دریای خزر: تفاوت میان نسخه‌ها

'''دریای خَزَر'''<ref name="ReferenceB">ایران و ترکان در روزگار ساسانیان. عنایت الله رضا، ۱۳۶۵، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، چاپ چهارم، صفحه۹۵–۱۱۴</ref>، '''دریای کاسپی'''<ref>[http://www.cgie.org.ir/shavad.asp?id=123&avaid=5885 ترکستان] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111206153925/http://cgie.org.ir/shavad.asp?id=123&avaid=5885 |date=۶ دسامبر ۲۰۱۱ }}: ''(دریای کاسپی یا خزر)''</ref><ref>[http://www.cgie.org.ir/shavad.asp?id=123&avaid=5469 پان تورانیسم] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101217072913/http://cgie.org.ir/shavad.asp?id=123&avaid=5469 |date=۱۷ دسامبر ۲۰۱۰ }} '' دریای کاسپی (خزر)''</ref><ref>[http://www.cgie.org.ir/shavad.asp?id=123&avaid=6346 جادّهٔ ابریشم] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130302092206/http://www.cgie.org.ir/shavad.asp?id=123&avaid=6346 |date=۲ مارس ۲۰۱۳ }} ''دریای کاسپی (خزر) ''</ref><ref>[http://www.cgie.org.ir/shavad.asp?id=130&avaid=6020 تفلیس] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111208001114/http://cgie.org.ir/shavad.asp?id=130&avaid=6020 |date=۸ دسامبر ۲۰۱۱ }} ''شمال غرب دریای مازندران (کاسپی)''</ref><ref>[http://centralasiaonline.com/fa/articles/caii/newsbriefs/2010/02/15/newsbrief-09 ایران در دریای کاسپین به جستجوی نفت می‌پردازد]، آسیای میانه آنلاین</ref><ref>[http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/859755 درباره کاسپیان و دریای کاسپین]، مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، دوره اول، تابستان ۱۳۷۱ - شماره ۱</ref><ref>[http://khabaronline.ir/detail/213931/ فارسی زبانان نیز از جمله تاجیکان آن را «کاسپین» می‌نامند.]، خبر آنلاین</ref><ref>{{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی=احمدی پور |نام=زهرا |پیوند نویسنده=|عنوان=پهنه آبی شمال ایران: خزر یا کاسپین |ژورنال=مطالعات سیاسی |صفحات=۳۷–۵۴|شماره=۱|مکان=|ناشر= |تاریخ= ۱۳۸۷ |پیوند=http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/336394|پی‌نوشت=| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6E0e0RrEG | تاریخ بایگانی = ۲۸ ژانویه ۲۰۱۳}}</ref><ref>{{یادکرد ژورنال |نام خانوادگی=افضلی |نام=رسول|پیوند نویسنده=|عنوان=همگرایی و واگرایی سیاسی در حوزه کاسپین و حوزه‌های پیرامونی آن |ژورنال=ژئوپولیتیک |صفحات=۱۲۱–۱۳۴|شماره=۱|مکان=|ناشر= |تاریخ= پاییز ۱۳۸۴ |پیوند=http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/250159|پی‌نوشت=| پیوند بایگانی = http://www.webcitation.org/6E0e12FvV | تاریخ بایگانی = ۲۸ ژانویه ۲۰۱۳}}</ref> یا '''دریای مازَندَران'''<ref>نام دریای شمال ایران، [[عنایت‌الله رضا]]، ناشر: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی سال: ۱۳۸۷، صفحه۱۳]</ref> پهنه‌ای آبی است که از جنوب به [[ایران]]، از شمال به [[روسیه]]، از غرب به روسیه و [[جمهوری آذربایجان]] و از شرق به جمهوری‌های [[ترکمنستان]] و [[قزاقستان]] محدود می‌شود. دریای خزر در گذشته بخشی از [[دریای تتیس]] بود که [[اقیانوس آرام]] را به [[اقیانوس اطلس]] متصل می‌کرد.

