شاهنشاهی هخامنشی: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
افزودن مطلب برچسب‌ها: حذف حجم زیادی از مطالب منبع‌دار برداشتن بخش بزرگی از صفحه ویرایشگر دیداری |
خنثی‌سازی ویرایش 28992950 از 46.224.144.229 (بحث)خرابکاری گسترده برچسب: خنثی‌سازی |
||
خط ۱:
{{Infobox former country||||||||native_name={{script|Xpeo|𐎧𐏁𐏂}}{{سخ}}{{native name|peo|Xšassa}}{{سخ}}«شاهنشاهی»<ref>{{cite book|last1=Daryaee|first1=edited by Touraj|author2=A. Shapour Shahbazi|title=The Oxford handbook of Iranian history|date=2012|publisher=Oxford University Press |url=http://www.oxfordhandbooks.com/view/10.1093/oxfordhb/9780199732159.001.0001/oxfordhb-9780199732159 |location=Oxford|isbn=978-0-19-973215-9|page=131|accessdate=29 December 2016|quote=Although the Persians and Medes shared domination and others were placed in important positions, the Achaemenids did not – could not – provide a name for their multinational state. Nevertheless, they referred to it as Khshassa, "the Empire".|doi=10.1093/oxfordhb/9780199732159.001.0001}}</ref>|conventional_long_name=شاهنشاهی هخامنشی|common_name=پارس (ایران)|continent=[[آفرو-اوراسیایی]]|region=خاور نزدیک|era=[[تاریخ باستان|عصر باستان]]|government_type=[[پادشاهی]]|year_start=۵۵۰ پ.م.|year_end=۳۳۰ پ.م.|life_span=۵۵۰ پ.م. –۳۳۰ پ.م.|event_start=[[خیزش پارس‌ها]]|date_start=|event_end=[[جنگ‌های اسکندر مقدونی|فتح توسط اسکندر]]|date_end=|event1=[[نبرد تیمبرا|تسخیر لیدیه]]|date_event1=۵۴۷ پ.م.|event2=[[نبرد اوپیس|تسخیر بابل]]|date_event2=۵۳۹ پ.م.|event3=[[نبرد پلوزیوم|تسخیر مصر]]|date_event3=۵۲۵ پ.م.|event4=[[جنگ‌های ایران و یونان]]|date_event4=۴۹۹–۴۴۹ پ.م.|event5=[[نبرد قرنتیان]]|date_event5=۳۹۵–۳۸۷ پ.م.|event6=[[نبرد پلوزیوم (۳۴۳ پ.م.)|تسخیر دوباره مصر]]|date_event6=۳۴۳ پ.م.|p1=شاهنشاهی ماد|flag_p1=Median Empire.jpg|p2=امپراتوری بابل نو|flag_p2=Neo-Babylonian Empire.png|p3=لیدی|flag_p3=Map Anatolia ancient regions-en.svg|p4=دودمان بیست و ششم مصر|flag_p4=Ancient Egypt map-en.svg|p5=پادشاهی گندهاره|flag_p5=|p6=سغد|flag_p6=|p7=ماساگت‌ها|flag_p7=|s1=پادشاهی مقدونیه|flag_s1=Vergina Sun - Golden Larnax.png|border_s1=no|s2=دودمان بیست و هشتم مصر|flag_s2=|image_flag=Standard of Cyrus the Great (Achaemenid Empire).svg|flag=پرچم ایران|flag_type=درفش ویژه کوروش بزرگ|image_coat=|symbol=|symbol_type=|image_map=Achaemenid Empire (flat map).svg|image_map_caption=شاهنشاهی هخامنشی در بزرگترین اندازه خویش زیر فرمان{{سخ}}[[داریوش بزرگ]] (۵۲۲ پ.