شهرستان تنکابن: تفاوت میان نسخه‌ها

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
به نسخهٔ 28425495 ویرایش Writersfinger برگردانده شد: بدون منبع لطفا نگذارید. (توینکل)
برچسب: خنثی‌سازی
خنثی‌سازی ویرایش 28425581 از Writersfinger (بحث)
برچسب‌ها: خنثی‌سازی ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه ویرایش پیشرفتهٔ همراه
خط ۳۷:
شهرستان تنکابن پنجمین شهرستان پر جمعیت مازندران و پرجمعیت‌ترین شهرستان غرب مازندران است.<ref>https://www.amar.org.ir/%D8%B3%D8%B1%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B9%D9%85%D9%88%D9%85%DB%8C-%D9%86%D9%81%D9%88%D8%B3-%D9%88-%D9%85%D8%B3%DA%A9%D9%86/%D9%86%D8%AA%D8%A7%DB%8C%D8%AC-%D8%B3%D8%B1%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C/%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D9%81%DA%A9%DB%8C%DA%A9-%D8%AA%D9%82%D8%B3%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%AA-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D9%84-1395</ref>
 
جمعیت کل شهرستان تنکابن بر اساس آخرین سرشماری در سال نود و پنج ۱۶۶٫۱۳۲ نفر بوده است.<ref>https://www.amar.org.ir/%D8%B3%D8%B1%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B9%D9%85%D9%88%D9%85%DB%8C-%D9%86%D9%81%D9%88%D8%B3-%D9%88-%D9%85%D8%B3%DA%A9%D9%86/%D9%86%D8%AA%D8%A7%DB%8C%D8%AC-%D8%B3%D8%B1%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C/%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D9%81%DA%A9%DB%8C%DA%A9-%D8%AA%D9%82%D8%B3%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%AA-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D9%84-1395</ref> بخش مرکزی آن با ۹۹٫۱۹۰ نفر،نفر (که از این بین جمعیت مرکز شهر [[تنکابن]] ۵۵،۴۳۴ نفر می‌باشد)، بخش خرم آباد با ۴۱٫۰۰۶ نفر و بخش نشتا با ۲۵٫۹۳۵ نفر، جمعیت کل شهرستان تنکابن را تشکیل می‌دهند. که از این بین جمعیت مرکز شهر [[تنکابن]] ۵۵،۴۳۴ نفر می‌باشد.<ref>https://www.amar.org.ir/%D8%B3%D8%B1%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B9%D9%85%D9%88%D9%85%DB%8C-%D9%86%D9%81%D9%88%D8%B3-%D9%88-%D9%85%D8%B3%DA%A9%D9%86/%D9%86%D8%AA%D8%A7%DB%8C%D8%AC-%D8%B3%D8%B1%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C/%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D9%87-%D8%AA%D9%81%DA%A9%DB%8C%DA%A9-%D8%AA%D9%82%D8%B3%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%AA-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D9%84-1395</ref>
 
در حال حاضر بیشتر اهالی استان مازندران این شهرستان را با نام «شهسوار» می‌شناسند. در دوران پهلوی شهر جدید التأسیس '''شهسوار''' مرکز تنکابن گردید و پس از انقلاب اسلامی شهسوار دوباره به '''تنکابن''' تغییر نام داد. در دوران [[قاجاریه]]، [[خرم‌آباد (تنکابن)|خرم آباد]]<ref>{{پک|علی اصغر یوسفی نیا|۱۳۵۶|ک=لنگا|ص=۲۶}}</ref> مرکزیت منطقه تنکابن و مرکز '''محال ثلاثهمحال‌ثلاثه''' در عصر حاکمیت خاندان خلعتبری بر این منطقه بوده است. در دوران [[زندیان]] و [[افشاریان]] پسدر اززمان الحاق تنکابن از رویان به دیلمستان با نام '''دیلم خاصه''' و قبل از الحاق تنکابناین منطقه از رویان به دیلمستان به نام '''تَنکاتَنکابن''' شناخته می‌شد. منطقه تنکابن در دوران [[صفویه]] به نام '''فیض''' خوانده می‌شد. پیشتر از آن نیز این منطقه '''تَنکا''' نام داشت. <ref>{{پک|علی اصغر یوسفی نیا|۱۳۵۶|ک=لنگا|ص=۲۷–۲۶}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ازآستارا تا استرآباد|نام خانوادگی=ستوده|نام=منوچهر|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=}}</ref><ref name="fnkqj">{{یادکرد وب | عنوان=تنکابن | وبگاه=مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی | پیوند=http://lib.eshia.ir/23022/16/6121 | کد زبان=fa | تاریخ بازبینی=2017-07-07}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= نصری اشرافی |نام=جهانگیر | پیوند نویسنده = |کتاب=واژه‌نامه بزرگ تبری |کوشش= حسین صمدی و سید کاظم مداح و کریم الله قائمی و علی اصغر یوسفی نیا و محمود داوودی درزی و محمد حسن شکوری و عسکری آقاجانیان میری و ابوالحسن واعظی و ناصر یداللهی و جمشید قائمی و فرهاد صابر و ناعمه پازوکی |صفحه =صفحه ٣١ جلد اول |ناشر=اندیشه پرداز و خانه سبز |مکان =تهران |سال =١٣٧٧ |شابک=٠-۵-٩١١٣١-٩٦٤}}</ref>
 
