کردستان: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
Yamaha5Bot (بحث | مشارکت‌ها) جز تمیزکاری با استفاده از AWB |
|||
خط ۵۱:
بنا بر نظر غالب پژوهشگران و محققان غیرایرانی، کردها که از قوم ماد هستند، همواره در طول تاریخ به عنوان قومی آریایی از فرهنگ، نژاد و زبان مشترکی با دیگر ایرانیان برخوردار بوده‌اند و زبان کردی به عنوان یکی از کهن‌ترین گویش‌های ایران باستان شناخته شده‌است. هویت قوم کرد هم همواره با ملیت ایرانی عجین شده‌است.
در مورد گستره مناطق کردنشین تعریف‌های بسیار متفاوت و متعددی وجود دارد و موضوع این گستره بسیار قابل مناقشه است. در برخی بخش‌ها اکثریت جمعیت و در برخی دیگر فقط بخشی از مردم ساکن این بخش‌ها کرد هستند و دیگر اقوام نیز در آن بخش‌ها ساکن هستند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://www.infoplease.com/kurdish-history-timeline|عنوان=https://www.infoplease.com/kurdish-history-timeline}}</ref><ref name="ReferenceA">{{یادکرد کتاب|عنوان=کرد و کردستان :: بررسی از دیدگاه سیاسی، جامعه‌شناسی و تاریخی /
بازیل نیکیتین|نام خانوادگی=|نام=|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=}}</ref><ref name="ReferenceD">{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ مشاهیر کرد
بابا مردوخ روحانی، ۱۹۸۴|نام خانوادگی=|نام=|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=}}</ref>
خط ۷۶:
با ظهور تیمور گورکانی مناطق دیاربکر و ماردین به تصرف تیمور لنگ افتاد. در حملات تیمور به دلیل اینکه کردها چادرنشین بودند و به کوهستان‌ها پناه برده بودند کمتر آسیب دیدند؛ بنابراین تا دروره صفویان سرزمینی که امروزه به کردستان مشهور است یک قسمت آن را جزیره و قسمت دیگر را اردلان می‌نامند. گاه تحت حکومت جلایریان گاه آق قویونلوها و گاه قراقویونلوها بوده‌است؛ که اینان خود به دست صفویان از بین رفتند.
در دوره صفویان با روی کار آمدن شاه اسماعیل اولین کاری که کرد رسمی‌کردن مذهب شیعه‌گری بود که این مسئله باعث شد کردها که اکثراً سنی مذهب بودند به ایران بی‌اعتماد و به عثمانی مطمئن و متکی گردند. سلطان سلیم با شکست دادن شاه اسماعیل در جنگ چالدران کردها را وارد عرصه نوینی کرد به طوری که پس از شکست شاه اسماعیل ۲۵ حکمران کرد به دولت عثمانی گرویدند و از این زمان مسئله مرزها جزء عوامل اختلاف ایران و عثمانی بود. کردها در این زمان که دو دولت عثمانی و ایران به آن‌ها نیاز اساسی داشتند بیشتر پی به اهمیت سیاسی خود بردند و این بود گاه به دلیل ظلم وستم و سنگینی مالیات علیه یکی از حکومت‌ها شورش کرده و به آن طرف مرز رفتند و با دیگر کردها در کمین فرصت شدند تا به مناطق خود برگردند.
