ارس (سرده): تفاوت میان نسخه‌ها

}}

[[پرونده:مسجد جامع کبیر توسطروح‌اله یگانه.jpg|بندانگشتی|225px|چپ|ایوان کوچک [[مسجد جامع کبیر نی‌ریز]] همراه با درخت چندصد ساله '''ارس (سرده)''']]

 

== مشخصات ==

'''اُرس''' یا '''وَرس''' یا '''سرو کوهی''' که به نام‌های '''هُورَس'''، '''اَورَس'''، '''اُرسا'''، '''اَریس'''،'''اَرچا''' و '''اردوج''' نیز خوانده می‌شود، سرده ای بسیار با ارزش و دیرزی از تیره سرو است که در مناطق کوهستانی و بیشتر در ارتفاعات بیش از ۲۵۰۰ متر می‌روید. این سرده که بومی ایران نیز است در دامنه جنوبی رشته کوه‌های البرز، از آذربایجان تا خراسان و به ویژه در شرق کشور و در ارتفاعات به طور

گسترده یافت می‌شود. اُرس بسیار پایدار و سازگار با هر نوع آب و هوا است و برگ‌هایش مانند دیگر گونه‌های سرو به شکل سوزنی می‌باشد. این درخت دارای عمر طولانی بیش از دو هزار سال است و در برابر بیماری‌ها و انگل‌های طبیعی بسیار مقاوم است، چنان‌که آسیب انگل‌ها تنها موجب دیسه مندی این گیاه و تنوع رخ و ریخت تنه و شاخه‌های آن شده‌اند که این خود به زیبایی و جوراجوری اشکال اُرس در گذر میلیون‌ها سال فرگشت انجامیده‌است. پراکندگی این گیاه در سطح کشور ایران دو میلیون هکتار است که بیشتر در البرز تمرکز دارد. اُرس در ایران از جمله درختان حفاظت شده به‌شمار می‌آید که قطع آن ممنوع است. از دیرباز در فرهنگ ایران اُرس و سرو نماد جاودانگی و نامیرایی بوده‌است و به شکل نگارگری ایرانی در سنگ نگاره‌های پیش از اسلام و در شکل نماد ترمه پس از اسلام در گستره هنرهای تجسمی ایران همواره نقش اساسی داشته‌است. گونه ای از دیسه خزنده آن را می‌توان در دامنه‌های شمالی البرز که میزان بارندگی بیشتری دارد همچون ارتفاعات سماموس و ارفه کوه یافت. منطقه [[شهرستانک]] یکی از زیستبوم‌های دیسه درختی اُرس است که شمار فراوانی از آن را اگرچه تُنُک در خود جای داده‌است که از آن میان برخی بسیار کهنسال‌اند. گمان می‌رود در روزگاری نه چندان دور سرتاسر البرز پوشیده از گونه‌های جوراجور اُرس به ویژه گونه درختی بوده‌است که در گذر زمان به خاطر بیش بهره‌برداری از انبوهی آن کاسته شده چنان‌که اکنون تنها نشانه‌هایی از آن پوشش گسترده یافت می‌شود که در برخی نقاط مانند [[هزارمسجد]] یا [[شهرستانک]] و منطقه [[ماز -دلیچایی]] می‌توان بازمانده‌هایی از آن انبوهی گذشته را جُست. در فراسوی البرز در بلندی‌های نواحی کوهستانی [[پارک ملی خبر|پارک ملی خَبر]] جوامعی از ارس‌های تنومند و کهنسال وجود دارند که در سطوح سنگی و پرشیب استقرار یافته‌اند همچنین در ارتفاعات جیرفت کرمان منطقه سربیژن و دلفارد و ارتفاعات حاجی آباد هرمزگان کوه سیرو نیز این گیاه به صورت پراکنده یافت می‌شود. بهره‌برداری از این گیاه در گذشته و اکنون رواج داشته و دارد و موارد بهره‌برداری شامل: به کار بردن چوب بسیار سخت و استوار و مقاوم در برابر موریانه در خانه سازی؛ بهره بردن در مصارف عطرسازی و همچنین عطاری بوده‌است که مورد اخیر هنوز ادامه دارد. گفتنی ست در گذشته از شاخه اُرس در لابلای پارچه‌های پشمی برای گریزاندن حشرات موذی چون [[بید]] استفاده می‌شده‌است.

 

 

[[پرونده:IMG 2asd.jpg|بندانگشتی|250px|درخت اُرس کهنسال در [[سربیژن]] جیرفت]]

== طبقه‌بندی ==

ارس (Juniperus) سرده بزرگی مشتمل بر ۶۰ گونه‌است که به‌طور گسترده در نیمکرهٔ شمالی، از مناطق سرد و قطبی مانند گرینلند، شمال سیبری و آلاسکا تا کوه‌های بلند مناطق گرمسیری انتشار یافته‌است. گونه‌های این سرده همیشه سبز، به صورت درختانی بلند، کوچک یا درختچه‌ای و خزنده بوده، دیر زیستی و عمر برخی درختان آن بسیار زیاد و حتی تا بیش از ۲۰۰۰ سال می‌رسد. به جز گونهٔ J. deppeana معمولاً پوست به فلس‌های طولی از تنه جدا می‌شود. شاخه‌های پیرامونی گسترده و نا منظم هستند، برگ‌ها فلسی و آرایش آن‌ها متقابل متلاقی یا در چرخه‌های ۳ تایی، در درختان جوان همیشه سوزنی یا نیشتری شکل، ولی در درختان مسن به صورت یکی از دو نوع نامبرده یا هر دو با هم دیده می‌شوند. معمولاً دوپایه، به ندرت تک پایه، گل‌های نر شاتونی، به شکل تخم مرغی یا واژ تخم مرغی و بر روی شاخه‌ها ی کوتاه انتهایی یا محوری هستند. گل آذین یا مخروط ماده به شکل کروی و از ۳ تا ۶ فلس تشکیل شده‌است در زیر بعضی یا همهٔ آن‌ها ۱ یا ۲ تخمک وجود دارد. مخروط کروی شکل، شفت مانن، غیر شکوفا و در سال اول یا دوم از رشد خود رسیده، فلس‌ها ۳ تا ۶ عدد، کم و بیش گوشتی به صورت بسته و چسبیده به هم، معمولاً موقع رسیدن به رنگ آبی تیره یا از غبار سفید رنگی پوشیده شده و خیلی صمغ دار هستند. در داخل هر مخروط ۱ تا ۱۰ دانه گرد، تخم مرغی یا گوشه‌دار با پوشش سخت و بدون بال قرار دارد. لپه ۲ یا ۴ تا ۶ عدد می‌باشد.

== نحوه تکثیر ==

بذر این درخت باید در خاک آهک بماند و تحت شرایط آبدهی و نور مناسب رشد کند یک راه دیگر آن که به صورت طبیعی است باید بذر آن توسط حیواناتی مانند کلاغ و خرس خورده شود و مدفوع آنها بر زمین بر جای بماند تا در شرایط مناسب در طبیعت رشد کند.

 

== نگارخانه ==

{{زیست‌شناسی-خرد}}

 

[[رده:ارس‌ها]]