ایل بیرانوند: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
تمیزکاری + حذف منابع تکراری در پانویس |
تمیزکاری |
||
خط ۱:
{{pp-semi-indef|small=yes}}
'''ایل بیرانوند''' از ایلات [[زبان لکی|لک زبان]] منطقهٔ [[پیشکوه]] در [[تاریخ لرستان|لرستان]] است. روایت‌ها دربارهٔ تبار و خاستگاه این ایل متفاوت و گاه متضاد است. [[پیر اوبرلینگ]] در مقالهٔ ایل بیرانوند در [[دانشنامه ایرانیکا]] این ایل را لر خوانده‌است.<ref name="iranicaonline.org">{{یادکرد وب|نویسنده =[[پیر اوبرلینگ]] |نشانی =http://www.iranicaonline.org/articles/bayranavand-a-lor-tribe-of-the-pis-ekuh-region-in-lorestan |عنوان = BAYRĀNAVAND| ناشر =دانشنامه ایرانیکا |تاریخ =۱۵ دسامبر ۱۹۸۹ |تاریخ بازدید = ۱۱ مه ۲۰۲۰}}</ref> اما در مقاله‌ای دیگر در همان دانشنامه و به نقل از اسکار مان، بیرانوندها را در شمار ایلات کُرد آورده‌است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده =[[پیر اوبرلینگ]] |نشانی = http://www.iranicaonline.org/articles/kurdish-tribes |عنوان =KURDISH TRIBES | ناشر =دانشنامه ایرانیکا |تاریخ =۱۶ ژوئن ۲۰۰۴ |تاریخ بازدید = ۱۱ مه ۲۰۲۰}}</ref> [[سکندر امان الهی بهاروند]]، نویسندهٔ مقاله‌های بیرانوند در [[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]] و [[دانشنامه جهان اسلام]]، از [[هنری راولینسون]] نقل کرده‌است که خاستگاه کل ایل بیرانوند و نیز [[باجلان|ایل باجولوند]]([[سگوند]]) از [[موصل]] [[عراق]] است.<ref name="cgie.org.ir">{{یادکرد وب|نویسنده =[[سکندر امان الهی بهاروند]] |نشانی =https://cgie.org.ir/fa/publication/entryview/8285 |عنوان =بیرانوند | ناشر =[[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]] |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۱۱ مه ۲۰۲۰}}</ref> اما اوبرلینگ برداشت متفاوتی از نوشته‌های راولینسون دارد و به نظر او راولینسون تنها خاستگاه شاخهٔ دُشیوند ''(یکی از دو شاخهٔ اصلی ایل بیرانوند)'' را از موصل عراق دانسته‌است.<ref name="iranicaonline.org"/> نوشته‌های راولینسون از قول میرزا بزرگ، حاکم لرستان، بوده‌است.<ref name="cgie.org.ir"/> بنا بر تاریخ شفاهی بیرانوندها، آنها از نسل مهاجری به نام هجیالی از [[حجاز]] [[شبه‌جزیره عربستان|عربستان]] هستند؛ اما امان الهی بهاروند معتقد است خاستگاه مکانی بیرانوندها را باید در مناطق درون یا برون مرزی غرب ایران جست.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://rch.ac.ir/article/Details?id=12715 |عنوان =
▲<ref name="iranicaonline.org">{{یادکرد وب|نویسنده =[[پیر اوبرلینگ]] |نشانی =http://www.iranicaonline.org/articles/bayranavand-a-lor-tribe-of-the-pis-ekuh-region-in-lorestan |عنوان = BAYRĀNAVAND| ناشر =دانشنامه ایرانیکا |تاریخ =۱۵ دسامبر ۱۹۸۹ |تاریخ بازدید = ۱۱ مه ۲۰۲۰}}</ref> اما در مقاله‌ای دیگر در همان دانشنامه و به نقل از اسکار مان، بیرانوندها را در شمار ایلات کُرد آورده‌است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده =[[پیر اوبرلینگ]] |نشانی = http://www.iranicaonline.org/articles/kurdish-tribes |عنوان =KURDISH TRIBES | ناشر =دانشنامه ایرانیکا |تاریخ =۱۶ ژوئن ۲۰۰۴ |تاریخ بازدید = ۱۱ مه ۲۰۲۰}}</ref> [[سکندر امان الهی بهاروند]]، نویسندهٔ مقاله‌های بیرانوند در [[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]] و [[دانشنامه جهان اسلام]]، از [[هنری راولینسون]] نقل کرده‌است که خاستگاه کل ایل بیرانوند و نیز [[باجلان|ایل باجولوند]]([[سگوند]]) از [[موصل]] [[عراق]] است.