بلا کون: تفاوت میان نسخه‌ها

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
جزبدون خلاصۀ ویرایش
اقدامات در خارج
خط ۲۳:
 
== جوانی ==
بلا کون بزرگترین فرزند ساموئل کوهن، [[سردفتر اسناد رسمی]] روستا و رُزا گلدن‌برگر در ۲۰ فوریه ۱۸۸۶ در روستای لِله در [[ترانسیلوانی]] (در نزدیکی [[کهو سیلوانیه|سیلادی‌چه]]، امروز در [[رومانی]]) به دنیا آمد که هر دو یهودیان از دین برگشته بودند. مادرش به [[پروتستانتیسم|پرتستانتیسم]] گرویده بود و پدرش دائم‌الخمر بود که فرزندانش را دائماً [[تنبیه بدنی|کتک]] می‌زد.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Tőkés|ک=Tőkés|ص=171|زبان=en}}</ref> علی‌رغم دیدگاه غیر مذهبی والدین، بلا کون را در دبیرستان‌های متعلق به جامعهٔ [[کالوینیسم]] در [[کلوژ-نپوکا|کُلُژوار]] و زیلاه (امروز [[زلئو|زیلا]] (امروز زلئو در رومانی) فرستادند و او پس از آن در دانشگاه کُلُژوار به تحصیل در رشتهٔ حقوق پرداخت. او در ۱۹۰۴ حقوق را رها کرد و به رشتهٔ روزنامه‌نویسی در کُلُژوار و [[اورادئا|نادْیْ‌واراد]] رفت. در همین سال‌ها نیز نام خانوادگی خود را به مجاریِ [[کومان‌ها|کون]] تغییر داد.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Borsányi|ک=Borsányi|ص=5-6|زبان=hu}}</ref>
[[پرونده:BélaKunYFamilia1915.jpg|راست|بندانگشتی|200x200پیکسل|به‌همراه همسرش ایرن گال و دخترشان]]
بلا کون به‌دلیل مقاله‌هایش چندین بار به دادگاه احضار و حتی در ۱۹۰۷ به شش ماه حبس محکوم شد. بعد از کنار گذاشتن چاپ مقاله، سمت منشی‌گری در صندوق بیمهٔ کار کُلُژوار را بر عهده گرفت که کمی بعد به [[اختلاس]] متهم شد. همانگونه نیز یک‌بار گزارش شد که ۱۱۰ [[کرون اتریش-مجارستان|کرون]] خرج سفر گرفته ولی هرگز به مقصد نرفته‌است. پس از این رسوایی فرصتی به او داده شد تا پول را پس آورد.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Borsányi|ک=Borsányi|ص=34|زبان=hu}}</ref>
خط ۳۰:
 
== جنبش کارگری ==
در سالهای اقامت در مدرسهٔ کُلُژوار، [[اندره آدی]] که در سال بالاتر بود را به تعلیم خصوصی بلا کون گماشته بودند و آدی او را به محافل روشنفکری چپ [[بوداپست]] معرفی کرده‌بود.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Tőkés|ک=Tőkés|ص=172|زبان=en}}</ref> او در ۱۹۰۲ در زمان دبیرستان وارد [[:en:Social Democratic Party of Hungary|حزب سوسیال دمکرات مجارستان]] شد<ref dir="ltr">{{پک/بن|Tőkés|ک=Tőkés|ص=174|زبان=en}}</ref> و در ۱۹۱۳ به نمایندگی کنگرهٔ حزب درآمد.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Tőkés|ک=Tőkés|ص=176|زبان=en}}</ref>
 
