ویکی‌پدیا

مصطفی کمال آتاترک: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
ویرایش به‌وسیلهٔ ابرابزار:
تغییر آتاترک به آتاتورک
خط ۱:
{{Infobox Officeholder
| name = مصطفی کمال آتاترکآتاتورک
| birth_name = مصطفی<ref>پر شده: "Ali Rıza oğlu Mustafa" یعنی «مصطفی پسر علی رضا».</ref>
| nickname =
| image = Atatürk Kemal.jpg
| caption = آتاترکآتاتورک در دوران ریاست جمهوری
| office1 = [[فهرست رؤسای جمهور ترکیه|اولین]] [[رئیس‌جمهور ترکیه]]
| primeminister1 = [[عصمت اینونو]]{{سخ}}[[علی فتحی اوکیار]]{{سخ}}[[جلال بایار]]
خط ۱۲:
| successor1 = [[عصمت اینونو]]
| office2 = نخست‌وزیر ترکیه
| primeminister2 =
| term_start2 = ۳ مهٔ ۱۹۲۰
| term_end2 = ۲۴ ژانویهٔ ۱۹۲۱
| predecessor2 = انحلال عثمانی
| successor2 = [[فوزی پاشا]]
| office3 =
| primeminister3 =
| term_start3 =
| term_end3 =
| predecessor3 =
| successor3 =
| birth_date = {{تولد|۱۸۸۱|۵|۱۹}}<ref>تولد آتاترکآتاتورک نامعلوم است. تاریخ ۱۹ ماه مه تولد نمادین آتاترکآتاتورک است؛ زیرا روزی که [[جنگ استقلال ترکیه]] آغاز شد.</ref>
| birth_place = [[سالونیک]]، [[امپراتوری عثمانی]]
| death_date = {{مرگ و سن|۱۹۳۸|۱۱|۱۰|۱۸۸۱|۵|۱۹}}
| death_place = [[کاخ دلمه‌باغچه]]، [[استانبول]]، [[ترکیه]]
| nationality =
| residence =
| restingplace = [[آنیت‌کابیر]]، [[آنکارا]]
| alma_mater =
| party = [[کمیته اتحاد و پیشرفت|کمیتهٔ اتحاد و پیشرفت]]، [[حزب خلق جمهوری‌خواه]]
| otherparty =
| spouse = [[لطیفه عشاقی|لطیفه خانم]]
| children =
| occupation = [[سیاست‌مدار]]
| profession =
| cabinet =
| religion =
| signature = Signature of Mustafa Kemal Atatürk.svg
| awards =
| website =
| footnotes =
| blank1 =
| data1 =
| allegiance = {{پرچم|امپراتوری عثمانی}} (۱۹۱۹–۱۸۹۳){{سخ}}{{پرچم|ترکیه}} (۱۹۲۷–۱۹۱۹)ط
| branch = [[پرونده:Fictitious Ottoman flag 8.svg|25px]] امپراتوری عثمانی{{سخ}}[[پرونده:Flag of Turkish Land Forces Command.svg|25px]] [[نیروی زمینی ترکیه]]
| serviceyears =
| rank =
| unit =
| commands =
| battles =
| relations =
| laterwork =
}}
'''مصطفی کمال آتاترکآتاتورک''' (به [[ترکی استانبولی]]: Mustafa Kemal Atatürk؛ زاده ۱۸۸۱ – درگذشت ۱۰ نوامبر ۱۹۳۸) رزمنده [[جنگ استقلال ترکیه]] و دولت‌مرد، نویسنده و بنیان‌گذار [[جمهوری ترکیه]] بود. او از طرفداران [[سکولاریسم]] و [[ناسیونالیسم]] بود. وی استعداد شگرفی در امور نظامی داشت، چنان‌که در نبرد [[چناق‌قلعه]] ([[۱۹۱۴ (میلادی)|۱۹۱۴]]) با [[شعار]] "Çanakkale geçilmez" یعنی «چناق‌قلعه غیرقابل عبور است»، با سپاهی کوچک در برابر تهاجم سنگین نیروهای دریاییِ کشورهای [[بریتانیا]] و [[فرانسه]] ایستادگی نمود و مانع تصرف و سقوط [[استانبول]] شد. در سال ۱۹۲۳ میلادی نام خانوادگی «آتاترک» ("Atatürk") به‌معنای «پدر ترک‌ها» توسط مجلس ترکیه به وی اهدا گردید و از آن پس داشتن این نام خانوادگی برای هر فرد دیگری ممنوع اعلام شد.
 
