سپندارمذگان: تفاوت میان نسخه‌ها

'''جشن سپندارمذگان''' یا '''جشن اسپندگان''' روز گرامیداشت عشق و زن و زمین است و یکی از [[جشن‌های ایرانی|جشن‌های ایران باستان]] است که در روز [[۵ اسفند]] برگزار می‌شود.<ref>https://web.archive.org/web/20081005161918/http://www.chn.ir/news/?section=2&id=44977</ref> این جشن ریشه در [[امپراتوری هخامنشیان]] دارد.و به گفته بنمایگان یونانی زمان هخامنشیان در انروز مردمان به همسران و دوستدارن خود ارمغان و پیشکش میداده اند.و بویژه زنان را ارج مینهادند.{{مدرک}} [[ابوریحان بیرونی]] در [[آثارالباقیه]] آورده‌است که ایرانیان باستان، روز پنجم اسفند را روز بزرگداشت عشق و زن و زمین می‌دانستند.<ref>ابوریحان بیرونی، آثارالباقیه، اکبر داناسرشت</ref>

اگرچه بنمایگانمنابع کهن هماننداز جمله ابوریحان این جشن را در روز پنجم اسفند یاد کرده‌اند، اما با رویکردتوجه به دگردیسیتغییر ساختار گاهشمار ایرانی و سی و یک روزه شدن شش ماه نخست سال در [[گاهشماری خورشیدی]]، برخی به اشتباه و زسپان این جشن را در ۲۹ بهمن برگزار می‌کنند که تاریخ (رتان) درستی نیست، زیرا بر پایه نوشتارهایمنابع کهن و همان‌گونههمان‌طور که از نام آن پیداست این جشن به روز اسپند ک همانیعنی پنجمین روز ماه از ماه اسفند هست وابستگیاشاره دارد. دکتر محمد نجاری پژوهشگر مطالعات و خوانشهای تطبیقی زنان در هنر و ادبیات، نیز در سخنرانی خود با فرنامعنوان سوگ و سورنامه، با گواهیاستناد جستن ازبه ابوریحان بیرونی و گُردیزی، تاریخ پنج اسفند را در گاهشمار زرتشتی درست می‌داند و می‌گوید: «برپایهبنا به گفتهٔ ابوریحان اسپندارمَذ ایزد کارگزار و نمایندهموکل بر زمین و ایزدِ پشتیبان و نگاهبان زنان ومردان شوهر دوست و پارسا و درستکار بوده و به فراخورهمین مناسبت این روز، جشن عشق و ستایش ویژه زنزنان، نامگذاری و مردم برای گرامیداشت زنان، به ایشان کادو و ارمغان و پیشکش می‌دادند و بخشش می‌کردند. این گزاره را گردیزی نیز در زین الاخبار آورده‌است: از این رویرپی جشن را مردگیران می‌گفتند که زنان به اختیار خویش و با آزادی، شوی و مَرد زندگی خود را برمی‌گزیدند؛ بنابراین در روز پنجم ماه اسفند جشن زنانهٔ «مَردگیران» یا «مژدگیران» که ویژه زنان نام داشته، برگزار می‌شده‌است؛ پس تاریخ(رتان) درست جشن سپندارمذگان یا اسپندگان یا مردگیران یا مژدگیران، در گاهشمار خورشیدی [[۵ اسفند]] خواهد بود».<ref>https://web.archive.org/web/20081005161918/http://www.chn.ir/news/?section=2&id=44977</ref>

روز پنجم هرماه و ماه دوازدهم هر سال «اسفند» یا «سپَندارمَذ» نام دارد. این واژه که در اوستایی «سْپِنـْـتـَه آرَمَئیتی» آمده، نام چهارمین امشاسپند است، از دو بخش «سپِنتَه» یا «سپند» به مانایمعنی پاک و سپنتامقدس و «آرَمَئیتی» به مانایمعنی فروتنی و بردباری برساختهتشکیل شده‌است و مانایمعنی این دو با هم فروتنیِ پاک و سپنتامقدس است. این واژه در پهلوی «سپندارمت» و در فارسی «سپندارمذ» و «اسفندارمذ» و «اسفند» شده‌است.<ref name="ReferenceA">[[رضا طاهری]]، آناهیتا و ایزدبانوان دیگر در استورهاسطوره‌ها و باورهای ایرانیان، نشر فروهر، ص ۱۲۸</ref>