در آغاز [[جنگ جهانی اول]]، بلا کون در ارتش [[اتریش-مجارستان]] ثبت نام کرد و پانزده ماه در جبهه روسیه جنگید. در اوایل ۱۹۱۶، با پیشروی روس‌ها به [[گالیسیا (اروپای شرقی)|گالیسیا]]، اسیر شد و به اردوگاهی در [[تومسک]] منتقل شد. در پائیز همان سال، برای مقابله با زندگی کسالت‌بار زندان با چند افسر جوان دیگر گروهی را برای مطالعه و گفتگوی [[مارکسیسم|مارکسیستی]] تشکیل دادند. سال بعد کون و همکارانش که بسیاری از آنها رهبران آیندهٔ جنبش تحت حمایت بلشویکِ [[جمهوری شورایی مجارستان]] شدند، با فراکسیون [[بلشویسم|بلشویک]] و [[منشویسم|منشویک]] آشنا شده و در ارتباط ماندند. این زمان نقطهٔ شروع فعالیت انقلابیِ روسی بلا کون است.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Tőkés|ک=Tőkés|ص=177|زبان=en}}</ref>
 
در سال‌های تومسک بین آوریل ۱۹۱۷ تا نوامبر ۱۹۱۸، کون بیش از بیست مقاله و تفسیر خبر در مجلهٔ کارگران سیبری{{یادچپ|Sibirskii Rabochii}}، درفش انقلاب{{یادچپ|Znamya revolyutsii}}و سپس در [[پراودا]] منتشر کرد.<ref dir="ltr" name=":0">{{پک/بن|Smele|ک=Smele|ص=641|زبان=en}}</ref><ref dir="ltr">{{پک/بن|Kun|ک=Kun|ص=|زبان=hu}}</ref> در اکتبر ۱۹۱۷ او را با چند تن دیگر از اسیران به ویلایی در تومسک منتقل کردند. بلا کون در دسامبر ۱۹۱۷ به [[سن پترزبورگ|پتروگراد]] و [[مسکو]] رفت که در آنجا با رهبران بلشویک و [[ولادیمیر لنین|لنین]] آشنا شد و شاخهٔ مجاری [[حزب کمونیست اتحاد شوروی]] را در مارس ۱۹۱۸ تأسیس کرد. در نوامبر آن سال غیرقانونی به بوداپست رفت و [[حزب کمونیست مجارستان]] را با بودجهٔ مسکو<ref name=":0"/> تشکیل داد، خود نیز ریاست کمیتهٔ مرکزی را بر عهده گرفت. حزب کمونیست، تبلیغات ضد دولتی شدیدی را از طریق ''روزنامهٔ سرخ''{{یاد|Vörös Ujság که بلا کون آن را تأسیس کرد.}} بر ضد سوسیال دموکرات‌ها و [[میهای کارویی]]، نخست‌وزیر آغاز کرد. این حزب اقبال زیادی در میان روشنفکرانِ به خصوص بوداپستی و طبقهٔ کارگر پیدا کرد.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Borsányi|ک=Borsányi|ص=58|زبان=hu}}</ref>
 
بلا کون توسط دولت کارویی در فوریه ۱۹۱۹ زندانی شد ولی به رهبری حزب کمونیست از درون سلول ادامه داد.<ref dir="ltr" name=":1">{{پک/بن|Britannica|ک=Britannica|ص=|زبان=hu}}</ref>
 