<ref name="cgie.org.ir">{{یادکرد وب|نویسنده =[[سکندر امان الهی بهاروند]] |نشانی =https://cgie.org.ir/fa/publication/entryview/8285 |عنوان =بیرانوند | ناشر =[[دائرةالمعارف بزرگ اسلامی]] |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۱۱ مه ۲۰۲۰}}</ref> اما اوبرلینگ برداشت متفاوتی از نوشته‌های راولینسون دارد و به نظر او راولینسون تنها خاستگاه شاخهٔ دُشیوند ''(یکی از دو شاخهٔ اصلی ایل بیرانوند)'' را از موصل عراق دانسته‌است.<ref name="iranicaonline.org"/> نوشته‌های راولینسون از قول میرزا بزرگ، حاکم لرستان، بوده‌است.<ref name="cgie.org.ir"/> بنا بر تاریخ شفاهی بیرانوندها، آنها از نسل مهاجری به نام هجیالی از [[حجاز]] [[شبه‌جزیره عربستان|عربستان]] هستند؛ اما امان الهی بهاروند معتقد است خاستگاه مکانی بیرانوندها را باید در مناطق درون یا برون مرزی غرب ایران جست.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://rch.ac.ir/article/Details?id=12715 |عنوان = بیرانون (بیرنون) | ناشر =[[دانشنامه جهان اسلام]] |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۱۱ مه ۲۰۲۰}}</ref>
بیرانوندها امروزه اغلب در استان‌های [[استان لرستان|لرستان]]، [[استان خوزستان|خوزستان]] و [[استان ایلام|ایلام]] سکونت دارند، به‌ویژه در [[خرم‌آباد]]، [[بروجرد]]، [[دهلران]]، و [[دره‌شهر]].
سطر ۱۲ ⟵ ۱۱:
حمدالله مستوفی نیز در کتاب تاریخ گزیده که در سال ۷۳۰ هجری قمری نگاشته شده (حدود ۴ قرن قبل از تاریخ مهاجرتی که هنری راولینسون از آن خبر می‌دهد) طایفه‌ای به نام [[بیرانوند|ویراوند]] را یکی از طوایف [[لر]] ساکن ایران معرفی می‌کند.<ref name=ToolAutoGenRef1/> بنابر نظر ایرج کاظمی دلفانی (نویسنده لک زبان) در کتاب «مشاهیر لر» براوند و ویراوند همان طایفه [[بیرانوند]] هستند.<ref name=ToolAutoGenRef3/>
بر اساس گفته‌های محلی که از اساس نادرست است، بیرانوندها از نسل مردی [[عرب]] از ساکنان [[حجاز]] هستند. این فرد پس از سکونت در لرستان و ازدواج با دختر یک خان دارای دو فرزند پسر به نام‌های بیران و باجول شد که از نسل آنها ایل‌های باجولوند (سکوند) و بیرانوند به وجود آمده‌است.<ref name=encyclopaediaislamica>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=2436 |عنوان =بِیْرانْوَن (بِیْرِنْوَن) | ناشر =دانشنامه جهان اسلام |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۳۱ مه ۲۰۱۳}}</ref> با توجه به سفر راولینسون به لرستان در حالی که تنها پنج نسل پس از بیران (جد بزرگ بیرانوندها) می‌گذشته این گفته‌های محلی از اساس نادرست است.