شرف‌الدین بدلیسی حدود کردستان را در روزگار صفوی و در کتاب شرف نامه خود ذکر می‌کند و در شرفنامه سرزمین کردستان و حکام کرد را برمی‌شمارد.<ref name="ReferenceA"/><ref
'''زبان و خصوصیات فیزیکی (جسمانی)'''
به نظر دانشمندان زبان‌شناس و شرق‌شناس قبایل ماد و پارس همزبان بوده و هر دو به یک گویش سخن می‌گفته‌اند.{{سخ}}پیدایش زبان کردی چگونه بوده‌است؟ آشکار است که زبان هر نژاد و بومی زبان ساکنان آن است؛ اگر رویدادهای تاریخی باعث ایجاد تغییرات نژادی نشده باشد آن زبان همان زبان ساکنان دیرین آن سرزمین است. عکس این موضوع نیز صادق است. اینک ببینیم این موضوع در مورد زبان کردی چگونه صدق می‌کند؟ مادها در سال ۶۱۲ پیش از میلاد مسیح امپراتوری بزرگ ماد را بنیان نهادند و بدین ترتیب زبان مادی به زبان رسمی بدل شد. از آن زمان تا هنگام انتشار اسلام در کردستان، سیزده قرن سپری شده‌است. در این مدت طولانی سرزمین ماد بزرگ و کوچک و سرزمین‌های دیگری که به سرزمین ماد ملحق شده‌اند؛ از حیث نظامی و سیاسی بسیار دست به دست شده‌اند؛ و قدرت سیاسی به دست افراد مختلفی - که زبان آن‌ها با زبان مادها متفاوت بوده‌است - افتاده‌است. هر حکومتی هم که برسر کار آمده زبان خود را به عنوان زبان رسمی تحمیل کرده‌است. در اوضاع واحوال آن روزگاران، که تمامی بنیادهای اجتماعی کم رنگ شده و رو به افول نهاده بوده‌است، این جابه جایی درقدرت نمی‌تواند از تأثیر نهادن بر این بنیادها برکنار بوده باشد. تاریخ، برخی رویدادها را ثبت کرده‌است که طی آن، سلطه سیاسی بریک سرزمین، تغییرات نژادی بنیادی و ایستایی زبان را در آن سرزمین باعث شده‌است. امروز ردپای تأثیر جابه جایی در قدرت را در شرق قلمرو امپراتوری ماد به وضوح می‌توآن دید. به عکس در بخشی از غرب سرزمین ماد، بنیادها همچنان دست نخورده مانده‌است. بلکه تسلط مادها وضعیت نژادی و زبانی برخی از سرزمین‌هایی را که بعداً به قلمرو مادها ملحق شد، تغییر داده و به مسیر توسعه مادی کشانده‌است و به موازات بخش غربی قلمرو خود، آن‌ها را توسعه داده‌است. بیشتر تاریخ شناسان پر آوازه بر این باورند که زبان پارتی ([[پهلوانیک]] یا [[گورانی]])، که به نظر زبان شناسان همراه با زبان مادی در زمره زبان‌های شمال غربی، خانواده زبان‌های ایرانی جای می‌گیرند؛ بیش از دیگر زبان‌ها بر زبان کردی تأثیر نهاده‌است و امروزه رد پای این تأثیرات در گویش آیینی زبان کردی، و آواز (گورانی) دیده می‌شود.<ref
هم‌زمان با سقوط و فروپاشی امپراتوری ساسانی و حمله اعراب به ایران در ایران، وقفه تازه‌ای برای زبان کردی آغاز شد.