== جمهوری شورایی ==
[[پرونده:Garbai Kun.jpg|بندانگشتی|اعلام جمهوری شورایی توسط بلا کون و شاندور گاربائی]]
[[پرونده:Nepkoztarsasag.png|بندانگشتی|<div style="padding:0.3em 0 0 4.5em;text-align:left;">{{legend|#996600|تحت کنترل رومانی در آوریل ۱۹۱۹}}{{legend|#D00000|تحت کنترل جمهوری شورایی}}{{legend|#FF9999|تحت کنترل جمهوری شورایی جهت برقراری جمهوری شورایی اسلواک}}{{legend|#009999|تحت کنترل فرانسه و کشورهای یوگسلاوی}}<div style="font-size: 110%;">{{legend-line|black solid 2px|مرز مجارستان در ۱۹۱۸}}{{legend-line|black solid 1px|مرز مجارستان در ۱۹۲۰}}</div></div>]]
[[پرونده:Bela.Kun.Revolution.1919.jpg|بندانگشتی|سخنرانی بلا کون، رهبر جمهوری شورایی]]
{{سخ}}
{{نوشتار اصلی|جمهوری شورایی مجارستان}}
پس از جنگ جهانی اول در ۱۶ نوامبر ۱۹۱۸ مجارستان به عنوان ''جمهوری مستقل'' اعلام شد. کشور دستخوش آشوب با اقتصادی نابود شده بود و همسایه‌های پیروز در جنگ نیز علاقمند به گرفتن هرچه بیشتر از خاک تاریخی [[پادشاهی مجارستان]] بودند، در این شرایط از ۱۱ ژانویه ۱۹۱۹ [[میهای کارویی]] در مقام [[نخست‌وزیر]] و [[رئیس‌جمهور]] بر سر کار بود ولی نتوانست کشور را یکپارچه کند.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Roszkowski and Kofman|ک=Roszkowski and Kofman|ص=1981|زبان=hu}}</ref> کاروییاو در ۲۰ مارس دستوری از ژنرال فرناندفِرناند ویکس{{یادچپ|Fernand Vix}} دریافت کرد که ارتش مجارستان باید [[دشت بزرگ مجارستان|دشت بزرگ]] را ترک کند. باو خطرکارویی ازاعلام بیندستور رفتنکابینهٔ [[تمامیت ارضی]]، کابینه در ۲۱ مارس استعفاجدید داد ولی کارویی خاطرنشان کرد که دولت جدید باید تنها از سوسیال دموکرات‌ها انتخاب شود، اما به دور از اطلاع کارویی سوسیال دموکرات‌ها با کمونیستها ائتلاف کرده‌بودند. بلا کون از زندان آزاد شد و مقام کمیسر امور خارجهٔ خلق را در دولت جدید ائتلافی کمونیست-سوسیال دمکرات به عهده گرفت.<ref name=":1"/> [[:en:Zsigmond Kunfi|ژیگموند کونفی]] و [[:en:Vilmos Böhm|ویلموش بوهم]] از جمله سوسیال دموکرات‌هایی بودند که اتحاد با کمونیست‌ها را پذیرفتند و در دولت جدید نیز در منصب کمیسر آموزش و کمیسر دفاع ظاهر شدند.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Balogh|ک=Balogh|ص=19|زبان= en}}</ref> با کودتای بلا کون حکومتکارویی استعفا داد و [[جمهوری شورایی مجارستان|جمهوری شورایی]] در ۲۱ مارس ۱۹۱۹ تأسیس شد و تا اول اوت همان سال برای ۱۳۳ روز ادامه یافت.<ref name=":1"/>
 
بلا کون توانست با تشکیل ارتش سرخ مجارستان در برابر ''دستور ویکس''{{یادچپ|Vix Note}} مقاومت کند و نیروهای [[چکسلواکی|چکسلواک]] را ازتا شمال تا کاشّا (امروز [[کوشیتسه]]) و مرز لهستان بیرون براند.<ref dir="ltr" name=":2">{{پک/بن|Borsányi|ک=Borsányi|ص=172|زبان=hu}}</ref> اما با تأسیس جمهوری شورایی اسلواکی در ۱۶ ژوئن ۱۹۱۹، برای ملی‌گرایان مسجل شد که دولت جدید بلا کون هیچ قصدی برای بازپس‌گیری سرزمین‌های از دست رفته ندارد، بلکه برای گسترش ایدئولوژی کمونیستی و تأسیس دیگر کشورهای کمونیستی در اروپا، منافع ملی مجارستان را قربانی می‌کند.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Pastor|ک=Pastor|ص=441|زبان=en}}</ref> به سوی غرب، نیز یک وکیل مجاری به نام [[:de:Ernst Bettelheim|اِرنو بِتِلهَیم]]{{یادچپ|Ernst Bettelheim (به مجاری: {{عبارت چپ به راست|Bettelheim Ernő}})}} مأمور شد که حزب کمونیست اتریش را با همراهی چهار هزار سرباز ارتش سرخ تشکیل دهد ولی سران حزب بازداشت شدند و ارتش سرخ هم توسط پلیس اتریش درهم شکسته شد.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Borsányi|ک=Borsányi|ص=178|زبان=hu}}</ref> اما از سوی شرق نیز رومانیایی‌ها چندین بار حتی تا بوداپست به مجارستان لشکر کشیدند و سرانجام نیز بلا کون وادار به استعفا شد و در اول اوت با هواپیما به وین گریختگریخت؛ بوداپست در ۴ اوت توسط ارتش رومانی تسخیر شد.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Balogh|ک=Balogh|ص=20|زبان= en}}</ref>
 