== از دژ تنکا تا شهرستان تنکابن==
 
'''تَنکا''' شهری بزرگ و دژ مانند با حصار و روئی سخت و محکم در غرب طبرستان در ناحیه رویان بوده‌استبوده است. این شهر پس از کسب رونق و اشتهار، به ویژه در زمان ضعف حکومتگران علویعلوی، مرکزیت سیاسی را که سال‌های طولانی به لنگا اختصاص داشت متعلق به خود کرد. حکام مختلف از دژ تنکا فرامین خود را به نواحی اطراف جاری می‌ساختند. «تنکا» در سال ۷۸۹ هجری قمری به دلایل نامعلوم منهدم گردید. سالیانی چند پس از نابودی قلعه تَنکا قلعه ای پایین‌تر از خرابه‌هایخرابه های شهر قدیمی ساخته شد و به «پایین تنکا» یا '''تنکابن''' موسوم گشت. کم‌کمکم کم این نام به تمام سرزمین‌هایی که حکام محلی را تشکیل می‌دادمی‌داد، تعمیم یافت.<ref>{{پک|علی اصغر یوسفی نیا|۱۳۵۶|ک=لنگا|ص=۲۷–۲۶}}</ref>
تنکابن در زمان حکومت [[صفویه]] به نام '''فیض''' و نقاط جلگه‌ای منطقه تنکابن و پایین دست رودخانه، «شهسوار» خوانده می‌شد. در اواخر این دوران و در زمان الحاق تنکابن از رویان به دیلمستان در دوران حکومت [[افشاریان]] و سپس [[زندیان]]، تنکابن با نام '''دیلم خاصه''' شناخته می‌گردید.
[[خرم‌آباد (تنکابن)|خرم‌آبادخرم آباد]]<ref>{{پک|علی اصغر یوسفی نیا|۱۳۵۶|ک=لنگا|ص=۲۶}}</ref> مرکز منطقه تنکابن و محال ثلاث'''محال‌ثلاثه''' در دوران [[قاجاریه]] در عصر حاکمیت خاندان خلعتبری بر این منطقه بوده‌استبوده است که در دوران پهلوی شهر جدیدالتأسیس '''شهسوار''' مرکز منطقه تنکابن گردید و پس از انقلاب اسلامی شهسوار به تنکابن تغییر نام داد.
پس از انقلاب اسلامی نیز نام شهسوار دوباره به '''تنکابن''' تغییر یافت.
 
== خاستگاه نامگذاری ==
در زبان [[زبان مازندرانی|مازندرانی]] پسوند بُن به معنی پایینِ می‌باشد و در اسامی مکان‌های زیادی در شمال کشور وجود دارد. در نتیجه تنکابن به معنی '''پای''' یا '''زیر تنکا''' می‌باشد.<ref>(سفرنامه مازندران واستر آباد، ص132، ظهیر الدین مرعشی)</ref>
درمورد [[وجه تسمیه]] تنکابن نظریهٔ دیگری نیز بیان شده، تنکابن یا '''تنک آب''' بن یعنی جائیکه جلگه ساحلی [[دریای کاسپین]] تنک می‌شود. در زبان [[زبان مازندرانی|مازندرانی]] تنک به معنی اندک و کم است. آن قسمت از ساحل دریا که اندک از بن کوه فاصله دارد به عبارت دیگر آن قسمت از ساحل دریا که با پهنای کمی از بن آب ظاهر شده‌است '''تنک آب بن''' یا تنکابن نامیده شده‌است. البته دلیل دیگری نیز برای فلسفه این نام بیان شه که به علت تابستان‌های شرجی و طاقت فرسا و همچنین زمستان تقریباً سرد منطقه و شرایط کشاورزی در این آب و هوا از واژه تن کاه به معنی کاهنده جسم وتن برای تعبیر سختی از تن کاه بن به تنکابن درآمده‌است.
 
