‌گیر بود. علی به خاطر دانش عمیقش از قرآن مشهور بود و بهترینِ قاریان قرآن به حساب می‌آمد.<!--این جمله چه ربطی به این بخش داره!: لئورا وچا ولیری این مطلب را که علی کتاب قرآنی جدید با تفسیر متفاوت داشت را رد می‌کند. --><ref>{{پک|Veccia Vaglieri|1986|ف=ʿAlī b. Abī Ṭālib|ک=EI2|زبان=en|ش=1}}</ref> در مقابل گفته شده‌است که علی تنها در جنگ خیبر دچار چشم درد شد و بر طبق روایتی توسط محمد شفا یافت. همچنین گزارهٔ دانشنامهٔ اسلام در مورد خشن و گوشه‌گیر بودن علی مورد انتقاد قرار گرفته‌است.<ref>{{پک|تقی‌زاده داوری|۱۳۸۵|ک=تصویر امامان شیعه|ص=۸۰–۷۹}}</ref> علی از لحاظ جسمانی بسیار نیرومند بود و در میان دشمنان خود به شجاعت و بی‌باکی شناخته می‌شد. او هیچ‌گاه در مقابل دشمنانش ضعف و سستی بروز نداد. علی علاوه بر تسلط به [[قرآن]] و [[سنت (دین)|سنت]]، در [[فن خطابه]] نیز مهارت داشت.<ref name="دائرةالمعارف فارسی" />

علی به [[اسلام]] سخت پایبند و در مورد آن سخت‌گیر بود. اگر به حقانیت چیزی اعتقاد داشت، بدون اغماض و [[تسامح]] با آن برخورد می‌کرد، اگرچه بر خلاف مصالح وی یا سیاست بود. رفتار او با اشراف، اعیان، عامه مردم، [[عرب]] و ملت‌های مغلوب مسلمانان یکسان بود و ملاک برتری افراد را [[تقوا]] قرار می‌داد. در امور مالی تا حد وسواس سخت‌گیر بود و معتقد بود [[بیت‌المال]] باید به تساوی میان افراد تقسیم شود. چندین بار نزدیکانش بابت این مسئله از او رنجیدند. علی در زندگی شخصی خود ساده و بی‌پیرایه بود. تنها در کوچه و بازار می‌رفت و اگر در هنگام خرید فروشنده‌ای او را می‌شناخت، از او خرید نمی‌کرد.<ref name="دائرةالمعارف فارسی" />

در میان [[اهل سنت]]، از لحاظ [[علم کلام|کلامی]] مرتبه فضیلت علی را نسبت به دیگر [[خلفای راشدین]]، به همان ترتیب خلافتش (پس از ابوبکر، عمر و عثمان) می‌دانند و او را از [[عشره مبشره]] می‌شمارند. برخی از علمای کلامی سنی مقام او را برتر از عثمان اما پس از ابوبکر و عمر می‌دانند. برخی از فرقه‌های [[معتزله]] که به ''مفضله'' مشهورند نیز علی را افضل صحابه و خلفا می‌دانند، اما از آن‌جا که امامت کسی که فضل کمتری دارد (مفضول به افضل) را جایز می‌دانند، خلافت خلفای پیش از علی را صحیح می‌شمارند.<ref name="دائرةالمعارف فارسی" />

[[شیعه امامیه]] علی را پس از [[محمد]] افضل‌الناس (برترین مردم) می‌دانند و خلافت را نیز حق او می‌دانند، حتی در زمان خلفای پیشین؛ بنابراین شیعه سه خلیفه اول را برحق نمی‌دانند.<ref name="دائرةالمعارف فارسی" />

از دیگر ضمینه‌هایزمینه‌های ادبی که مورد توجه مسلمانان و خصوصاخصوصاً شیعیان برای بیان فضائل، تمجید و شرح احوال و اتفاقات پیرامون علی بن ابی‌طالب قرار گرفته است، شعر و نثر ادبی است. در این زمینه می‌توان [[علی‌نامه|کتاب علی‌نامه]] را پیشگام کتب شعر در مدح و شرح وقایع تاریخی پیرامون ائمه شیعه و خصوصاخصوصاً علی بن ابی طالب دانست. این کتاب مولفش به نام ربیع،‌ربیع، شاعر ناشناخته قرن پنجم معرفی شده، بر پایه شعر حماسی نگاشته شده است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=چطور حماسه امیرالمومنینامیرالمؤمنین(ع) در قرن پنجم جای شاهنامه را گرفت/کدکنی: "علی نامه" کمال شعر شیعی است+ گفتگو با مصحح کتاب|نشانی=https://www.mashreghnews.ir/news/299009/چطور-حماسه-امیرالمومنینامیرالمؤمنین-ع-در-قرن-پنجم-جای-شاهنامه-را-گرفت-کدکنی|وبگاه=مشرق نیوز|تاریخ=2014-04-16|بازبینی=2019-12-13|کد زبان=fa}}</ref>

در شرح و بسط کلام علی بن ابی‌طالب،‌ابی‌طالب، کتب مختلف و در رشته‌های متفاوتی به رشته تحریر درآمدند. از مهمترین این آثار می‌توان به شروح نهج‌البلاغه اشاره کرد. در این بین شرح نهج‌البلاغه محمدتقی جعفری که در ۲۵ جلد به بررسی فلسفی کلام علی بن ابی‌طالب می‌پردازد. محمدتقی جعفری كوشيدکوشید تا در ايناین تفسير،تفسیر، ابعاد مختلف فلسفى،فلسفی، كلامى،کلامی، عرفانى،عرفانی، فقهى،فقهی، حقوقى،حقوقی، جامعه‌شناختى،جامعه‌شناختی، فلسفه سياسى،سیاسی، فلسفه حقوقى،حقوقی، و روانشناختىروانشناختی كلامکلام علی بن ابی‌طالب را دريابددریابد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=ترجمه و تفسیر نهج البلاغه (علامه جعفری) - نهج البلاغه {{!}} پایگاه تخصصی نهج البلاغه|نشانی=http://farsi.balaghah.net/content/%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87ترجمه-%D9%88و-%D8%AA%D9%81%D8%B3%DB%8C%D8%B1تفسیر-%D9%86%D9%87%D8%ACنهج-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%84%D8%A7%D8%BA%D9%87البلاغه-%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%87علامه-%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1%DB%8Cجعفری|وبگاه=farsi.balaghah.net|بازبینی=2019-12-13}}</ref>