ویکی‌پدیا

ایل خزل: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
Amirkhezel (بحث | مشارکت‌ها)
۸ ویرایش‌ها
درخواست حفاظت از مقاله در برابر اشاعه دروغ.
برچسب‌ها: ویرایشگر دیداری ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
منبع
خط ۳:
{{جانبداری}}
''خزل'' نام یکی از ایلات [[کرد|مردم کرد]] می‌باشد.<ref>{{cite web|last1=Aliakbari|first1=Mohammad|last2=Faraji|first2=Elham|title=Conceptualization of Man's Behavioral and Physical Characteristics as Animal Metaphors in the Spoken Discourse of Khezel People|url=http://www.linguistik-online.de/59_13/aliakbariFaraji.html|website=Linguistik online|quote=Kurd people In Ilam city consist of several main tribes such as, Khezel, Arkawazi, Malekshahi, and Dehbalaie. Khezel|accessdate=۲۳ آوریل ۲۰۱۷|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140601214606/http://www.linguistik-online.de/59_13/aliakbariFaraji.html|archivedate=۱ ژوئن ۲۰۱۴|dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ایلام و تمدن دیرینه آن|نام خانوادگی=افشار سیستانی|نام=ایرج|ناشر=سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی|سال=۱۳۸۰|شابک=|مکان=تهران|صفحات=۳۸۸–۳۹۵}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ایران و قضیه ایران|نام خانوادگی=کرزون|نام=جرج. ن|ناشر=انتشارات علمی و فرهنگی|سال=۱۳۸۷|شابک=|مکان=تهران|صفحات=ج۱، ص ۷۰۷}}</ref><ref>آیت محمدی، سیری در تاریخ سیاسی کرد،انتشارات پرسمان1382</ref><ref>سعیدیان، عبدالحسین، سرزمین ومردم ایران،انتشارات علم وزندگی، تهران1377، شابک:7_7_90052_964</ref><ref name="rangvarehayeyekrang.ir">{{یادکرد وب |url=http://rangvarehayeyekrang.ir/%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D8%AE%D8%B2%D9%84-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/ |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۱۴ اکتبر ۲۰۱۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180615111620/http://rangvarehayeyekrang.ir/%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D8%AE%D8%B2%D9%84-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86/ |archivedate=۱۵ ژوئن ۲۰۱۸ |dead-url=yes }}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده =سید حسین الحسینی الزرباطی |نشانی = http://iraker.dk/v/kurd.htm |عنوان =الکورد الشیعة فی العراق | ناشر =سید حسین الحسینی الزرباطی |تاریخ = |تاریخ بازدید = 18 سپتمامبر 2015}}</ref> خزل‌ها در [[استان ایلام]]، [[استان کرمانشاه]]، [[استان لرستان]] و [[استان همدان]] و مشهدومازندزان(رامسر)واستان آذربایجان غربی و در
استان‌های دیگری هم زندگی می‌کنند.
استان‌های دیگری هم زندگی می‌کنند.ایل خزل از ایلات بزرگ و بسیار تاثیر گذار در حکومت ماد ها بوده است که بازمانده ایلامیان باستان بوده اند و شهر آنها توسط شاهان آشوری نابود شده و باعث مهاجرت آنها به طرف شمال شده است. ایل خزل در زمان ایلام منطقه کرمانشاه، ایلام و همدان امروزی را در دست داشته که بعد ها با هجوم آشوریان به طرف شمال همدان مهاجرت کرده و بعد ها با متحد شدن با ماد مناطق باستانی خود را باز پس‌گرفته اند شهری که می‌توان از آن به عنوان شهر خزل ها نام برد گم‌گم در کوه بانکول در استان ایلام است که باستان شناسان ساخت آن را در زمان ایلام می‌دانند و بعدها در دو دوره ماد ها و ساسانیان بازسازی شده است. با متحد شدن این ایل با ماد ها، ماد منطقه منسجمی را تشکیل داد تا در برابر تهاجمات آشوریان مقاومت کند و در این میان ایل خزل نقش ارزشمندی را دارا بود و با توجه به نقشه ها و کتیبه ها منطقه کار‌کار را به دست گرفته بود که امروزه نیز در بخش هایی از آن منطقه باستانی زندگی می‌کنند با رشد حکومت ماد و قدرت ماد ها کوروش به میان آمد و با آمدن کوروش هخامنشی، کوروش سعی دارد با اتحاد بعضی قبایل ماد حکومت ماد را از بین ببرد و با پسر خاله خود (با استناد به احادیث و کتب تاریخی حضرت خضر نبی پسر خاله کوروش بوده است) حضرت خضر وارد مذاکره می‌شود و چون خضر در میان ایل گیزیل بوندا دارای ارج و قرب است حرف او را پذیرفته و با قبول گرفتن غنایم با هخامنشیان متحد می‌شوند که همین باعث از بین رفتن حکومت ماد شد. با گذشت زمان و قرار داشتن ایل خزل در دستگاه حکومت هخامنشی نام ایل به دلیل تلاش های خضر به خضری و بعدها به خزری و با گذشت زمان و لهجه ها و زبان های مختلف به خزل یا قزل درآمده است. این ایل به دلیل قرار داشتن در دستگاه حاکم همراه هخامنشیان به شهر های مختلف تحت حکومت هخامنشیان رفته و وفق پیدا کرده اند و برای مثال می‌توان وجود خزل ها در داغستان، شوش، عراق و یمن را در نظر گرفت که دارای منسب های دولتی بوده اند.
 