در گذشته غالب ذکر نام این منطقه در طول تاریخ قبل از تنکابن، [[آمارد]] و در دوران اسلامی دیلمستان یا دیلم خاصه بوده‌است.
ظاهراً نخستین بار در اواخر قرن نهم، مرعشی در تاریخ [[گیلان]] و [[دیلمستان]] از لفظ تنکابن برای این منطقه نام برده‌است.<ref name=ToolAutoGenRef31>(۱۳۴۷ش، ص ۲۷–۲۸)</ref> احتمالاً این نام از نام «قلعه تُنکا»<ref name=ToolAutoGenRef23>(ظاهراً نزدیک قلعه گردن کنونی رجوع کنید به پاینده، ص ۱۳۵)</ref> ــ که اولیاءاللّه آملی در ۷۶۴ آن را در تاریخ رویان<ref name=ToolAutoGenRef5>(ص ۱۴۷)</ref> ضبط کرده ــ گرفته شده‌است. به نوشته رابینو،<ref name=ToolAutoGenRef6>(ص ۲۳۱، یادداشتها و حواشی)</ref> تنکابن به معنای «پایین تنکا» است.
 
=== دژ تنکاتنکابن ===
 
تَنکا شهری بزرگ و دژ مانند با حصار و روئی سخت محکم در غرب طبرستان در ناحیه رویان بوده‌است. این شهر پس از کسب رونق و اشتهار، به ویژه در زمان ضعف حکومتگران علوی مرکزیت سیاسی را که سال‌های طولانی به لنگا اختصاص داشت متعلق به خود کرد. حکام مختلف از دژ تنکا فرامین خود را به نواحی اطراف جاری می‌ساختند. تنکا در سال ۷۸۹ هجری قمری به دلایل نامعلوم منهدم گردید. سالیانی چند پس از نابودی قلعه تَنکا قلعه ای پایین‌تر از خرابه‌های شهر قدیمی ساخته شد و به پایین تنکا یا تنکابن موسوم گشت. کم‌کم این نام به تمام سرزمین‌هایی که حکام محلی را تشکیل می‌داد تعمیم یافت.<ref>{{پک|علی اصغر یوسفی نیا|۱۳۵۶|ک=لنگا|ص=۲۷–۲۶}}</ref>
در گذشته ای دور و در طول تاریخ غالب ذکر نام مناطق شمالی ایران، [[آمارد]] بوده است ولی ظاهراً نخستین بار در اواخر قرن نهم،نهم ه‍ـ.ق ، مرعشی در تاریخ [[گیلان]] و [[دیلمستان]] از لفظ تنکابن برای این منطقه نام برده‌استبرده است. <ref name=ToolAutoGenRef31>(۱۳۴۷ش، ص ۲۷–۲۸)</ref> احتمالاً این نام از نام «قلعه تُنکا»<ref name=ToolAutoGenRef23>(ظاهراً نزدیک قلعه گردن کنونی رجوع کنید به پاینده، ص ۱۳۵)</ref> ــ که اولیاءاللّهاولیاء اللّه آملی در ۷۶۴حدود سالهای ۷۸۵–۷۶۱ ه‍ـ.ق آن را در تاریخ رویان<ref name=ToolAutoGenRef5>(ص ۱۴۷)</ref> ضبط کرده ــ گرفته شده‌است. به نوشته رابینو،<ref name=ToolAutoGenRef6>(ص ۲۳۱، یادداشتها و حواشی)</ref> تنکابن به معنای «پایین تنکا»شده‌ است.
[[خرم‌آباد (تنکابن)|خرم‌آباد]]<ref>{{پک|علی اصغر یوسفی نیا|۱۳۵۶|ک=لنگا|ص=۲۶}}</ref> مرکز منطقه تنکابن و محال ثلاث در دوران [[قاجاریه]] در عصر حاکمیت خاندان خلعتبری بر این منطقه بوده‌است که در دوران پهلوی شهر جدیدالتأسیس '''شهسوار''' مرکز تنکابن گردید و پس از انقلاب اسلامی شهسوار به تنکابن تغییر نام داد.
 
