|
== معنای استیضاح ==
استیضاح یک واژه بر گرفته از واژگان عربی است که از نظر واژه به معنای درخواست توضیح است اما در اصطلاح سیاسی به معنای پرسش رسمی نمایندگان مجلس از [[رئیس جمهوررئیس‌جمهور]]، [[هیأتهیئت وزیران]] یا یک وزیر است که پس از ارائه توضیحات آن‌ها باید برای ادامه کارشان از مجلس مجدداً رأی اعتماد بگیرد.
== ساز و کارسازوکار استیضاح ==
طرح استیضاح به خودی خود به مفهوم عزل مقام مورد استیضاح نمی‌باشد بلکه اولین گام در این مسیر تلقی می‌شود و چنانچه در رأی‌گیری پس از توضیحات وی، به او [[رأی عدم اعتماد]] داده شود آن مقام برکنار می‌شود.
== گذشته و امروز ==
سابقه تاریخی انجام استیضاح اگرچه به قرون وسطی باز می‌گرددبازمی‌گردد اما نمونه‌های عینی مشخص آن را می‌توان در عملکرد اوایل قرن نوزدهم نظام سیاسی انگلیس مشاهده کرد. در نظام‌های سیاسی جهان برای جلوگیری از تمرکز قدرت و نیز رعایت جنبه‌های تخصصی اداره امور جامعه، قدرت حکومت به سه شاخه تقنینی، اجرایی و قضایی تقسیم شده‌است.
البته این سه قوه هم در نظام‌های سیاسی [[نظام پارلمانی|پارلمانی]] و هم در نظام‌های سیاسی [[نظام ریاستی|ریاستی]] با یکدیگر در ارتباط بوده و قوانین اساسی کشورها چگونگی روابط آن‌ها با هم و نیز سازوکارهای کنترل آن‌ها به وسیله یکدیگر را در نظر گرفته‌اند که در عین [[تفکیک قوا]] نوعی همکاری یا ارتباط بین [[قوای سه گانهسه‌گانه]] نیز از طریق تمهیدات حقوقی و سیاسی ایجاد شده تا در عین تمایز قوا کلیت حاکمیت ملی کشور بروز کند.
در نظام سیاسی پارلمانی که ارتباط بیشتری بین دو قوه مقننه و مجریه وجود دارد مجلس و پارلمان که نمایندگان آن از سوی مردم انتخاب می‌شوند حق دارند کلیه اقدامات و عملکردهای قوه مجریه را زیر نظر بگیرند و از راه طرح سؤال، استیضاح و ایجاد کمیسیون‌های تحقیق یا نهادهای نظارتی چون دیوان محاسبات این قوه را کنترل کنند.
همچنین قوه مقننه حق دارد با صدور رأی عدم اعتماد هیأتهیئت وزیران یا یک وزیر را برکنار کند. البته به منظور ایجاد توازن بین دو قوه در [[نظام پارلمانی]]، قوه مجریه نیز از طرق مختلف همچون تنظیم و پیشنهاد لوایح قانونی یا حتی انحلال پارلمان، مجلس را کنترل می‌کند.
در نظام سیاسی ریاستی همچون نظام سیاسی آمریکا نیز قانون اساسی ترتیباتی برای استیضاح مقامات ارشد قوه مجریه از جمله رئیس‌جمهور و معاونش توسط کنگره در نظر گرفته‌است که در نهایت نیز می‌تواند به برکناری آن‌ها از قدرت منجر شود.
== قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ==
در [[قانون اساسی جمهوری اسلامی]] نیز سازوکارهایی مشابه نظام سیاسی پارلمانی برای کنترل قوه مجریه مد نظر قرار گرفته‌است. امکان انحلال پارلمان در نظام سیاسی جمهوری اسلامی به شکل روشنی مطرح نشده استنشده‌است.
=== استیضاح وزیران ===
[[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران]] در فصل ششم با عنوان "«قوه مقننه"» در مبحث دوم تحت عنوان «اختیارات و صلاحیت مجلس شورای اسلامی» در اصل هشتاد و نهم مسئله استیضاح هیأتهیئت وزیران یا یک وزیر را به شرح زیر مورد پذیرش قرار داده استداده‌است. «نمایندگان [[مجلس شورای اسلامی]] می‌توانند در مواردی که لازم می‌دانند هیأتهیئت وزیران یا هر یک از وزراء را استیضاح کنند، استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است که با امضای حداقل ۱۰ نفر از نمایندگان به مجلس تقدیم شود.
هیأتهیئت وزیران یا وزیر مورد استیضاح باید ظرف مدت ۱۰ روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و به آن پاسخ گوید و از مجلس رأی اعتماد بخواهد. در صورت عدم حضور هیأتهیئت وزیران یا وزیر برای پاسخ، نمایندگان مزبور دربارهدربارهٔ استیضاح خود توضیحات لازم را می‌دهند و در صورتی که مجلس مقتضی بداند اعلام رأی عدم اعتماد خواهد کرد.
اگر مجلس رأی اعتماد نداد هیأتهیئت وزیران یا وزیر مورد استیضاح نمی‌توانند در هیأتهیئت وزیرانی که بلافاصله بعد از آن تشکیل می‌شود عضویت پیدا کند.»<ref name=":0">{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=وبسایت شورای نگهبان قانون اساسی|نشانی=http://www.shora-rc.ir/Portal/home/?news/12410/237109/236812/%D8%A7%D8%B5%D9%84اصل-89-%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86قانون-%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D9%8Aاساسي|عنوان=اصل ۸۹ قانون اساسی}}</ref>
=== استیضاح رییسرئیس جمهور ===
در صورتی كهکه حداقل یكیک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی [[رئیس‌جمهور]] را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوة مجریه و اداره امور اجرایی كشورکشور مورد استیضاح قرار دهند، رئیس‌جمهور باید ظرف مدت یكیک ماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و در خصوص مسائل مطرح شده توضیحات كافیکافی بدهد. در صورتی كهکه پس از بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیس‌جمهور، اكثریتاکثریت دو سوم كلکل نمایندگان به عدم كفایتکفایت رئیس‌جمهور رأی دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یكصدیکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری می‌رسد.<ref name=":0" />
== جستارهای وابسته ==
| 