== سیاست ==
در دورهٔ ۱۳۳ روزهٔ جمهوری شورایی اگرچه [[:en:Sándor Garbai|شاندور گاربائی]]، سوسیال دموکراتِ معتدل، به عنوان نخست‌وزیر رئیس شورا شد ولی قدرت دولتِ مبتنی بر ائتلاف سوسیال دموکرات‌ها و کمونیست‌ها بیشتر در دست بلا کون، کمیسر خارجی و همچنین کمونیست‌های تازه از شوروی برگشته، متمرکز بود.<ref dir="ltr">{{پک/بن|mek.oszk.hu|ک=mek.oszk.hu|ص=|زبان=hu}}</ref>
 
تحت رهبری کون، دولت جدید برنامه‌های کمونیستی اتخاذ کرد؛ به عنوان مثال حکم لغو عناوین و امتیازات اشراف، جدایی کامل کلیسا از سیاست، آزادی بیان مدون، آموزش رایگان و زبان، حقوق فرهنگی اقلیت‌ها، حق رأی مساوی برای طبقه کارگر (اعم از زن و مرد) به اجرا درآمد. دولت کمونیست همچنین شرکت‌های صنعتی، بازرگانی و کشاورزی، حمل و نقل، بانک مسکن و زمین‌های شخصی را ملی اعلام کرد.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Dowling|ک=Dowling|ص=447|زبان= en}}</ref>
 
== وحشت سرخ ==
[[پرونده:Béla Kun, Jacques Sadoul, Leon Trotsky, Mikhail Frunze, Sergey Gusev 1920.jpg|بندانگشتی|از سمت راست: سرگئی گوسِف، [[میخائیل فرونزه]]، [[لئون تروتسکی]]، ژاک سَدول و بلا کون - [[خارکیف]]، [[اوکراین]] در ۱۹۲۰ در جنگ داخلی روسیه.]]
در دورهٔ ۱۳۳ روزهٔ جمهوری شورایی اگرچه شاندور گاربایی، سوسیال دموکراتِ معتدل، به عنوان نخست‌وزیر رئیس شورا شد ولی قدرت دولتِ مبتنی بر ائتلاف سوسیال دموکرات‌ها و کمونیست‌ها بیشتر در دست بلا کون، کمیسر خارجی و همچنین کمونیست‌های تازه از شوروی برگشته، متمرکز بود.<ref dir="ltr">{{پک/بن|mek.oszk.hu|ک=mek.oszk.hu|ص=|زبان=hu}}</ref> با شروع ملی شدن صنعت، کشاورزی، بانک، تجارت‌های عمده، مسکن و زمین‌های شخصی اقتصاد کشور به سوی آشفتگی رفت و باعث قحطی در کشور شد و در نتیجه محبوبیت کمونیسم کاهش چندانی پیدا کرد.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Dowling|ک=Dowling|ص=447|زبان= en}}</ref> برای مقابله با فعالیت‌های [[ضد انقلاب|ضدانقلاب]] که در ژوئن صورت گرفت، بلا کون، گروه ''جوانان لنین'' را تشکیل داد. تعداد قربانیان ترور جوانان لنین ۵۹۰ نفر است که به ترور یا وحشت سرخ معروف شد.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Váry|ک=Váry|ص=1|زبان= hu}}</ref>
برای مقابله با فعالیت‌های [[ضدانقلاب]] که در ژوئن صورت گرفت، بلا کون، گروه ''[[:en:Lenin Boys|پسران لنین]]'' را تشکیل داد. تعداد قربانیان ترور پسران لنین ۵۹۰ نفر است که به ترور یا [[وحشت سرخ (شوروی)|وحشت سرخ]] مجارستان معروف شد.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Váry|ک=Váry|ص=1|زبان= hu}}</ref>
 