در سال ۱۳۶۱ دولت نام دریای مازندران را نام رسمی اعلام کرد ولی در بخشنامه دولتی سال ۱۳۸۱ نام رسمی دریای شمال ایران در مکاتبات فارسی دریای خزر و در مکاتبات انگلیسی دریای کاسپین (Caspian Sea) اعلام شد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=دریای شمال را چه بنامیم؟ خزر، مازندران یا کاسپین؟|وبگاه=صفحه نخست - خبرآنلاین|تاریخ=2014-09-26|سال=2014|پیوند=http://khabaronline.ir/detail/213931/society/2024|کد زبان=fa|تاریخ بازبینی=2014-09-26}}</ref> ایرانیان از ۱۳۱۶ این دریا را مازندران می‌نامند. نام دریای مازندران و دریای خزر در ۵۰ سال گذشته در رسانه‌های گروهی ایران رایج بوده‌است. با این وجود نام رسمی و بین‌المللی دریای شمال ایران در همه زبان‌ها کاسپین و معادل‌های آن است. همان‌گونه که در مورد بسیاری دیگر از [[عوارض جغرافیایی]] جهان رایج است برای این دریا نیز نام‌های متفاوتی در زمان‌های گوناگون استفاده شده‌است؛ ولی «دریای هیرکان» و «دریای کاسپی» از نظر تاریخی مطرح تر بوده‌است.<ref name="cgie.org.ir">{{یادکرد وب |نویسنده= |نشانی=http://www.cgie.org.ir/showbuilderB.asp?id=389 |عنوان=خزر نام مناسبی نیست |ناشر=مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی |تاریخ= |تاریخ بازبینی= | پیوند بایگانی = httphttps://wwwweb.webcitationarchive.org/6E0e28r4Yweb/20111013034659/http://cgie.org.ir/showbuilderB.asp?id=389 | تاریخ بایگانی =۱۳ ۲۸اکتبر ژانویه۲۰۱۱ |dead-url=yes ۲۰۱۳}}</ref> واژهٔ کاسپین، نمونهٔ انگلیسی شدهٔ واژهٔ '''کاسپی''' است. پسوند "an" در انتهای واژهٔ انگلیسی Caspian یک افزونهٔ انگلیسی است که نظیر آن در پایان واژه‌های Russian (روسی)، Mexican (مکزیکی)، American (آمریکایی) و غیره یافت می‌شود.

در هیچ‌یک از نوشته‌های مؤلفان شرقی و غربی دوران پیش از اسلام نامی از «خزر» بر دریای شمال ایران دیده نشده‌است. در نوشته‌های مؤلفین اسلامی، این دریا در کنار نامهای دیگر، خزر هم نامیده شده‌است. در آغاز سدهٔ هفتم میلادی قوم [[خزران]] در دشت‌های سفلای رود تِرِکْ و رود ولگا و شمال [[قفقاز]] سکنی داشتند.<ref>ایران و ترکان در روزگار ساسانیان. عنایت الله رضا، ۱۳۶۵، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، چاپ چهارم، صفحهٔ ۱۴۵</ref> به عبارت دیگر این قوم در بین شمال‌غربی این دریا و دریای سیاه سکونت داشتند. خزرها به همراه دیگر اقوام بیابان‌گرد شمال قفقاز، در زمان [[ساسانیان]]، بارها و بارها به سرزمین ایران تاخت و تاز می‌کردند و پس از حضور کوتاه مدت خود معمولاً به دست سپاه ساسانی از [[مرزهای ایران]] بیرون رانده می‌شدند. این قوم هم‍واره با [[بیزانس]] بر ضد ایران هم‌پیمان بود.<ref>محسنی، محمدرضا ۱۳۸۹: «پان ترکیسم، ایران و آذربایجان» ، انتشارات سمرقند، ص ۱۰۳</ref> بنای استحکامات بزرگی چون [[شهر دربند]] در [[شمال قفقاز]] در عهد [[ساسانیان]]، که برای جلوگیری از خزران صورت گرفت، هنوز پا برجاست.<ref>[{{یادکرد وب |url=http://talash-online.com/didgha/matn_182_1.html |title=Talash online روسیه و جمهوری اسلامی<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->] |accessdate=۱۴ ژوئیه ۲۰۰۷ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130730095903/http://talash-online.com/didgha/matn_182_1.html |archivedate=۳۰ ژوئیه ۲۰۱۳ |dead-url=yes }}</ref> و کوتاه سازی دست ایرانیان<ref>[{{یادکرد وب |url=http://www.azarpadgan.com/no32/index-print.asp |title=Azarpadgan / آذرپادگان<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->] |accessdate=۱۴ ژوئیه ۲۰۰۷ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070927013915/http://www.azarpadgan.com/no32/index-print.asp |archivedate=۲۷ سپتامبر ۲۰۰۷ |dead-url=yes }}</ref> از این دریا برمی‌گردد.<ref>کتابخانهٔ دیجیتالی دید</ref> تا پیش از حمله عرب به قفقاز در اسناد دیده نشده این دریا را «دریای خزر» بنامند. اما این که خزران از ناحیه رود کورا [[قفقاز جنوبی]] را مورد حمله قرار می‌دادند این تصور را در ذهن فاتحان عرب ایجاد کرد که دریای شمال ایران را دریای خزر بنامند. دریاهای [[دریای سیاه|سیاه]] و [[دریای آزوف|آزوف]] هم در روزگار فعالیت خانات خزر، خزر نامیده شده‌اند.<ref name="ReferenceB"/>