م. تا ۴۸۶ پ. م)|capital=[[بابل (دولت‌شهر)|بابل]]<ref name=EY>{{cite book|last=یارشاطر|first=احسان|authorlink=احسان یارشاطر|title=تاریخ ایران (کمبریج), Volume 3|year=1993|publisher=[[انتشارات دانشگاه کمبریج]]|isbn=978-0-521-20092-9|page=482|quote=از چهار اقامتگاهی که [[هردوت]] نام برده: — [[هگمتانه]]، [[پاسارگاد]] یا [[پارسه]]، [[شوش]] و [[بابل]] — آخرینشان [در عراق جای دارد] از دیگر پایتخت‌ها بیشتر مورد اهمیت بوده، زیرا زمستان متعادل داشته (اگر بابل پایتخت ارزشمندی بشمار نمی‌رفت؛ اداره کشور در هنگام زمستان بایستی در سمت دشت‌ها و در تابستان در کوهستان‌ها می‌بود) و در میانه کشور جای داشته‌است. در روزگار [[سلوکیان]] و [[شاهنشاهی اشکانی|اشکانیان]] جایگاه پایتختی میانرودان به بالاتر از بابل؛ نزدیک به [[دجله]] انتقال یافت — همچون [[سلوکیه]] و [[تیسفون]]. این جابجایی بیانگر آن بوده که بنیادهای نو و سپس [[بغداد]] از آجرهای [[بابل]] باستان ساخته شدند. زیرا اندکی بعد بغداد نیز در فرادست رودخانه از آجرهای شهرهای [[مداین|سلوکیه-تیسفون]] از [[شاهنشاهی ساسانی|ساسانیان]] ساخته شد.}}</ref> (پایتخت اصلی), [[پاسارگاد]]، [[هگمتانه]]، [[شوش (شهر باستانی)|شوش]]، [[پارسه]]|common_languages={{plainlist|
'''امپراطوری(شاهنشاهی هخامنشی)'''([[پارسی باستان]]: ''Xšāça، «شاهنشاهی» -'' ۵۵۰–۳۳۰ پیش از میلاد)، معروف به '''امپراتوری پارس''' در ادبیات غربی، یک [[شاهنشاهی ایران|شاهنشاهی باستانی ایرانی]] بود که به دست [[کوروش بزرگ]] بنیاد نهاده شد. این دولت تقریباً همه جهان متمدن آن روز را دربرمی‌گرفت و از این رو، شاهنشاهی هخامنشی نخستین و تنها حکومتی بود که همه [[جهان]] را برای بیش از دو سده یکپارچه کرد. امپراتوری ایران در اوج گستره خود در سال ۴۸۰ پیش از میلاد هشت میلیون کیلومتر مربع، از [[دره سند]] در [[هند]] تا [[رود نیل]] در [[مصر]] و ناحیه [[بنغازی]] در [[لیبی]] امروز و از [[رود دانوب]] در [[اروپا]] تا [[آسیای مرکزی]]، وسعت داشت که آن را تبدیل به وسیع‌ترین امپراتوری باستانی [[تاریخ جهان]] کرد.<ref>{{یادکرد ویدئو |نام= Dan |نام خانوادگی= Snow|سال= |عنوان= The History of Iran: Part 1 with Ali Ansari|نشانی= https://tv.historyhit.com/watch/34406884|قالب= پادکست |نوع= |زبان= انگلیسی |ترجمه عنوان= تاریخ ایران بخش ۱ |ناشر= historyhit|مکان= |نشانی بایگانی= |تاریخ بایگانی= |تاریخ بازبینی= ۱۲ شهریور ۱۳۹۹|زمان= ۴۰ دقیقه |id= |شابک= |oclc= |گفتاورد= }}</ref>▼