دودمان حمیری پادشاه یمن که تبق اسناد تاریخی جدشان به ایران برمی‌گردد از قبیله خزاعه بوده و نام موهایشان ایرانی است این ایل در دوران های بعد به دلیل تضعیف ایران و قدرت اعراب  عرب زبان. شد اما پیران قبیله به کورد بودنشان اشاره می‌کنند این ایل بعدها با مهاجرت به عربستان و عراق جمعیت زیادی را در بر می‌گیرند.
 
با فوت کوروش هخامنشی و روی کار آمدن داریوش هخامنشی ترس از قدرت گرفتن خزلها بیشتر شده و داریوش به فکر تضعیف آنها می افتد و در نتیجه حکومت یمن را از آنها ستانده و آنها را از سراسر سرزمین مادریشان به جنوب آناتولی یعنی کردستان ترکیه امروزی می‌فرستد.
 
خزلها در آنجا نیز دست از کار نکشیده و شهرهای بزرگی پدید می‌آورند که نمونه آن شهر بتلیس است که قدمتش به دوران خشایار شاه پسر داریوش می‌رسد.
 
خزلها باز هم با قدرت جنگاوری خود مناطق مختلف آناتولی را گرفته و حکم فرمایی می‌کنند به طوری که ایالت خیزان (خزلان) به چهار منطقه منطقه تقسیم می‌شود که منطقه اول آنها استان های  باتمان و ادیامان و شهر تاریخی حصنکیف را شامل می‌شود منطقه دوم آنها استان های حکاری شمال دهوک و کوهستان قندیل است منطقه سوم آنها استان های ماردین و دیاربکر است و منطقه چهارم آن شامل استان اگری و کوه های آرارات تا حدود ارومیه می‌شده است که امروزه نیز حتی از نام روستا می‌توان به این قضیه پی برد.
 
این ایل در زمان تشکیل حکومت سلوکیان آرامش را پیشه گرفت و بر مناطق خود حکومت اند این رویه تا پایان دوره اشکانیان ادامه داشت و بعد از فروپاشی حکومت اشکانیان این ایل با ایل شبانکاره متحد شد و با از بین بردن کامل اشکانیان حکومت ساسانیان پی‌ریزی شد، ساسانیان نیز برای قدر دانی از همراهی این ایل حکومت حمیری یمن را بار دیگر به ایل دادند.  با گذشت زمان و تزلزل حکومت ساسانی هر یک از مناطق ساسانی ادعای خود مختاری کردند که در این میان این ایل نیز مناطق ماد قدیم را منطقه خود می‌دانست با تشکیل اسلام و حمله اعراب به ساسانیان این ایل بسیار کوشید که از ورود عرب ها به خاک خود جلوگیری کند و بعد از شکست ساسانیان دست از مقاومت نکشید و در بسیاری از مناطق کردستان با عرب ها مقابله کرد به طوری که عرب ها به ناچار با این ایل صلح کرده و ایل اسلام را پذیرفتند.
 