در روزگار باستان در همراستاییتقارن اسفند روز از اسفند ماه هر سال، «جشن سپندارمذگان»، «جشن اسفندگان»، «جشن مزدگیران» یا «جشن مژده‌گیران» برگزار می‌شد. واژهٔ «سپندارمذگان» ریشهٔ در فرهنگ اوستایی دارد و به واژهٔ «سپندآرمیتی»(SpentaArmaiti) و نیز واژه پهلوی سپندارمت (Spandarmat) به مانایمعنی خِرَدِ ازگارکامل بازمی‌گردد. سپندآرمیتی به باور ایرانیان باستان یکی از امشاسپندان (یاوران اهورامزدا) بوده، «امشاسپند بانو» نیز پاژناملقب گرفته و نماد دوست‌داری، بردباری و فروتنی است.

گفته می‌شود که خانواده‌های ایرانیان باستان برای سپاس از همسران و بانوان و مردان و دوستداران خودچه بیرون و چه در خانواده و نزدیکان و اشنایان خود، هر یک در اندازهٔ توان برای زنان پاکدامن و فروتن خود دهش‌ها و پیش‌کش‌هایی اماده می‌کردندتدارک می‌دیدند و به پاس کوششهای یکسالهزحمات یکساله‌شان پیشکشتقدیم آنان می‌کردند.

بانوان نیز این روز را گرامی می‌داشتند و در آن جامه و تنپوش و موزهلباس و کفش نو می‌پوشیدند، زنانی که مهربان و پاکدامن، پرهیزگار و پارسا بودند و فرزندان نیک به دنیا آورده بودند،دربودند، سپاسگزاریمورد دیگرانسپاس جایقرار می‌گرفتند و از مردان خود پیش‌کش‌هایی دریافت می‌کردند.و خود نیز به پاس کوششهای مرد خانواده و برای نشان دادن مهر خود به مرد خود پیشکش میدادند.

در روز جشن سپندارمذگان بانوان از کارهای روزانهروزمره و همیشگی در خانه و زندگی برکناربودندمعاف شده و به جای آنان مردان و پسران خانواده خویشکاریوظایف انروزجاری ایشان را در خانه به دوشعهده می‌گرفتند.

نام دیگری برای جشن سپندارمذگان می‌توان یافت که با آیین بومی و نمادین ویژه‌ای همراه بوده‌است. گفته می‌شود همزمانمقارن همین روز جشن و ایینیمراسمی با نام «مردگیران» وجود داشته که به مراسم جشن سپندارمذگان بستگینسبت داده شده‌است. از این گونهقرار که؛ در این روز دختران آماده زناشوییازدواج یا دم‌بخت، این ازادکامیاختیار را پیدا می‌کردند که به پسندمیل خود، همسر و انبازشریک زندگی آینده‌شان را گزینشانتخاب کنند. از همین روی نام این جشن به «مردگیران» پراوازهمشهور شده‌است.

برخی پژوهشگران، جشن سپندارمذگان را همان جشن برزیگران می‌دانند. از گزارش پیداست کهقرار در روز اسفندگان چند جشن با ایینهایمناسکی ویژهبخصوص برگزار می‌شده‌است و نخستین آنها جشن مردگیران یا مژد گیران بود که از ان و بهراختصاص پاسداشتبه زنان داشته‌است. در این روز مردان برای زنان پیشکشیهدیه ای می‌خریدند و از ایشان سپاسگزاریقدردانی می‌کردند.