== زندگی‌نامه ==
خط ۶۳:
[[پرونده:Reza Shah Mustafa Kemal Ataturk.jpg|بندانگشتی|170px|راست|[[رضاشاه]] و آتاترک]]
 
در ابتدا وارد ارتش [[عثمانی]] شد و در [[طرابلس]] [[لیبی]] با [[ایتالیا]]یی‌ها جنگید. آتاترکآتاتورک در دههٔ اول قرن بیستم به همراه گروهی از افسران ترک، که [[ترکان جوان]] نامیده شدند، پایه‌های اصلاحات در ارتش و دولت را به نفع ملی‌گراییِ [[ترک‌های استانبولی|ترک‌ها]] تثبیت کرد. در [[جنگ‌های بالکان]] به سِمَت فرماندهی رسید و در سال ۱۹۱۶ در تنگهٔ [[داردانل]] و شبه‌جزیرهٔ [[گالیپولی]] در برابر [[انگلیس]]ی‌ها مقاومت کرد و مانع اشغال [[استانبول]] توسط نیروهای [[بریتانیا]] و [[متفقین]] در [[جنگ جهانی اول]] شد. او سپس در جبههٔ [[روس]] نبرد کرد. در جریان جنگ جهانی اول، نسل‌کشی‌های متعددی علیه [[نسل‌کشی ارمنی‌ها|ارمنیان]]، [[نسل‌کشی آشوری‌ها|آشوریان]] و [[نسل‌کشی یونانیان|یونانیان]] توسط عثمانی وقوع یافت که منجر به مرگ میلیون‌ها نفر شد و همچنین ترک‌زبانان را در آناتولی به اکثریت تبدیل و راه را برای تأسیس جمهوری ترکیه باز کرد.
 
شکست عثمانی در جنگ جهانی اول منجر به اشغال سرزمین‌های این امپراتوری توسط متفقین شد. در نهایت نیروهای پیروز قلمروی عثمانی در خاورمیانه را بین یکدیگر تقسیم کردند. هرچند شورش ترک‌زبانان آناتولی در برابر اشغال توسط متحدین در [[جنگ استقلال ترکیه]] منجر به تأسیس [[جمهوری ترکیه]] و در نهایت انقراض امپراتوری عثمانی شد و آتاترکآتاتورک رهبری جنگ استقلال را برعهده داشت.
 
== اصلاحات آتاترک ==
[[پرونده:Sivas Turkish alphabet.jpg|بندانگشتی|170px|راست|آتاترکآتاتورک معرفی الفبای ترکی در سیواس]]
ازجمله کارهای مهم آتاترک، مبارزه در برابر [[آخوند|روحانیون]] بود. او همچنین به سرکوب [[عشایر]] دست زد؛ ولی دیری نپایید که باور قلبیِ آتاترکآتاتورک به لزوم [[مدرن سازی]]، سبب خشم روحانیون ترکیه شد و خشم روحانیون باعث بروز اعتراضاتی در برخی نقاط ترکیه شد (ازجملهٔ آن‌ها می‌توان به قیام [[شیخ سعید]] در سال ۱۹۲۵ اشاره کرد که مغایرت آن با اسلام به [[دیاربکر]] حمله کرده‌بود).<ref>... O Sarışın Kurt! (Gazi Mustafa Kemal Atatürk); Atillâ İlhan</ref><ref>[http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=43156 Uçak Fabrikası<!-- عنوان تصحیح‌شده توسط ربات -->]</ref><ref>[http://www.atam.gov.tr/index.php?Page=DergiIcerik&IcerikNo=1021 Atatürk Araştırma Merkezi<!-- عنوان تصحیح‌شده توسط ربات -->]</ref>
همچنین، از دیگر اقدامات وی می‌توان به ترویج [[ملی‌گرایی]] ترک، [[جدایی دین از سیاست|جدا کردن دین از سیاست]]، قانونی کردن [[حق رأی زنان]] و تغییر [[خط عربی]] زبان ترکی به [[خط لاتین]] اشاره کرد.
 