== اتریش و کریمه ==
{{نوشتار وابسته|جنگ داخلی روسیه|وحشت سرخ (شوروی)}}
بلا کون پس از فرار به وین که تحت تسلط [[حزب سوسیال‌دموکرات اتریش]] بود، زندانی و در ژوئیه ۱۹۲۰ با زندانیان اتریشی در شوروی معاوضه شد و در آنجا به [[حزب کمونیست اتحاد شوروی]] پیوست. او متصدی کمیته انقلابی منطقه‌ای در [[شبه‌جزیره کریمه|کریمه]] شد، که در طول جنگ داخلی روسیه بارها بین بلشویک‌ها و ارتش سفید دست به دست گشته‌بود. پس از شکست ارتش سفید در ۱۹۲۰ به فرماندهی ژنرال وْراندْیْل{{یادچپ|Pyotr Nikolayevich Vrangel}} نزدیک به ۵۰٬۰۰۰ افسر، اسیر جنگی و ضد بلشویک به دستور رزالیا زِملیاچکا{{یادچپ|Rosalia Zemlyachka}} و بلا کون با تأیید لنین اعدام شدند.<ref dir="ltr">{{پک/بن|Rayfield|ک=Rayfield|ص=83|زبان= en}}</ref>
 
== اقدام مارس<small>{{یاد|یا آکسیون مارس}}</small> در آلمان ==
او در مارس ۱۹۲۱ برای رهبری ''قیام کارگران'' به آلمان سفر کرد. در ۱۶ مارس به دستور، اتو هورزینگ{{یادچپ|Otto Hörsing}} فرماندار [[ایالت آزاد پروس]] و عضو حزب سوسیال دموکرات، پلیس معادن مس [[مانزفیلد]] و کارخانه‌های شیمیایی در اطراف [[هاله (شهر)|هاله]] را، به دلیل غارت در این مکان‌ها و به منظور خلع سلاح کارگران اشغال کرد. با اشغال مخفی‌گاه کمونیست‌ها در منطقهٔ هاله-مرزبورگ، حزب کمونیست خواستار شورش مسلحانه کارگران شد ولی نتوانست حمایتی از سایر احزاب سیاسی به دست آورد و به شکست نظامی انجامید.<ref dir="ltr">{{پک/بن|dhm.de|ک=dhm.de|ص=|زبان= de}}</ref>
 