سطر ۹۸ ⟵ ۹۶:
جنگ چالدران پیوندهای هزاران ساله بخش بزرگی از کردستان را با سرزمین آبا و اجدادی خود ایران قطع کرد. بر اثر شکست حکومت صفویه در جنگ با امپراتوری عثمانی در سال ۱۵۱۴ میلادی بخش بزرگی از کردستان از ایران جدا و به امپراتوری عثمانی الحاق گردید. نبرد چالدران بین شاه اسماعیل صفوی و سلطان سلیم پادشاه عثمانی در حالی صورت گرفت که ارتش صفوی طی جنگی نابرابر از نظر تکنیک‌های نظامی، غافلگیرانه شکست خورد و این گونه بود که بخش‌های وسیعی از بیست امارت کردنشین (که دو سوم کل مناطق کردنشین ایران را تشکیل می‌دادند) به ویژه حاکم‌نشین بدلیس در قلمرو عثمانی قرار گرفت. کردستان ترکیه، کردستان عراق و کردستان سوریه هم‌اکنون جزئی از خاک سه کشور ترکیه، عراق، و سوریه می‌باشند، این سه کشور پس از جنگ جهانی اول و فروپاشی عثمانی با توافق انگلستان، در سال ۱۹۲۳ تأسیس شدند.<ref name="ReferenceA"/><ref name="academia.edu">{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://www.academia.edu/Documents/in/Kurdish_history|عنوان=https://www.academia.edu/Documents/in/Kurdish_history}}</ref>
'''طوایف کرد در ایران زمین'''<ref
مردم کُرد، اقوام آریایی تباری هستند که در تاریخ کهن ایران زمین، با توجه به پیشینه غنی تاریخی فرهنگی، بخشی پراهمیت و انکارناپذیر از تاریخ کهن ۸۰۰۰ ساله سرزمین ایران ویج را تشکیل داده‌است، کردها در سراسر ایران در استان‌های کردستان، ایلام، کرمانشاه، آذربایجان غربی، همدان، لرستان، خراسان شمالی، خراسان رضوی، گیلان، مازندران و استان‌های البرز، قم، قزوین، زندگی می‌کنندفهرستی از ایل‌ها و طوایف ساکن و غیر کوچ گرد کرمانج، گوران، کرد و … که تحت نام کلی کرد جمع‌بندی می‌شوند در زیر می‌آید:
سطر ۱۳۲ ⟵ ۱۲۹:
کردها مسلمان و از فرق چهارگانه اهل تسنن (اکراد ایرانی عمدتاً شافعی مسلکند) هستند، با این حال کردهای شیعه مذهب در ایران (کرمانشاه و ایلام) زندگی می‌کنند و سایر آنان نیز یزیدی، یارسان (اهل حق)، مسیحی و یهودی هستند. کردها اعیاد نوروز، قربان، فطر و جشن‌های مولودی را گرامی می‌دارند.
شخصیتهای کردها نامدارترین فرد کرد، صلاح الدین ایوبی فاتح جنگ‌های صلیبی و فرمانروای مصر استتوان قدرت و خصوصیات جنگی صلاح الدین او را به عنوان یکی از قهرمانان افسانه‌ای جهان اسلام درآورد به طوری که کردها از داشتن چنین فرزندی افتخار می‌کنند.
از شاعران نامدار کرد مستوره اردلان و مولوی کرد را می‌توان نام برد. امیرنظام گروسی دانشمند و سیاست‌مدار دوره ناصرالدین شاهقاجار نیز کرد بوده‌است. وهمچنین سردار عزیزخان مکری وزیر جنگ ناصرالدین شاه قاجار بوده‌است. درودگری، قالی و جاجیم و گلیم بافی (به ویژه قالی بیجار) و فرش و قالیچه سنه (سنندج) از صنایع دستی عمده کردها است و گره قالی سنه (سنندج) که به گره [[گره فارسی|نامتقارن]] یا گره سنه (گره فارسی) مشهور است و این گره بر خلاف گره فرش ترکی (متقارن) است بافته می‌شود.<ref name="ReferenceA"/><ref
'''آداب و رسوم'''
سطر ۱۴۵ ⟵ ۱۴۱:
=== امپراتوری عثمانی ===
[[پرونده:
بخش عمده سرزمین کردستان بر اثر [[جنگ‌های ایران و عثمانی|حمله امپراتوری عثمانی به دولت صفوی]] در [[جنگ چالدران]] در [[۱۵۱۴ (میلادی)|سال ۱۵۱۴ میلادی]] از تحت تصرف دولت صفوی ایران جدا شد و امروزه به نام [[کردستان ترکیه]]، [[کردستان عراق]] و [[کردستان سوریه]] ضمیمه خاک کشورهای [[ترکیه]]، [[عراق]] و [[سوریه]] شده‌اند. پس از [[جنگ چالدران]] نیز مناطق جدا شده، بارها بین ایران و عثمانی دست به دست شده‌اند و هردو طرف قیام‌های کردها برای خودمختاری را سرکوب کردند.