[[پرونده:Atatürk Adana'da öğrencilerle.jpg|بندانگشتی|170px|آتاترکآتاتورک از دانشجویان زن بازدید می‌کند]]
 
در سال [[۱۹۳۴ (میلادی)|۱۹۳۴]]، به فرمان آتاترک، استفاده از [[لقب|القاب و عناوین ستایشی]] چون «حضرت، ملا، حاجی، سید، افندی و جناب»، در برگه‌های دولتی [[ترکیه]] ممنوع اعلام شد.<ref>[http://www.trt.net.tr/persian/روی-موج-تاریخ/2015/01/06/روی-موج-تاریخ-کروزشمار-تاریخ-ترکیه،-آذربایجان،-ایران-و-جهان-20611 روزشمار تاریخ ترکیه. آذربایجان، ایران و جهان] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160406041431/http://www.trt.net.tr/persian/%D8%B1%D9%88%DB%8C-%D9%85%D9%88%D8%AC-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE/2015/01/06/%D8%B1%D9%88%DB%8C-%D9%85%D9%88%D8%AC-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%DA%A9%D8%B1%D9%88%D8%B2%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D9%87%D8%8C-%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86%D8%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-20611 |date=۶ آوریل ۲۰۱۶}}، ''TRT فارسی''</ref>
خط ۷۸:
{| id=toc align="center" style="margin-center: 25px;"
|-
| align=center | در سفارش‌های آتاترکآتاتورک به جوانان ترکیه آمده‌است:{{سخ}}".Bu Cumhuriyeti Biz Kurduk; Onu Yaşatacak ve Yüceltecek Sizlersiniz"{{سخ}} «این جمهوریت را ما (قوای ملی) بنا نهادیم؛ بقا و پیشرفت آن با شماست.»
|-
|}
 
یکی از اقدامات مهم و مؤثر آتاترک، پایان دادن به دعوای مسلمانان و مسیحیان بوده{{مدرک}} و [[ایا صوفیه]] در آن روزها و پس از دستور آتاترکآتاتورک در سال ۱۹۳۴ برای همیشه به [[موزه]] تبدیل شد.<ref>{{یادکرد وب | نشانی=http://www.hagiasophia.com/listingview.php?listingID=8 | عنوان=Hagia Sophia Museum | ناشر=hagiasophia.com}}</ref>
 
== عصمت اینونو و آتاترک ==
[[عصمت اینونو]] در زمان جنگ جهانی اول مقام [[سرگرد]]ی را در ارتش عثمانی دارا بود؛ پس از پیروزی‌های پیاپی، به درجهٔ [[ژنرال]]ی ارتقاء یافت و با بنیان‌گذاری جمهوری ترکیه، مقام [[نخست‌وزیر]]ی را به‌دست‌آورد. وی سیاست‌مدار زیرکی بود و مغز اندیشمند آتاترکآتاتورک به‌شمار می‌آمد و در زمان آتاترک، بارها نخست‌وزیر شد و تا مرگ آتاترک، ریاست دولت را برعهده داشت و کشور را به نام او اداره می‌کرد. اینونو، در زمان جنگ جهانی دوم، با توجه به وضع اقتصادیِ ترکیه، کشورش را از جنگ به دور نگاه داشت. بسیاری از ناظران می‌نویسند که وی به‌تنهایی در برابر سیاست‌مدارانی که طرف‌دار ورود به جنگ بودند می‌ایستاد و می‌گفت «باید صبر کرد تا نتیجهٔ جنگ مشخص شود. اگر پیروزی متحدین حتمی باشد، آن‌گاه وارد جنگ می‌شویم».
 