* [[پارسی باستان]]{{anchor|infoa}}<sup>[[#inforefa|[a]]]</sup>
* [[آرامی سلطنتی|آرامی]]{{anchor|infob}}<sup>[[#inforefb|[b]]]</sup>
* [[زبان اکدی|بابلی]]<ref>{{cite book| author = Harald Kittel |author2=[[Juliane House]] |author3=Brigitte Schultze|author4=Juliane House|author5=Brigitte Schultze| title = Traduction: encyclopédie internationale de la recherche sur la traduction| url = https://books.google.com/?id=oD0dBqGDNscC| year = 2007| publisher = Walter de Gruyter| isbn = 978-3-11-017145-7| pages = 1194–5}}</ref>
* [[زبان مادی|مادی]]
* [[زبان یونانی باستان|یونانی]]<ref name="Iranian, E. Tucker 2001">''Greek and Iranian'', E. Tucker, ''A History of Ancient Greek: From the Beginnings to Late Antiquity'', ed. Anastasios-Phoivos Christidēs, Maria Arapopoulou, Maria Chritē, (Cambridge University Press, 2001), 780.</ref>
* [[زبان عیلامی|عیلامی]]<ref>{{cite web|last1=Windfuhr|first1=Gernot|title=IRAN vii. NON-IRANIAN LANGUAGES (1) Overview – Encyclopaedia Iranica|url=http://www.iranicaonline.org/articles/iran-vii1-non-iranian-languages-overview-|website=www.iranicaonline.org|publisher=Encyclopedia Iranica|accessdate=8 February 2017|language=en|quote=Elamite as one of the official languages of the Achaemenid court was still widely spoken in the southwest.}}</ref>
* [[زبان سومری|سومری]]{{anchor|infoc}}<sup>[[#inforefc|[c]]]</sup>
* [[زبان مصری|مصری]]
* و بسیاری دیگر}}|religion=[[مزدیسنا]]، [[آیین بابلی]]<ref>{{cite book|last=Boiy|first=T.|title=Late Achaemenid and Hellenistic Babylon|year=2004|publisher=Peeters Publishers|isbn=978-90-429-1449-0|page=101}}</ref>|currency=[[دریک]]، [[سیگل]]|leader1=[[کوروش بزرگ]]|leader2=[[داریوش سوم]]|year_leader1=۵۵۹–۵۲۹ پ.م.|year_leader2=۳۳۶–۳۳۰ پ.م.|title_leader=شاه '''یا''' [[شاهنشاه]]|stat_year1=۵۰۰ پ.م.|stat_pop1=۱۷ میلیون تا ۳۵ میلیون|ref_pop1=<ref name="Dynamics of Ancient Empires">{{Cite book|title=The Dynamics of Ancient Empires: State Power from Assyria to Byzantium|last=Morris|first=Ian|last2=Scheidel|first2=Walter|publisher=Oxford University Press|year=2009|isbn=978-0-19-975834-0|location=|page=77}}</ref>|footnotes={{plainlist|
* {{anchor|inforefa}}a. '''[[#infoa|^]]''' زبان بومی.
