گویش هورامی: تفاوت میان نسخه‌ها

|fam6=[[کردی زازا-گورانی]]

'''هورامی''' (به کردی: '''اورامی'''<ref>[http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/357333 کرد یا کردها مدخلی جامعه شناختی بر گوران‌شناسی]</ref>) یکی از [[گویش‌های گورانی]].<ref>"Kurdish language." Encyclopædia Britannica. 2010. Encyclopædia Britannica Online. 23 Nov. 2010</ref><ref>Edmonds, Cecil. Kurds, Turks, and Arabs: politics, travel, and research in northeastern Iraq, 1919-1925. Oxford University Press, 1957.</ref> در زبان کردی است.

[[هورامان]] سرزمینی است در دو کشور [[ایران]] و [[عراق]] که میان مناطق کردنشین واقع شده‌است. کردهای هورامی‌هورامی‌ها در ایران در دو استان [[کرمانشاه]] و [[کردستان ایران|کردستان]] و در عراق در استان [[سلیمانیه]] حضور دارند که به سه بخش اورامان لهون به مرکزیت شهر [[پاوه]]، اورامان تخت و اورامان ژاورود تقسیم می‌شود، تمرکز اصلی کردهای اورامی زبانان در دو شهر [[پاوه]] و [[مریوان]] در ایران و شهر [[حلبچه]] در عراق است.<ref>[http://literature.ut.ac.ir/documents/10469/320285/ساخت‌های%20فعلی%20استمراری%20–%20تأکیدی%20در%20گویش%20هورامی.pdf ساخت‌های فعلی استمراری تأکیدی در گویش هورامی]</ref>

کردهای هورامی‌هورامی‌ها در شهرهای [[کرمانشاه]]، [[سنندج]]، [[قروه]]،[[زاغمرز]](چهارقلعه)، [[شهر دماوند|دماوند]]، [[سلیمانیه]]، [[اربیل]] و [[بغداد]] جمعیت قابل توجهی دارند.{{سخ}}[[فؤاد معصوم]] رئیس‌جمهور سابق کرد عراق از جمله گویشوران مهم و شناخته شده هورامی بود.<ref>http://www.pavehpress.ir/یک-هورامی-رئیس-جمهور-عراق-شد/</ref><ref>http://fa.alkawthartv.com/news/89109</ref>

تا زمان [[صفویان|صفویه]] گستردگی گویشوران هورامی ناشناخته است و اساساً تا این دوره هیچ مکتوبات قابل توجهی از گویشوران هورامی در دست نیست و حوزه سکونت آنها نیز بسیار محدود بوده است و چیزی که سبب گسترش گویش هورامی گردید این بود که در زمان [[صفویان|صفویه]] و حکومت '''[[خاندان اردلان]]''' که کرد بودند،بسیاری از مردم هورامی و کرد در این زمان برای کسب قدرت سیاسی و نزدیکی به [[صفویان|دربار صفویه]] ؛[[شیعه]] شدند(نظیر [[هورامی|هورامی های]] منطقه [[کندوله]]) که در نتیجه پشتیبانی حکومت صفویه از [[خاندان اردلان|خاندان اردلان ها]] و مردم هورامی سبب گردید که مکتوبات [[حکومت اردلان]] به زبان هورامی نگاشته گردد{{مدرک|date=مه ۲۰۲۰}} و این امر سبب گسترش زبان هورامی در مناطق جنوبی تر [[کردستان]] گردید و رفته رفته مکتوبات اردلان ها به زبان هورامی نگاشته می شد و البته مذهب بسیاری از مردم منطقه تابعه اردلان [[یارسان|یارسان (اهل حق)]] بود و این مذهب پیوند کاملی با گویش کردیزبان هورامی داشت که در نتیجه زبان غالب شعر وادب حتی برای [[شیعه دوازده‌امامی|شیعیان دوازده امامی]] و [[سنی|اهل سنت]] هورامی گردید.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=راسخون|کد زبان=fa|تاریخ=1393/02/08|وب‌گاه=راسخون|نشانی=http://rasekhoon.net/article/show/893020/چگونگی-گرایش-والیان-کرد-اردلان-به-تشیع/|عنوان=چگونگی گرایش والیان کرد اردلان به تشیع}}</ref><ref>{{یادکرد ژورنال|عنوان=چگونگی گرایش والیان کرد اردلان به تشیع ،|ژورنال=فصلنامه علمی پژوهشی شیعه شناسی شماره 35|ناشر=مؤسسة «شیعه‌شناسی»|تاریخ=1393|زبان=fa|شاپا=|doi=|پیوند=|تاریخ دسترسی=}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=خبرنگار سراب روانسر|کد زبان=fa|تاریخ=1395/12/01|وب‌گاه=پایگاه خبری تحلیلی سراب روانسر|نشانی=http://www.sarabravansar.ir/news/292303/تجمع-بزرگ-خاندان-اردلان-سراسر-ایران-در-سنندج|عنوان=تجمع بزرگ خاندان اردلان سراسر ایران در سنندج}}{{پیوند مرده|date=سپتامبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده=محمد کلهر|کد زبان=fa|تاریخ=1387|وب‌گاه=پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی|نشانی=http://www.ensani.ir/storage/Files/20100925203950-309.pdf|عنوان=پیشینه ای به ژرفای زمان}}</ref>