سپندارمذگان، مزدگیران یا مردگیران، این جشن و آیین کهن ایرانی را به هر نام که بخوانیم هم دارای مانامفهوم و فراخوریمناسبت نیکو و زیبایی است و هم یادآور گستره و دامنه یوسعت نگاه و آگاهی نیاکانماناجدادمان به جایگاه و اورنگ یا مقامشأن بانوان و خانواده است. امروزه نیز بیشترین انگیزهجنبه یمورد گواهی شدهتأکید در جشن اسفندگان، سپاسگزاریقدردانی از بانوان است. شاید بتوان گفت؛ ایرانیان باستان مردمانی بودند که در افسانه‌ها، استوره هااساطیر و داستانهای و گزارشهایروایت‌های داستانقصه گونه ی خود روی جنبه‌های شادمانه آنها را به گونه ایشکلی ویژه در نگرنظر داشتند.

در گاه‌شماری‌های گوناگون ایرانی، افزونعلاوه بر این که ماه‌ها نام داشتند، هریک از روزهای ماه نیز یک نام داشتند. برای نمونه روز نخست هر ماه «روز [[اورمزد]]»، روز دوم هر ماه، [[روز بهمن]] (تندرستی،سلامت، اندیشه) که نخستین ویژگی و زیبصفت خداوند است، روز سوم هر ماه، [[اردیبهشت]] ک همانیعنی «بهترین راستی و پاکی» که باز از ویژگیهایصفات خداوند است، روز چهارم هر ماه، [[شهریور]] یک ماناییعنی «شاهی و فرمانروایی آرمانی» که ویژه یخاص خداوند است و روز پنجم هر ماه، «[[سپندارمذ]]» بوده‌است. سپندارمذ پاژناملقب میهنی و کشوریکملی زمین است. ب ماناییعنی گستراننده، سپنتا،مقدس، فروتن. زمین نماد باروری است چون با فروتنی، تواضع و گذشت زندگی را به همه زیستمندان پیشکش و ارزانیهدیه می‌کند. به همین انگیزهدلیل در فرهنگ باستان اسفندگان (اسپندگان) را به‌ فرنامبه‌عنوان نماد خواسته ها و پسندهایتمایلات مادرانه و باروری می‌پنداشتند.

در سال ۱۳۴۱ خورشیدی، [[ابراهیم پورداود]] روز پنجم اسفند و جشن اسفندگان را به فرنامعنوان «روز پرستار» پیشنهاد داد<ref>پورداود، ابراهیم، مجموعه مقالات آناهیتا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۴۲، ص 168.</ref> که پذیرفته شد و در گاهشمار سازمانی وتقویم رسمی نیز نشاندهثبت گردید {{مدرک|چه سالی؟}} ولی اکنون این روز بدستتوسط هیچ نهاد دولتی و غیردولتی به فرنامعنوان روز پرستار گرامی داشته نمی‌شود. {{مدرک}} پورداوود در این بارهمورد نوشته بود: «در میان جشن‌های بزرگ ایران باستان، سپندارمذگان جشنی است در پنجمین روز از اسفندماه. همین روز شایسته و برازنده است که جشن پرستاران میهن ما باشد».<ref>پورداوود، همان، ص ۱۶۵.</ref>

از این روی، روز پنجم ماه دوازدهم ([[اسفند]]) یا اسپند، روز «سپندارمذ» یا «اسپندارمذ» نام داشت که جشنی با همین عنوان می‌گرفتند. «سپندارمذگان» یا «اسفندگان» (اسپندگان) روز زن و زمین است.ولی وارونه ی بیشتر دیدگاهها برخی باور دارند که این جشن ک بیشتر به عشق و دوست داشتن و زن و زمین گواهی دارد باید به نام روز عشق و ستایش ویژه زنان شناخته شود و چیزی همانند جشن ولنتاین غربی و باختری شمرده شود شایسته تر میباشد تا تنها به نام روز پرستار باشد {{نیازمند منبع}}