<ref name=encyclopaediaislamica/>[[کارل ریتر]] زبان‌شناس المانی ایل بیرانوند را به همراه [[سلسه]] و [[دلفان]] بزرگترین ایلات [[پیشکوه]] و از ایلات [[لک]] به شماره آورده‌است<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = https://books.google.com/books?id=bMNjMIteErYC&pg=PA216&lpg=PA216&dq=I+Die+Pischkuh+38+0V+Familien+bestehen+aus+4+Tribus+Unterabthei+Fa+n+ienz+hi+ingeii+Sommer+und+Win&source=bl&ots=70IlenFZjV&sig=ACfU3U3tf6b5X92aBa6mxRl9uL8Ct7SSLQ&hl=fa&sa=X&ved=2ahUKEwi3wLXdtarpAhVQ_qQKHbq-D2wQ6AEwAHoECAgQAQ#v=onepage&q=I%20Die%20Pischkuh%2038%200V%20Familien%20bestehen%20aus%204%20Tribus%20Unterabthei%20Fa%20n%20ienz%20hi%20ingeii%20Sommer%20und%20Win&f=false |عنوان =Die Erdkunde Asien, Kleinasien, Arabien | ناشر = |تاریخ =۱۸۴۰ |تاریخ بازدید = ۱۱ مه ۲۰۲۰}}</ref> لیدی شل محقق انگلیسی در کتاب شکوه زندگی و رفتارها در ایران <small>{{انگلیسی|Glimpses of life and manners in Persia}}</small> از بیرانوند نام می‌برد و آنها را از قوم [[لک]] می‌داند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = https://books.google.com/books?id=ldY0l_rR-bcC&printsec=frontcover&dq=Glimpses+of+life+and+manners+in+Persia&hl=fa&sa=X&ved=0ahUKEwjDt-qFt6rpAhUNLewKHcs_AVAQ6AEIIzAA#v=onepage&q&f=false |عنوان =Glimpses of Life and Manners in Persia | ناشر = |تاریخ =۱۸۵۶ |تاریخ بازدید = ۱۱ مه ۲۰۲۰}}</ref> ویلسون [[بیرانوند]]ها را قوی‌ترین ایل [[مردم لر|لرستان]] دانسته‌است.<ref name="iranicaonline.org"/> هنری فیلد نیز آنها را [[لک]] دانسته‌است و از گفته ویلسون و رابینو هم در این مورد نقل قول می‌کند.<ref name=tabar/><ref>{{
[[رابینو]] می‌گوید بیرانوندها لر هستند.<ref name=FMNH/> تا زمان [[زندیان]] خوانین ایل بیرانوند از تیره کـَر انتخاب می‌شدند.<ref name=tabar>{{پک|حیدری|۱۳۸۴|ک=تبارشناسی لرستان|ص=۲۳۵}}</ref> به مرور میرزاحمدی‌ها قدرت گرفته و در زمان سلطنت کریم خان به عنوان خان ایل بیرانوند انتخاب شدند.<ref name=tabar/> میرزااحمد نخستین خان ایل پس از به قدرت رسیدن زندیان بود و گفته می‌شود خواهر زاده کریم خان زند بوده‌است.<ref name=tabar/> شجرنامه خوانین ایل بیرانوند که همگی از فرزندان میرزا احمد خان بودند.<ref name=tabar/>▼
▲تا زمان [[زندیان]] خوانین ایل بیرانوند از تیره کـَر انتخاب می‌شدند.<ref name=tabar>{{پک|حیدری|۱۳۸۴|ک=تبارشناسی لرستان|ص=۲۳۵}}</ref> به مرور میرزاحمدی‌ها قدرت گرفته و در زمان سلطنت کریم خان به عنوان خان ایل بیرانوند انتخاب شدند.<ref name=tabar/> میرزااحمد نخستین خان ایل پس از به قدرت رسیدن زندیان بود و گفته می‌شود خواهر زاده کریم خان زند بوده‌است.<ref name=tabar/> شجرنامه خوانین ایل بیرانوند که همگی از فرزندان میرزا احمد خان بودند.<ref name=tabar/>
{{سخ}}
{{آغاز تبار}}
سطر ۳۲ ⟵ ۳۰:
=== تاریخچه ایل بیرانوند ===
=== افشاریان ===
با بررسی زمین‌های که هم‌اکنون در مالکیت [[بیرانوند]] و [[باجلان|باجولوند
=== دوره زندیه ===
بیرانوندها به همراه باجلوندها
=== دوره قاجار ===
سطر ۴۲ ⟵ ۴۰:
;دوره [[ناصرالدین شاه]]
این دوره سرآغاز نقش آفرینی ایل بیرانوند در منطقه لرستان است.