تقریباً همه منابع معتبر زبانشناسی هورامی را گویشی از زبان کردیگورانی دانسته‌اند، گویش کردیزبان گورانی متعلق به شاخه [[زازا-گورانی]] از شاخه [[زبان‌های ایرانی شمال‌غربی]] است و با کردی زازایی هم خانواده است.<ref>[http://literature.ut.ac.ir/documents/10469/320285/ساخت‌هاي%20فعلي%20استمراري%20–%20تأكيدي%20در%20گويش%20هورامي.pdf ساخت‌های فعلی استمراری تأکیدی در گویش هورامی] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140407232752/http://literature.ut.ac.ir/documents/10469/320285/ساخت‌هاي%20فعلي%20استمراري%20–%20تأكيدي%20در%20گويش%20هورامي.pdf |date=۷ آوریل ۲۰۱۴}} صفحهٔ ۲</ref> از دیدگاه [[دیوید نیل مکنزی|مکنزی]] گویش اورامانی مانند دیگر گویش‌های گورانی، دارای برخی مشخصات آوایی است و از آن نظر، به [[گویش‌های مرکز ایران]] نزدیک‌تر است<ref>D. N. Mackenzie [http://www.iranicaonline.org/newsite/index.isc?Article=http://www.iranicaonline.org/newsite/articles/unicode/v3f1/v3f1a050.html Avromani]{{پیوند مرده|date=نوامبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}}, Encyclopædia Iranica</ref> اما بااین حال از دیدگاه [[دانشنامه بریتانیکا]] اورامانی به عنوان یکی از گویش‌های زبان [[گورانی]] است.<ref>http://www.britannica.com/topic/Iranian-languages</ref> در طول زمان، به خاطر همسایگی با گویش‌هایی مانند سورانی، دادوستد واژگان میان اورامانی و این گویش‌ها بسیار بوده‌است.