[[پرونده:Aerial Photo Of Sanandaj 13960613 05.jpg|جایگزین=نمای از شهر سنندج|بندانگشتی|263x263پیکسل|نمایی از شهر [[سنندج]]]]
سطر ۱۹۳ ⟵ ۱۸۹:
[[پرونده:Bukan City Iran Photomontage.jpg|بندانگشتی|[[بوکان]]، چهارمین شهر بزرگ کردنشین ایران، پس از شهرهای [[کرمانشاه]]، [[سنندج]]، [[ایلام]]]]
[[پرونده:
== جاذبه‌های طبیعی ==
سطر ۲۳۱ ⟵ ۲۲۷:
=== کردستان ترکیه ===
{{اصلی|کردستان ترکیه}}در ترکیه، کردها در سرتاسر ناحیه شرقی کشور زندگی می‌کنند. بنا بر تروتر، حد محدوده‌شان به شمال خط دیویغی-ارزروم-قارص بود. در ناحیه ارزروم خصوصاً در شرق و جنوب شرق یافت می‌شوند. کردها همچنین شیب‌های غربی [[کوه آرارات]]، باشندگان اصلی بخش‌های [[کاقیزمان]] و [[توزلوجا]]اند. در غرب، آن‌ها در کمربند پهنی ماورای [[فرات]] و در ناحیه [[سیواس]]، بخش‌های [[کانغالی]] و [[دیوریغی]] حضور دارند. کل منطقه شامل نواحی شرق و جنوب شرقی این حدود می‌شود. برخی گروه‌های مهم کرد در [[هیمنه]] و در شهرهای بزرگ استانبول، [[آنکارا]] و [[ازمیر]] هستند. به اختصار از ۸۱ ایل یا استان ترکیه کردها در ۲۱ ایل زندگی می‌کنند؛ که در شمال شرقی، استان‌های ارزنجان، ارزروم و قارص، در مرکز، از غرب به شرق و شمال به جنوب استان‌های [[ملطیه]]، [[استان تونج‌ایلی|تونج‌ایلی]]، [[الازیغ]]، [[موش (شهر)|موش]]، کاراکوزه (اغری)، سپس [[آدیامان]]، دیاربکر، [[سعرد]]، [[بیتلیس]]، و وان، نهایتاً استان‌های جنوبی [[استان شانلی‌اورفه|شانلی‌اورفه]]، [[استان ماردین|ماردین]] و چلامریک ([[حکاری]]) هستند.<ref name="referenceworks.brillonline.com"/>
[[پرونده:
همچنین جمعیت شایان توجهی از کردها در سراسر فلات [[آناتولی]] تا کرانه‌های دریای مدیترانه پراکنده‌اند. این جمعیت که بیشتر [[کردهای آناتولی مرکزی]] خوانده می‌شوند بیشتر باشندگان برخی استان‌های مرکزی آناتولی چون [[استان قونیه]] را شکل می‌دهند. بیشتر جمعیت کردهای ترکیه [[شافعی|سنی‌مذهب]] هستند، اما جمعیت قابل توجهی از آنان را نیز [[علویان (ترکیه)|علوی‌ها]] تشکیل می‌دهند.<ref>سعیدیان، عبدالحسین، سرزمین ومردم ایران،انتشارات علم وزندگی، تهران1377، شابک:7_7_90052_964</ref><ref>دانشنامه دانش گستر، تهران مؤسسه علمی فرهنگی دانش گستر</ref><ref>ایرج افشار سیستانی، تاریخ تمدن اقوام آریایی،انتشارات نگارستان، چاپ اول، زمستان1387</ref>
| |||