به نگربیان ابوریحان بیرونی، «اسفندارمذ» ایزد کارگزارموکل بر زمین و ایزد پشتیبانحامی و نگاهبان زنان شوهر دوست و پارسا و همچنین مردان همسردوست و درست کار بوده. به همین فراخورمناسبت این روز، جشنعید زنان به‌شمار می‌رفت. مردم به از رویجهت گرامی داشت، به آنان هدیه و پیشکش داده و بخشش می‌کردند. زنان نه تنها از پیشکشهاهدایا و دهش‌هایی برخوردار می‌شدند، کبلکه به گونه اینوعی در این روز فرمانروایی می‌کردند و مردان باید که از آنان فرمان می‌بردند.<ref name="ReferenceA" />

سپندارمذ نگهبان زمین است و از آنجا که زمین مانند زنان در زندگی انسان کرده ی نقش باروری و باردهی دارد جشن اسفندگان (اسپندگان) برای گرامیداشت زنان نیکوکار برگزار می‌گردد. ایرانیان از دیر باز این روز را روز زن و روز مادر می‌نامیدند.{{نیازمند منبع}}

== چندنگریاختلاف در زمان برگزاری ==

هم‌اکنون برخیبعضی از زرتشتیان ایران، روز سپندارمذ (پنجم) از ماه سپندارمذ (اسفند) را روز ۲۹ بهمن و روز جشن سپندارمذگان می‌دانند. این در زمانیدرحالی است که بارها و بارها گاه‌شمار ایرانی جابجا شده‌است. و نیز بازه وحتی دوره‌ای بوده‌است که نوروز در آغاز پاییز و پنچه (پنج روز اضافهٔ سال) در نیمه ساله بوده‌است؛ ولی در آن روزگار نیز روز اسفند از ماه اسفند، اسفندگان بوده‌است.

چنانکه در بنمایگانمنابع ایرانی آمده است، جشن سده پس از ۴۰ روز از شب یلدا یا چله، و پس از ۱۰۰ روز از اول آبان جایقرار دارد. همچنین جشن سده، پیش از ۲۵ روز از جشن اسفندگان است.

اين اندازه‌ها و چندنگرشیهایفاصله‌هاي در ویچار وتعريف شده در نوشته هامتون و بنمایگانمنابع کهن ايراني، تنها با گاهشماري ايراني با ماه‌هاي سي و يک روزه (اغازمبدأ هجري خورشيدي کنونیفعلي) که بزرگترين دستاورد دانش گاهشماري در جهان است، برابرمطابق است؛ ولي با کتابچه‌اي نوساخته که در چند سال گذشتهاخير در ايران با نام سالنماي ديني زرتشتيان چاپ مي‌شود، همسانیمطابقت پيدا نمي‌کند. چرا که در اين کتابچه، فاصله 100 روزه از اغازاول آبان تا جشن سده به 106 روز، فاصله 40 روزه شب يلدا تا جشن سده به 46 روز، و فاصله 25 روزه جشن سده تا اسفندگان به 19 روز رسيده است. اين فاصله‌ها با هيچکدام از گواه هااسناد و بنمایگانمنابع و تاريخ‌نامه‌هاي ايراني هماهنگي ندارد.

دکتر دوستخواه در سخنانی میگوید «ما هم اكنون، جشن هاي نوروز، فروردينگان (فروردگان)، يلدا و سده را به درستي در همان زمان هاي گماردهتعيين شده براي آن ها در روزگار باستان (يكم فروردين، سي ام آذر و دهم بهمن)، برمي گزاريم. پس چرا دربارهدر مورد جشن هاي يازده گانه ي ارديبهشتگان تا اسفندگان، دچار اين آشفته كاري و سامانْ شكني شده ايم؟»

در برخیبعضی بومهایمناطق ایران که در دوده هاینسل‌های پیش، زرتشتی بوده و اکنون مسلمان شده‌اند، این ایینمراسم هرساله پنج روز مانده به ماه اسفند، برگزار می‌شود. از این مناطق می‌توان به بوممنطقه پشتکوه استان یزد ناماشاره بردکرد که این ایین و بزممراسم به ویژه در روستای [[پندر]] به گونهصورت با شکوهی برگزار می‌شود.