== بررسی دستوری گویش کردیزبان هورامی ==

هورامی گویشی از زبان کردیگورانی و یکی از زبان‌های ایرانی نو است که درشاخهٔ شمال غربی ازگروه زبان‌های ایرانی غربی قرار دارد. منطقهٔ هورامان در دو کشور ایران و عراق بین مناطق کردنشین واقع شده‌است. گویشوران هورامی در ایران در دو استان کرمانشاه وکردستان سکونت دارند و همگی خود را متعلق به ملیتی کرد می‌دانند. در مورد ماهیت گویش هورامی و جایگاه آن درشجرۀ خانوادگی زبان‌های ایرانی دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد. ارانسکی)۱۳۵۸ (هورامی را گونه‌ای از گویش‌های کردی گورانی و زازا می‌داند. به باور وی وجود تفاوت‌های چشمگیر زبانی میان گویش‌های کردی گورانی و کددی زازا از یک سو و سایر گویش‌های کردی از سوی دیگر بسیاری از محققان را بر آن داشته تا گویش‌های مذکور را زبان‌هایی متفاوت و مجزا از زبان کردی و مرتبط با گویش‌های مرکزی ایران)نظیر گویش سمنانی (و یا گویش‌های کرانهٔ خزر بدانند. مکنزی) ۱۹۶۶ (معتقد است که پیچیدگی فرایندهای نحوی و ساخت واژی گویش کردی هورامی، این گویش را به جزیره‌ای در دریای زبان کردی مبدل کرده‌است . مکنزی نیز هورامی را همچون سایرزبان‌های گورانی و زازا، زبان‌هایی مستقل از کردی و جزو لهجه های خزری می‌داند . درمقالهٔ حاضر نیز گویش هورامی به مثابهٔ گونهای از زبان کردی در نظر گرفته می‌شود . برمبنای ملاحظات جغرافیایی گویش هورامی محدود در مرزهای ایران را می‌توان به دوگونهٔ عمده تقسیم کرد :گونهٔ مختص منطقهٔ هورامان لهون و گونهٔ مختص منطقهٔ هورامان تخت. منطقهٔ هورامان لهون شامل بخش‌هایی از استان کرمانشاه و بخش هاییاز مناطق کردنشین کشور عراق است .منطقهٔ هورامان تخت در مرزهای استان کردستان محصور شده‌است .شایان ذکر است که در هر یک از این دو گونهٔ عمده گویش اورامی نیز تفاوت‌های زبانی متنوعی به چشم می‌خورد .هر چند که این گونه‌ها ازمنبع زبانی واحدی سرچشمه می‌گیرند، اختلافات همزمانی موجود میان آن‌ها درحوزه های واژ-واجی و دستوری سبب می گرددتا هر محققی که قصد تحقیق درباره جنبه‌های مختلف گویش هورامی را دارد، برای برخورداری از داده‌هایی یک دست و همگن و نیز نیل به نتایج مرتبط درگام نخست به این تقسیم بندی چندگانه قائل شود.

در گویش کردی هورامی ساخت‌های فعلی خاصی وجود دارند که فقط گویش‌هستند و در سایر گویش‌های کردی مشاهده نمی‌شوند .این ساخت‌ها ازدو جزء تشکیل شده‌اند :جزء اول آنها مصدر است)مصدر در گویش هورامی با افزودن تک واژ-ay به ستاک ماضی افعال ساخته می‌شود (.و جزء دوم این ساخت‌ها می‌تواند یکی از سه صورت فعلی مضارع اخباری، ماضی استمراری و یا ماضی ساده باشد که از مصدر ذکرشده در جزء اول برگرفته می‌شوند . در این میان کاربرد این ساخت با مضارع اخباری و ماضی استمراری به مراتب رایج تر است. نکتهٔ قابل توجه در مورد این ساخت‌های فعلی این است که مفعول صریح آنها درساخت‌های متعدی غیرکنایی)درکلّیهٔ زمان‌های دستوری به استثنای گذشتهٔ ساده ( امکان بروز به شکل گروه اسمی را ندارد و تنها به صورت واژه بست ضمیریِ هم مرجع با سازه مفعول بر روی جزء مصدری ساخت مذکور ظاهر می‌شود . استفاده از گروه اسمی مفعولی به همراه این افعال موجب غیر دستوری شدن ساخت حاصل می‌شود . درساخت‌هایلازم و متعدیِ کنایی)گذشتهٔ ساده (جز مصدری میزبان واژه بست ضمیری مطابقه با فاعل استو مفعول صریح حتی مجال بروز واژه بستی را نیز نمی‌یابد .