با ورود اسلام این ایل نیز همواره می‌کوشید با عرب ها کژدارمریض رفتار کند اما قضیه حکومت های قبل باز هم تکرار شد و به دلیل شورش این ایل در دوره امویان، امویان دچار ترس از قدرت گرفتن این شده و باعث کوچ بعضی خزلها از شمال دهوک، حکاری و کوهستان قندیل به خانقین و مندلی امروزی در عراق شد که بعدها به دلیل مراتع ایلام و کرمانشاه تا همدان وارد ایلام شدند و این به معنی ورود جدید خزلها به سرزمین مادری خود بود و شهرهایی که بزرگان آنها، آنان را رها کرده بودند اما با ورود جدید این شهر ها رونق از دست رفته خود را بازیافتند مانند شهر تاریخی گم‌گم در کوه بانکول که می‌توان گفت یکی از شهر های مهم در دوره های ایلامیان، ماد ها و ساسانیان بوده است. اما همانطور که گفته شد حکومت وقت از خزلها دل خوشی نداشت و اجازه تشکیل شهر های بزرگ و ایجاد منطقه را به آنها نداد و با ارسال عشایر عرب در جوار این ایل خواستار عرب شدن این ایل بود مانند حضور عرب‌های عرب رودبار، عرب های شمال شهرستان مهران و عرب های دهلران اما این ایل تمام آداب رسوم و زبان کوردی خود را حفظ کرد اما به دلیل داد ستد و روابط اجتماعی این ایل و ایل کلهر بعضی گفتار  تغییر کرد.
 
با فروپاشی حکومت اموی و برپایی حکومت عباسیان خزلها همچنان مورد غضب حاکمان بوده و معمولا زندگی آرام و صلح طلبانه در پیش گرفتند.
 
در زمان حمله مغولان نیز ایل خزل بسیار در برابر مغول ها مقاومت کردند اما به دلیل بی نتیجه بودن این مقاومت ها مانند ایلات دیگر کورد به کوه ها پناه بردند و به کشاورزی و رمه گردانی پرداختند بعد از و در دوره ایلخانان مغول همچنان نقشی در حکومت نداشتند.
 
در تشکیل دوره صفویه که دیگر خزلها در تحمل رنج و سختی حاکم صبرشان لبریز شد با اسماعیل صفوی متحد و همراه شده و سپاه قزلباش را ساختند که با سرکوپ دیگر ایلات و رقبا توانستند بار دیگر بر مسند قدرت بشینند اما اوضاع همچنان خوب پیش حرف و با به دست گرفتن قدرت توسط شاه عباس این ترس تمام دربار را گرفت به طوری که سپاس خزلباش(قزلباش) جزئی جدا نشدنی از دربار شدند که شاه عباس با تغییر پایتخت به اصفهان و تبعید خزلها به استان مازندران و گیلان این خطر را رفع کرد با درگیری در مرز صفویه و عثمانی بسیاری دیگر از ایلات کرد و خزلها به خراسان شمالی و خراسان رضوی کوچانده شدند که یکی از بزرگترین کوچ های تاریخ است.
 
در باقی دوران صفویه همیشه این خطر به حکومت گوش زد میشد و حکومت نیز همواره از قدرت این ایل میکاست.
 
در دوره افشاریه ایل خزل رابطه خوبی با حکومت داشته و از ایلات رقیب افشار بوده است که این رقابت باعث متحد شدن این ایل با کورد های لک شد، در زمان زندیه این ایل در دستگاه حاکم قرار گرفت و منشیان را تشکیل می‌دادند که به همین دلیل بعضی از کلمات لکی وارد زبان این ایل در همدان کرمانشاه و ایلام شد.
 
با از بین رفتن حکومت زندیه سلسله قاجار بسیار با این ایل به ستیز برخواست و باعث کشتار زیادی از مردمان  خزل همدان شد به همین دلیل باز هم این ایل زندگی عادی در پیش گرفتند.
 
در زمان پهلوی و سفر رضا شاه به ترکیه و مشاهده عملکرد وحشیانه حکومت ترکیه با کردها این رویه را در پیش گرفت و به سرکوب مناطق کردنشین از ارومیه و مهاباد گرفته تا قیام رنو در ایلام همه را سرکوب کرد و ایلات کرد را از هم پاشانده و تبعید کرد،ایل خزل نیز در این میان به دلیل نقش رهبری و اساسی در قیام رنو از ایلام به به کرمانشاه شد که جمعیتی بسیار قابل توجه هستند و هنوز هم رابطه فامیلی خود را با خزلهای ایلام حفظ کرده اند.
 
آداب و رسوم:
 
ایل خزل در آداب و رسوم مانند دیگر ایلات کورد است اما این ایل به خوبی رسم و رسومات بسیار قدیمی خود را حفظ کرده است مانند افسانه هایی درباره شاماران و قداست آتش.
 