دوران حکومت [[خانلر میرزا]] بر خوزستان و لرستان که مصادف با نخستین سالهای پادشاهی ناصرالدین شاه بود. حسنیعلی خان بیرانوند جد خوانین زینبی و حیدری توسط حتشام الدوله به دستور [[امیر کبیر]] اعدام شد.<ref>{{
بر ولایت خوزستان و لرستان است. خان‌های لرستان طی تلگرافی به ناصرالدین شاه از وی درخواست می‌کنند که از حکومت ظل السطان بر ولایت خوزستان و لرستان صرف نظر کند. همین تلگراف سبب خشم ظل السطان می‌شود و وی به این موضوع در کتاب خود تاریخ مسعودی اشاره می‌کند. ظل السطان با لشکر عظیم خود به لرستان می‌آید و خوانین لرستان که در بین‌شان اختلاف افتاده به دو دسته تقسیم می‌شوند. گروهی که رهبری آنها بر عهده اسدخان فیلی بیرانوند است. مورد غضب ظل السطان قرار می‌گیرند و چندین تن از خوانین بیرانوند و سکوند رحیم خانی که شاخص‌ترین آنها اسدخان بیرانوند و سردارخان سکوند هستند. اعدام می‌شوند.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=ظل السلطان |نام=مسعود میرزابن ناصر |کتاب=تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی‌نامه و خاطرات ظل السلطان | ناشر=تهران |سال= ۱۳۲۵ |شابک=}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=ولی زاده معجزی |نام= محمدرضا |کتاب=تاریخ لرستان روزگار قاجار |ویراستار= حمید رضا دالوند | ناشر=مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان}}</ref>
در همین زمان نیروهای عشایر بیرانوند و سکوند رحیم خانی به اردو ظل السطان حمله‌ور می‌شوند ولی بدیل برتری نیروهای ظل السطان در کمیت و کیفیت شکست خورده و عقب‌نشینی می‌کند.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=ظل السلطان |نام=مسعود میرزابن ناصر |کتاب=تاریخ سرگذشت مسعودی: زندگی‌نامه و خاطرات ظل السلطان | ناشر=تهران |سال= ۱۳۲۵ |صفحه= ۲۷۴،۲۷۳}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=ولی زاده معجزی |نام= محمدرضا |کتاب=تاریخ لرستان روزگار قاجار |ویراستار= حمید رضا دالوند | ناشر=مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان | 180و209}}</ref>
سطر ۲۰۸ ⟵ ۲۰۵:
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی = حیدری | نام = حجت اله| عنوان =تبارشناسی لرستان | ناشر = انتشارات افلاک| سال = ۱۳۸۴|مکان = خرم‌آباد| شابک =964-8120-18-8}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =کاظمی| نام =ایرج| عنوان =مشاهیر لر | ناشر = انتشارات افلاک| سال = ۱۳۷۶|مکان = خرم‌آباد| شابک =964-643-100-3}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =مستوفی | نام =حمدالله | عنوان =تاریخ گزیده | ناشر = شرکت چاپ و نشر
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =ستوده | نام =سیدیدالله| عنوان =شورش لرستان | ناشر =شاپورخواست | سال =۱۳۹۱ |مکان =خرم‌آباد | شابک =978-964-2707-75-1}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =راولینسون | نام =هنری لرزیک| عنوان =سفرنامه راولینسون: گذر از ذهاب به خوزستان| ناشر =آگاه| سال =۱۳۶۲ |مکان =تهران| شابک =978-600-260-454-5}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =بریون | نام =مارسل | عنوان =منم تیمور جهانگشا| ناشر =کتابخانه مستوفی| سال =۱۳۷۲ |مکان =تهران| شابک =964-653-200-4}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =نطنزی | نام =معین الدین| عنوان =منتخب التواریخ| ناشر = انجمن آثار و مفاخر فرهنگی| سال =۱۳۸۱|مکان =تهران| شابک =964-6278-76-0}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =هنری| نام =فیلد| عنوان =مردم‌شناسی ایران| ناشر =انتشارات کتابخانه ابن سینا| سال =۱۳۴۳|مکان =تهران| شابک =9789643463649}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =ولی زاده معجزی| نام =محمدرضا| عنوان =تاریخ لرستان؛ روزگار قاجار: از تاسیس تا کودتای ۱۲۹۹| ناشر =حروفيه| سال =۱۳۴۳|مکان =تهران| شابک =964-92185-7-2}}
| |||