|
از جمله کسانی که با مرحوم آقابزرگ تهرانی در تهیه این دائرةالمعارف همکاری کردند، شاگرد خاص وی، مرحوم [[محقق طباطبایی]] بود که از ابتدای انتشار مجلدات نخستین این اثر، دست به نوشتن استدراکی بر آن زد. مجموعه [[مستدرک الذریعه]] محقق طباطبایی، در هفت جلد، به معرفی آثاری پرداخت که آقابزرگ تهرانی آنها را در الذریعة نیاورده‌است.<br />
از جمله مستدرکات دیگری که بر این دائرة المعارف نوشته شده، کتاب الشریعة فی استدراک الذریعة است که جلد اول آن به قلم سید محمد طباطبایی بهبهانی از سوی [[کتابخانه مجلس شورای اسلامی]] در [[تهران]] منتشر شد.<br />
== اما الذریعه چرا نوشته شد؟ ==
پیشترها حاجى خلیفه دائرة المعارفى را در كتابشناسى مسلمانان ترتیب داده و آن را با نام «كشف الظنون» منتشر ساخته بود. وى از سر تعصب مذهبى ، بسیارى از آثار شیعه را نادیده گرفته و هیچ نامى از آنها به میان نیاورده بود و گاه گاهى هم اگر از كتابهاى شیعه یاد مى كرد بسیار گذرا و همراه با تحقیر و تحریف بود. به همین علت یكى دیگر از مخالفان شیعه ، از سر غرض ورزى و عناد نوشته بود:
«شیعه را آثار یا كتابهایى نیست تا آیندگان آنها بتوانند در علوم مختلف از آنها سود برند و آنها به ناچار طفیلى دیگران بوده و بر سر سفره دیگران مى نشینند و...»
جرجى زیدان (م 1914 م ) نویسنده معروف مسیحى ، جسارت و جفا را در این اجحاف و حق كشى از حد گذراند. وى پا را از همه فراتر نهاد و با غرض ورزى ، در كتاب خود «تاریخ آداب اللغه» چنین نوشت : «شیعه طایفه اى بود كوچك و آثار قابل اعتنایى نداشت و اكنون شیعه اى در دنیا وجود ندارد»
اینجا بود كه غیور مردان بزرگى از دانشمندان معاصر شیعى قیام كردند تا جواب دندان شكنى به آن یاوه سراییها دهند آنان با غیرت دینى ، دست به خلق آثارى زدند كه هریك چون آذرخشى در آسمان فرهنگ و ادب غریدند و درخشیدند و آتش به خرمن خرافه بافان زدند.
این شد كه شیخ آقا بزرگ و دو همردیف و دوست علمى اش ، سید حسن صدر (م 1354 ق ) و شیخ محمد حسین كاشف الغطاء (م 1373 ق ) هم پیمان شدند تا هر یك در باب معرفى شیعه و فرهنگ غنى تشیع ، كارى را به عهده گیرند و سخن این نویسنده را به دهنش باز پس بكوبند.
قرار شد علامه سید حسن صدر درباره حركات علمى شیعه و نشان دادن سهم آنان در تاءسیس و تكمیل علوم اسلامى تحقیق كند. ثمره كار او كتاب «تاءسیس الشیعه لعلوم الاسلام» شد. این كتاب به سال 1370 ق ، در 445 صفحه چاپ شد. علامه شیخ محمد حسین كاشف الغطاء نیز قرار شد كتاب «تاریخ آداب اللغه» جرجى زیدان را نقد كند و اشتباهات وى را باز گوید. وى این كار را كرد و نقدى جامع و علمى بر هر چهار جلد كتاب زیدان نوشت.
شیخ آقا بزرگ از میان این سه یار علمى متعهد شد فهرستى براى تاءلیفات شیعه بنویسد.
و چنین بود كه كار بزرگ و جامعى با نام «الذریعه» در فرهنگ شیعه آغاز شد. ناگفته نماند كه الذریعه در 29 جلد انتشار یافت . به این ترتیب كه نخست در 25 جلد بود و سپس جلد 26 (مستدركات الذریعه ) پس از چاپ الذریعه تهیه شد. با توجه به اینكه جلد 9 خود در 4 مجلد چاپ شده و حاوى فهرست دیوانهاى شاعران شیعه است . شمار جلدهاى الذریعه به 29 جلد مى رسد. این دائره المعارف بزرگ ، با 11554 صفحه، 55095 كتاب و رساله را شناسایى كرده است و اگر كتابهایى را هم كه در ضمن شناسایى آثار دیگر نام برده شده اند بر این رقم بیفزاییم به رقمى در حدود 55500 كتاب خواهیم رسید.1
== منابع ==
** الذریعة إلی تصانیف الشیعة
** گنج پنهان، حسن انصاری
1- نامه جامعه، دی 1384، شماره 16
{{خرد}}
| 