خواستگاه اصلی و نژاد:
 
در مورد خاستگاه اصلی ایل خزل بسیار اختلاف نظر وجود دارد آن هم به دلیل کوچ های اجباری و تبعیدهاست اما بسیاری آنها را بجا مانده از حکومت ایلام باستان می‌دانند که با از بین رفتن حکومت ایلام به مناطق شمالی کوچ کرده اند و بعدها دوباره به منطقه خود بازگشتند سند آن هم شهر باستانی گم‌گم در بانکول و قبرستان 5300ساله ئاسنگران است که قدمت آنها به زمان ایلام می‌رسد و در زمان ماد و ساسانی بازسازی شده اند، از لحاظ نژاد بسیاری خزل را از نژاد کاوه آهنگر می‌دهند و سند آن نیز قبرستانی منسوب به همین نام در میان خزلهای ایلام است به دلیل صعب العبور بودن و جغرافیای منطقه ناشناخته مانده است اما با کنج و کاو در این قبرستان می‌توان به قدمت بالا و وجود قبری بسیار بزرگ از دیگر قبرها و همچنین در مرکز منطقه پی برد.
 
جمعیت:
 
جمعیت ایل خزل در ایران به بیش از500هزار نفر می‌رسد و در استان های تهران، خراسان رضوی، خراسان شمالی، مازندران، گیلان، قزوین، همدان، کرمانشاه، کردستان، ارومیه، ایلام ، فارس، کرمان، سیستان و خوزستان زندگی می‌کنند و عمدتا به خزل مشهورند.
 
جمعیت ایل خزل در عراق به بیش از 200هزار نفر می‌رسد که در استان های مندلی، خانقین، سلیمانیه و دهوک زندگی می‌کنند.
 
در عراق بعضی اوقات نام این ایل با قبیله خزاعه عربی اشتباه گرفته می‌شود که هیچ سنخیتی با هم ندارند.
 
ترکیه جمعیت بسیاری از ایل خزل را در خود جا داده که به بیش از 1 ملیون نفر می‌رسد و در استان های دیاربکر، اگری، الازیغ، ماردین، حکاری، بتلیس، ماردین، ادیامان و باتمان زندگی می‌کنند.
 
ایل خزل در سوریه معمولا مهاجران خزلی هستند که به دلیل کار و موقعیت شغلی به سوریه مهاجرت کرده اند و جمعیت آنها به 20هزار نفر می‌رسد.
 
ایل خزل در جمهوری داغستان روسیه جمعیتی حدود 150هزار نفری را به خود اختصاص می‌دهد که با جستجویی سطحی در فضای مجازی میتوان به آن پی برد.
 
متاسفانه ایل خزل در یمن که به نوعی والی های آنجا بوده اند از بین رفته و در جمعیت عرب آن سرزمین ادغام شده مردمان آنها فقط می‌دانند که کورد هستند اما از آداب و سوم و پوشش و زبان و طوایف خود چیزی به یاد ندارند.
 
زبان:زبان اصلی ایل خزل کرمانجی بوده و به دلیل همسایگی با گوران ها بعضی کلمات گورانی نیز وارد آن شده است باقی لهجه های منتسب به خزلی به دلیل همجواری در کنار دیگر ایلات کورد دچار تغییر شده اند.
 
جغرافیا:
 
ایل خزل معمولا در کوهستان های زاگرس و آرارات زندگی می‌کنند و آنها اغلب از رمه گردانی و کشاورزی امرار معاش می‌کنند.
 
تیره های منتسب:
 
ایل خزل به دلیل قدرت همواره پشتگیر ایلات کوچک بوده و آنها را در اجتماع خود جای داده است،به عنوان مثال در استان ایلام بسیاری از روستاهای چرداولی و شباب خود را خزل می‌دانند و بعضی مناطق کلهر نشین سیروان نیز خود را خزل می‌دانند. در کرمانشاه تیره ی سلگی لرها خود را خزل می‌نامند همچنین بعضی گراوند های کنگاور. در ارومیه نیز بعضی تیره های ایل جلالی و میلان نیز خود را خزل می‌نامند.{{Pp-semi-indef}}{{Pp-semi-indef|حفاظت از مقاله در برابر اشاعه دروغ طبق شرفنامه بدلیسی و سفرنامه راولینسون.=}}
 
== وجه تسمیه ==
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/wiki/ایل_خزل»