* {{anchor|inforefb}}b. '''[[#infob|^]]''' [[زبان رسمی]] و ''[[زبان میانجی]]''.<ref>Josef Wiesehöfer, ''Ancient Persia'', (I.B. Tauris Ltd, 2007), 119.</ref>
* {{anchor|inforefc}}c. '''[[#infoc|^]]''' زبان ادبی در [[بابل]].}}|stat_area2=۵۵۰۰۰۰۰|stat_year2=۵۰۰ پ.م.<ref name="Turchin">{{cite journal |last1=Turchin|first1=Peter|last2=Adams|first2=Jonathan M.|last3=Hall|first3=Thomas D | title = East-West Orientation of Historical Empires | journal = Journal of world-systems research|date=December 2006 |volume=12|issue=2 |page=223 |url =http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381|accessdate=12 September 2016 |issn= 1076-156X}}</ref><ref name="Taagepera">{{cite journal|last1=Taagepera|first1=Rein|title=Size and Duration of Empires: Growth-Decline Curves, 600 B.C. to 600 A.D|journal=Social Science History|date=1979|volume=3|issue=3/4|page=121|doi=10.2307/1170959|jstor=1170959}}</ref>|s3=آتورپاتکان|flag_s3=AtropateneHistoryofIran.png|stat_area3=۸۰۰۰۰۰۰|stat_year3=۴۸۰ پ.م.|today={{پرچم|Pakistan}}{{سخ}}
{{پرچم|India}}{{سخ}}
{{پرچم|China}}{{سخ}}
{{پرچم|Afghanistan}}{{سخ}}
{{پرچم|Tajikistan}}{{سخ}}
{{پرچم|Uzbekistan}}{{سخ}}
{{پرچم|Kazakhstan}}{{سخ}}
{{پرچم|Turkmenistan}}{{سخ}}
{{پرچم|Oman}}{{سخ}}
{{پرچم|United Arab Emirates}}{{سخ}}
{{پرچم|Iran}}{{سخ}}
{{پرچم|Azerbaijan}}{{سخ}}
{{پرچم|Armenia}}{{سخ}}
{{پرچم|Georgia}}{{سخ}}
{{پرچم|Russia}}{{سخ}}
{{پرچم|Turkey}}{{سخ}}
{{پرچم|Cyprus}}{{سخ}}
{{پرچم|Bulgaria}}{{سخ}}
{{پرچم|Greece}}{{سخ}}
{{پرچم|Macedonia}}{{سخ}}
{{پرچم|Albania}}{{سخ}}
{{پرچم|Ukraine}}{{سخ}}
{{پرچم|Romania}}{{سخ}}
{{پرچم|Moldova}}{{سخ}}
{{پرچم|Iraq}}{{سخ}}
{{پرچم|Kuwait}}{{سخ}}
{{پرچم|Saudi Arabia}}{{سخ}}
{{پرچم|Jordan}}{{سخ}}
{{پرچم|Syria}}{{سخ}}
{{پرچم|Lebanon}}{{سخ}}
{{پرچم|Palestine}}{{سخ}}
{{پرچم|Israel}}{{سخ}}
{{پرچم|Egypt}}{{سخ}}
{{پرچم|Libya}}{{سخ}}
{{پرچم|Sudan}}{{سخ}}
{{پرچم|Ethiopia}}{{سخ}}
▲{{پرچم|Eritrea}}{{سخ}}}}'''
این شاهنشاهی بر مردمان گوناگون از ملل و با ادیان مختلف فرمان می‌راند و اقوام بسیاری با آداب و رسوم خاص خود در قلمروی هخامنشی زندگی می‌کردند و فرهنگ ایالتی و قومی خود را پاس می‌داشتند. در حقیقت مشخصه مهم این دولت احترام به آزادی فردی و قومی و بزرگداشت نظم و قانون و تشویق هنرها و فرهنگ بومی و همچنین ترویج بازرگانی و هنر بود.<ref>{{یادکرد|فصل=|کتاب=راهنمای مستند تخت جمشید|نویسنده=علیرضا شاهپور شهبازی|ترجمه=|ناشر=انتشارات سفیران و انتشارات فرهنگسرای میردشتی|شهر=تهران|کوشش=بنیاد پژوهشی پارسه-پاسارگاد|ویرایش=|صفحه=19|سال=۱۳۸۴|شابک=964-91960-6-4}}</ref> کارل شفُلد می‌نویسد: «تمدن بزرگی مانند تمدن هخامنشی را نمی‌توان از روی تأثیراتی که پذیرفته درک کرد. واقع آن است که اهمیت این چنین تمدنی دقیقاً در توانی است که آن را به حل و جمع همهٔ این اجزای مختلف در کلیتی واحد قادر ساخته‌است.»<ref>''Archailogische Mittelungen aus Iran'', Vol.1, Karl Shefold,(Berlin 1968), P.54.</ref>
| |||