در زبان [[زبان مازندرانی|مازندرانی]] پسوند بُن به معنی پایینِ«پایین» می‌باشد وکه در اسامی مکان‌های زیادی در شمال کشور وجود دارد. در نتیجه تنکابن به معنی '''پایپایین تنکا''' یا '''زیر تنکا''' می‌باشد.<ref>(سفرنامه مازندران واستر آباد، ص132، ظهیر الدین مرعشی)</ref>
درمورد [[وجه تسمیه]] تنکابن نظریهٔ دیگری نیز بیان شده،شده؛ تنکابن یا '''تنک آب بن''' بن یعنی جائیکه جلگه ساحلی [[دریای کاسپین]] تنک می‌شود. در زبان [[زبان مازندرانی|مازندرانی]] «تنک» به معنی اندک و کم است. آن قسمت از ساحل دریا که اندک از بن کوه فاصله دارد به عبارت دیگر آن قسمت از ساحل دریا که با پهنای کمی از بن آب ظاهر شده‌استشده‌ است '''تنک آب بن''' یا تنکابن نامیده شده‌استشد‌ه است. البته دلیل دیگری نیز برای فلسفه این نام بیان شهشده که به علت تابستان‌های شرجی و طاقت فرسا و همچنین زمستان تقریباً سرد منطقه و شرایط کشاورزی در این آب و هوا از واژه «تن کاه» به معنی کاهنده جسم وتنو تن برای تعبیر سختی تعبیر از '''تن کاه بن''' به تنکابن درآمده‌استدر آمده‌ است. به نوشته رابینو <ref name=ToolAutoGenRef6>(ص ۲۳۱، یادداشتها و حواشی)</ref> '''تنکابن''' به معنای «پایین تنکا» است. که پس از آن و در دوران اسلامی '''دیلمستان''' یا '''دیلم خاصه''' نامیده شد.
 
 
 
=== شهسوار ===
 
سلاطین صفوی جهت فتح نهایی گیلان و خاتمه دادن به اغتشاشات بین طوایف این حدود به کوچ عشایر مختلف به تنکابن اقدام نمودند. از جمله ایل هایی که به تنکابن کوچانده شدند ایل کرد روزکی بود که در زمان سلطنت شاه طهماسب اول از حدود کرمانشاه به تنکابن کوچانده شدند تا مرزبان تنکابن در برابر تهاجمات ملوک رستمدار(کجور و کلارستاق) باشند و در صورت حمله ارتش قزلباش به گیلان از طریق دره سفید رود جبهه کیاییان گیلان را از سوی شرق در فشار گذارند. ایل کرد روزکی به ریاست و ایلخانی شرف الدین علی بدلیسی در نقاط جلگه ای تنکابن و پایین دست شمالی رودخانه مرز در دو سوی شرق و غرب کتالم و پیرامون ان مستقر شدند و طایفه شهسواران ایل روزکی در مصب رودخانه مرز و شهسوار امروزی سکونت یافتند و نام شهسوار از ان دوران به این منطقه اطلاق گشت. <ref>{{پک|علی اصغریوسفی نیا|۱۳۷۰|ک=تاریخ تنکابن|ص=۱۸}}</ref>
سلاطین صفوی برای تقویت قوای منطقه تنکابن جهت فتح نهایی گیلان و خاتمه دادن به اغتشاشات بین طوایف این حدود، به کوچ عشایر جنگجوی کرمانشاه به تنکابن اقدام نمودند. از جمله ایل هایی که در زمان سلطنت شاه طهماسب اول به تنکابن کوچانده شدند، ایل کرد روزکی و ایل شهسواران روزکی بودند. ایل کرد روزکی به ریاست و ایلخانی شرف الدین علی بدلیسی در پایین دست شمالی رودخانه مرزی در دو سوی شرق و غرب سخت‌سر و پیرامون آن مستقر شدند تا جبهه کیاییان گیلان را از سوی شرق گیلان در فشار گذارند تا در صورت حمله ارتش قزلباش از طریق دره سفید رود به گیلان، پیروزی بدست آید. طایفه شهسواران ایل روزکی نیز در مصب رودخانه مرزی و نقاط جلگه ای شهسوار امروزی سکونت یافتند تا مرزبان تنکابن در برابر تهاجمات ملوک رستمدار (کجور و کلارستاق) باشند. نام شهسوار نیز از آن دوران به این منطقه اطلاق گشت. <ref>{{پک|علی اصغریوسفی نیا|۱۳۷۰|ک=تاریخ تنکابن|ص=۱۸}}</ref> در دوران پهلوی نیز '''شهر''' جدیدالتأسیس '''شهسوار''' مرکز منطقه گردید که پس از انقلاب اسلامی به '''تنکابن''' تغییر نام پیدا کرد.
 
== گویش شهسواری ==