پژوهش‌ها نشان می‌دهد حجم ذخایر تخمین زده شده [[نفت]]ی در دریای خزر حدوداً برابر با ۵۰ میلیارد بشکه و ذخایر [[گاز]] طبیعی تأیید شده هم برابر با ۲۵۷ هزار میلیارد فوت مکعب بوده‌است؛ که این ارقام ۴٪ از ذخایر گاز و نفت دنیا را تشکیل می‌دهد. پیش‌بینی می‌شود با ادامه فعالیت‌های اکتشافی، ظرفیت بهره‌برداری نفت این منطقه ۱۸۴ میلیارد بشکه و ظرفیت برداشت گاز از آن هم ۲۹۳ هزار میلیارد فوت مکعب افزوده شود.<ref>[http://snn.ir/news-13901007157.aspx نفت و گاز دریای خزر و پتانسیل‌های موجود برای ایران-خبرگزاری دانشجو-تاریخ بازدید۱۳۹۱/۰۳/۰۸]{{پیوند مرده|date=ژانویه ۲۰۲۰ |bot=InternetArchiveBot }}</ref>

همچنین ۹۰ درصد [[خاویار]] جهان از این دریا صید می‌شود. اما صید بی‌رویه این ماهی سبب گشته‌است که بنابر گفته دانشمندان ۹۰ درصد از تعداد این ماهیان در یک قرن اخیر کاسته شود.<ref>[http://www.irdiplomacy.ir/Modules/ArticlePortal/Phtml/ArticlePrintVersion.Html.php?Lang=fa&TypeId=8&ArticleId=875 خاویار خزر ثروتی بزرگتر از نفت]{{پیوند مرده|date=ژانویه ۲۰۲۰ |bot=InternetArchiveBot }} ''دیپلماسی ایران''</ref>

این دریا از نظر منابع [[نفت]] و [[گاز طبیعی|گاز]] بسیار غنی است و ذخایر نفتی آن حدود ۱۷ تا ۳۵ میلیارد بشکه برآورد می‌شود. بخشی از نفت دریاچه که از [[میدان نفتی]] باکو پایتخت [[جمهوری آذربایجان]] برداشت می‌شود از طریق خط لوله باکو-تفلیس-جیهان به سواحل مدیترانه منتقل می‌شود.<ref>[http://www.caspianenvironment.org/newsite/Caspian-Background.htm Caspian Sea] {{Webarchive|url=https://archive.is/20130703213331/http://www.caspianenvironment.org/newsite/Caspian-Background.htm |date=۳ ژوئیه ۲۰۱۳ }} Caspian Environment Website{{سخ}}[http://www.esa.int/esaEO/SEM5GYTLWFE_index_0.html Earth from Space: The southern Caspian Sea] European Space Agency</ref>

* اچ.جی. دومون از دانشگاه [[گنت]] [[بلژیک]]: دریای کاسپین: تاریخ، بیولوژی… در مجله Limnology and Oceanography سال ۱۹۸۸، صفحه ۴۳ تا ۵۲ ([https://web.archive.org/web/20120112205436/http://aslo.org/lo/toc/vol_43/issue_1/0044.pdf قابل دانلود در اینجا])

* [https://web.archive.org/web/20071021041224/http://www.aariaboom.com/content/view/1000/2/ حقوق تاریخی ایران در دریای مازندران]

* [https://web.archive.org/web/20060718081553/http://meinss.net/inter/ma/rahetude/Sarmaghaleh-vasat/HTML/mai-2005/asrema.html خزر دریائی از نفت و توطئه نظامی]