== یادداشت ==
سطر ۶۰ ⟵ ۷۵:
* {{یادکرد وب|نویسنده=The Editors of Encyclopaedia Britannica|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://www.britannica.com/biography/Bela-Kun|عنوان=Béla Kun HUNGARIAN COMMUNIST LEADER|تاریخ بازدید=9 May 2019|کد زبان=en|ref={{harvid|Britannica}}}}
* {{یادکرد کتاب|عنوان=Kun Béla|ناشر=Kossuth Könyvkiadó|سال=1979|زبان=hu|شابک=963 09 1394 1|نویسنده=György Borsányi|ref={{harvid|Borsányi}}}}
* {{یادکرد کتاب|عنوان=Revolutions and Interventions in Hungary and Its Neighbor States, 1918-1919, Volume 20|پیوند=https://books.google.com/books?id=uwuTAAAAIAAJ&q=%22Hungarian+soviet+republic%22+lenin%27s+intentions&dq=%22Hungarian+soviet+republic%22+lenin%27s+intentions&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwir8PGDkJbOAhWKXRoKHfR6DW0Q6AEIJzAC|نویسنده=Peter Pastor|شابک=9780880331371|ناشر=Social Science Monographs|سال=1988|زبان=en|ref={{harvid|Pastor}}}}
* {{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=hu|تاریخ=|وبگاه=mek.oszk.hu|نشانی=http://mek.oszk.hu/00300/00355/html/ABC07165/08911.htm|عنوان=Kun Béláné, Gál Irén|نشانی بایگانی=https://web.archive.org/web/20180804231659/http://mek.oszk.hu/00300/00355/html/ABC07165/08911.htm|تاریخ بایگانی=۴ اوت ۲۰۱۸|پیوند مرده=no|ref={{harvid|mek.oszk.hu}}|accessdate=۸ دسامبر ۲۰۱۹}}
* {{یادکرد کتاب|عنوان=Historical Dictionary of the Russian Civil Wars, 1916-1926|پیوند=https://books.google.hu/books?id=QwquCgAAQBAJ&pg=PA641&lpg=PA641&dq=Sibirskii+Rabochii+Tomsk&source=bl&ots=c652_mjx6G&sig=ACfU3U1QBkFTg2qbwagO95EDxm88oU116w&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwj5xa_T96XmAhVLAhAIHTFxDsYQ6AEwAHoECAkQAQ#v=onepage&q=Sibirskii%20Rabochii%20Tomsk&f=false|نویسنده=Jonathan D. Smele|زبان=en|سال=2015|ناشر=Rowman & Littlefield|شابک=9781442252813|ref={{harvid|Smele}}}}
سطر ۶۸ ⟵ ۸۴:
* {{یادکرد کتاب|عنوان=Russia at War: From the Mongol Conquest to Afghanistan, Chechnya, and Beyond [2 volumes]|پیوند=https://books.google.hu/books?id=KTq2BQAAQBAJ&pg=PA447&#v=onepage&q&f=false|نویسنده=Timothy C. Dowling|شابک=978-1598849479|ناشر=ABC-CLIO|سال=2014|ref={{harvid|Dowling}}|زبان=en}}
* {{یادکرد کتاب|عنوان=A vörös uralom áldozatai Magyarországon összes példány|نویسنده=Albert Váry|پیوند=https://www.antikvarium.hu/konyv/dr-vary-albert-a-voros-uralom-aldozatai-magyarorszagon-465115|زبان=hu|ناشر=Szerzői kiadás|ref={{harvid|Váry}}}}
* {{یادکرد کتاب|عنوان=Stalin and His Hangmen: The Tyrant and Those Who Killed for Him|پیوند=https://books.google.hu/books?id=Yi3ow3TU8-4C&lpg=PP1&pg=PA83#v=onepage&q&f=false|ref={{harvid|Rayfield}}|زبان=en|نویسنده=Donald Rayfield|شابک=9780307431837|سال=2007|ناشر=Random House Publishing Group}}
* {{یادکرد وب|نویسنده=Johannes Leicht|کد زبان=de|تاریخ=November 2004|وبگاه=dhm.de|نشانی=https://www.dhm.de/lemo/kapitel/weimarer-republik/innenpolitik/maerzkaempfe|عنوان=Die Märzkämpfe in Mitteldeutschland 1921|ref={{harvid|dhm.de}}|نشانی بایگانی=http://web.archive.org/web/20180828071138/https://www.dhm.de/lemo/kapitel/weimarer-republik/innenpolitik/maerzkaempfe|تاریخ بایگانی=28 August 2018|ترجمه عنوان={{عبارت راست به چپ|اقدام مارس در آلمان مرکزی 1921}}}}
{{پایان چپ‌چین}}