== مرگ ==
[[پرونده:Atatürk'ün cenazesi.png|بندانگشتی|170px|مراسم خاکسپاری او]]
کمال آتاترکآتاتورک روز [[۱۰ نوامبر]] سال [[۱۹۳۸ (میلادی)|۱۹۳۸ میلادی]] در ۵۷ سالگی درگذشت. دلیل مرگ او بیماری کبد بود. ساعتِ اتاقی که در آن درگذشت، هنوز روی ساعتِ مرگش، ۹:۰۵ صبح، باقی مانده‌است. [[آرامگاه]] او (معروف به [[آنیت‌کابیر]]) در شهر [[آنکارا]] قرار دارد.
 
همه ساله، ساعت ۹:۰۵ روز ۱۰ نوامبر، یک دقیقه مراسم سکوت به‌مناسبت درگذشت بنیان‌گذار ترکیهٔ نوین، مصطفی کمال آتاترک، و به‌دنبال آن، به صدا درآمدن زنگ مدارس و [[آژیر]] پایگاه‌ها در ۹:۰۶ (لحظهٔ وفات وی) برگزار می‌شود.
 
== جایزهٔ بین‌المللی صلح آتاترک ==
جایزهٔ بین‌المللی صلح آتاترکآتاتورک (به ترکی استانبولی: Atatürk Uluslararası Barış Ödülü) در سال ۱۹۸۶ میلادی با الهام از جملهٔ «صلح در وطن، صلح در جهان» (به ترکی استانبولی: "Yurtta Sulh, Cihanda Sulh") آتاترکآتاتورک از طرف دولت ترکیه برای پاسداشت تلاش در راستای صلح و دوستی پایه‌گذاری شد.
 
[[نلسون ماندلا]]، قهرمان مبارزه با نژادپرستی، در سال ۱۹۹۲ به‌دلیل ظلم و ستم دولت ترکیه بر [[کرد]]ها، از پذیرش «جایزهٔ صلح آتاترک» امتناع کرد.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.anc.org.za/show.php?id=8472 |title=Statement on the Ataturk Award given to Nelson Mandela; AFRICAN NATIONAL CONGRESS |accessdate=۱۷ دسامبر ۲۰۱۲ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131209064052/http://www.anc.org.za/show.php?id=8472 |archivedate=۹ دسامبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.sahistory.org.za/dated-event/turkish-newspapers-criticise-anc-leader-nelson-mandela-refusing-accept-turkey039s-peace- |title=Turkish newspapers criticise of ANC leader Nelson Mandela for refusing to accept Turkey's peace award; South African History Online |accessdate=۱۷ دسامبر ۲۰۱۲ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130621201139/http://www.sahistory.org.za/dated-event/turkish-newspapers-criticise-anc-leader-nelson-mandela-refusing-accept-turkey039s-peace- |archivedate=۲۱ ژوئن ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref><ref>[http://www.atour.com/~aahgn/news/20010107c.html Double Standard: The Turkish State And Racist Violence]</ref>
خط ۱۰۲:
* آتاترک، مصطفی‌کمال. ''نطق (۱۹۲۷–۱۹۱۹)''، ترجمهٔ محمدرضا هیئت، مورد تأیید مرسل اوزتورک، آنکارا: نهاد عالی فرهنگ، زبان و تاریخ آتاترک، مرکز تحقیقات آتاترک، ۲۰۰۴= ۱۳۸۳، ۵۵۱ ص. (این سخنرانی در روزهای ۲۰–۱۵ اکتبر ۱۹۲۷ در دومین کنگره بزرگ حزب جمهوری خلق ایراد گردیده‌است)
 
=== دربارهٔ آتاترکآتاتورک به فارسی ===
 
* م‍ح‍م‍د ت‍وف‍ی‍ق، م‍ح‍م‍د. ''کمال آتاتورک''، ترجمهٔ اسمعیل فردوسی‌فراهانی، اراک: نامه عراق، ۱۳۱۸، ۲۱۸ ص.
* جنانی، جعفر. ''آتاتورک ناجی ترکیه''، تبریز: انتشارات آذر تورک، ۱۳۹۶، ۲۷۳ص.
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/wiki/مصطفی_کمال_آتاترک»