آذربایجان: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
خنثی‌سازی ویرایش 29163579 از Tiny5Time (بحث) چه مطالب بحث برانگیزی؟ با معتبر ترین منابع تکمیل شده است. بی‌دلیل مطالب منبع دار را پاک نکنید. برچسب: خنثی‌سازی |
تاینی تایم (بحث | مشارکتها) خنثی‌سازی ویرایش 29163681 از احمد.صفی (بحث) اینجا جایش نیست. این مطلب را در مقاله زبان آذری درج کنید یا در صفحه بحث بیان کنید. برچسب‌ها: خنثی‌سازی حذف حجم زیادی از مطالب منبع‌دار |
||
خط ۲۱۶:
[[محمدجواد مشکور]] نیز در این باره نوشته‌است: «''ایالت اران که در دوران اسلامی به این نام مشهور بود، از زمان ترکان [[قراقویونلو]] و [[آق‌قویونلو]] تا [[جنگ جهانی اول]] قراباغ… خوانده می‌شد. پس از شکست [[روسیه|روسیهٔ]] تزاری، مردم آن ناحیه دعوی استقلال کرده، در سپتامبر سال ۱۹۱۸ میلادی حکومتی به نام آذربایجان تحت نفوذ دولت عثمانی تشکیل دادند. غرض از این نام‌گذاری این بود که از ضعف دولت مرکزی ایران در اواخر قاجاریه استفاده کرده، آذربایجان ایران را -که مردم آن مانند اهالی قرهباغ به لهجه‌های ترکی سخن می‌گفتند- با آذربایجان ساختگی به هم پیوند داده و در دوسوی رود ارس حکومتی تحت نفوذ عثمانی تشکیل دهند؛ ولی ترکان به زودی شکستخورده و امپراتوری عثمانی تجزیه شد.''»<ref>مشکور، محمدجواد، جغرافیای تاریخی ایران باستان، ص ۲۷۲.</ref>
== مردم ==▼
اکثریت مردم آذربایجان را [[آذری‌های ایرانی|آذری‌ها]] و اقلیتی▼
از کردها، ارامنه، آشوریان و یهودیان تشکیل می‌دهند.<ref>[Britannica https://books.google.com/books?id=xw9GAQAAIAAJ&q=azerbaijan+iran+britannica+kurd+azeri+armenian&dq=azerbaijan+iran+britannica+kurd+azeri+armenian&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiphferq6XeAhXs6YMKHVASCkgQ6AEIIjAA]</ref>▼
=== زبان ===▼
شهاب الدین عبدالله یاقوب الحموی، مجمع البلدان - داراصلدر بیروت - ۱۹۸۴▼
فَهْلَو: بالفتح ثم السکون ولام ویقال فهلة. قال حمزة الأصبهانی فی کتاب التنبیه کان کلام الفرس قدیماً یجری علی خمسة ألسنة وهی الفهلویة والدریة والفارسیة والخوزیة والسریانیة فأما الفهلویة فکان یجری بها کلام الملوک فی مجالسهم وهی لغة منسوبة إلی فهلة. وهو اسم یقع علی خمسة بلدان أصبهان والری وهمذان وماء نهاوند وأذربیجان،▼
منبع دوم:▼
ابن‌ندیم، الفهرست، ترجمه محمدرضا تجدد، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۶، ص ۲۲.▼
فأما الفهلویّة فمنسوبٌ إلی فهله اسم یَقعُ علی خمسةِ بُلدان و هی أصفهان و الرّی و همدان و ماه نهاوند و أذربیجان وأما الدریة فلغةُ مُدُنِ المدائن و بها کان یتکلّم من بباب الملک و هی منسوبة إلی حاضرة الباب و الغالب علیها من لغة أهل خراسان و المشرق و اللغة أهل بلخ وأما الفارسیّة فتکلّم بها الموابدة والعلماء و أشباههم و هی لغة أهل فارس وأما الخوزیّة فبها کان یتکلّم الملوک و الأشراف فی الخلوة و مواضع اللّعب واللّذّة و مع الحاشیة وأما السّریانیّة فکان یتکلّم بها أهل السّواد و المکاتبة فی نوعٍ من اللّغة بالسّریانی فارسی▼
(= اما فهلوی منسوب است به فهله که نام نهاده شده‌است بر پنج شهر: اصفهان و ری و همدان و ماه نهاوند و آذربایجان؛ و دری لغت شهرهای مداین است و درباریان پادشاه بدان زبان سخن می‌گفتند و منسوب است به مردم دربار و لغت اهل خراسان و مشرق و لغت مردم بلخ بر آن زبان غالب است. اما فارسی کلامی است که موبدان و علما و مانند ایشان بدان سخن گویند و آن زبان مردم اهل فارس باشد. اما خوزی زبانی است که ملوک و اشراف در خلوت و مواضع لعب و لذت با ندیمان و حاشیت خود گفتگو کنند. اما سریانی آن است که مردم سواد بدان سخن رانند).</ref>▼
=== دین ===▼
در آذربایجان، بیشتر [[مردم آذری|آذربایجانی‌ها]] پیرو [[شیعه|اسلام شیعه]] و اقلیتی پیرو [[اهل سنت]] هستند.<ref name="Britannica" /> ▼
پس از عهدنامه‌های [[عهدنامه گلستان|گلستان]] و [[عهدنامه ترکمانچای|ترکمانچای]]، حاکمان روس، کوچ مسلمانان شمال ارس به جنوب و مهاجرت مسیحیان جنوب ارس –که عموماً [[مردم ارمنی|ارمنیان]] بودند– به شمال را تشویق می‌کردند. این سیاست چنان با جدیت از سوی روسیه اجرا می‌شد که سرانجام اعتراض دولت قاجار را به دنبال داشت و کار به جایی رسید که دولت روسیه طی یک قرارداد وعده داد که این سیاست را کنار بگذارد؛ اما در عمل چنین نشد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=کیوان حسینی|نشانی=http://www.radiofarda.com/content/fk-fergheh-e01/27398696.html|عنوان=آنها که ماندند آن سوی ارس، آنها که ماندند این سوی ارس|ناشر=رادیو فردا|تاریخ=۹ آذر ۱۳۹۴|تاریخ بازبینی=۱۳۹۴/۰۹/۲۱}}</ref>▼
=== نژاد ===▼
آذربایجانی‌ها بسیار به سایر ایرانیان قرابت دارند و گرچه زبانشان ترکی است، ولی [[دی‌ان‌ای]] ساکنان بومی منطقه تفاوت چندانی با با دیگر نقاط ایران ندارند.<ref>http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1808191/</ref> بر مبنای یک مقاله منتشر شده در سال ۲۰۱۳، که مقایسه‌ای است در مورد ساختار ژنتیکی ۳۵۲ ایرانی، با وجود اینکه تنوع ژنتیکی کل ایرانیان بسیار بالا است، اما [[آذری‌های ایرانی]] نسبتاً قرابت ژنتیکی نزدیکتری با مردم [[گرجستان]] در مقایسه با [[قشقایی]]های ترک‌زبان و ایرانیان دارند. این مقاله اشاره می‌کند که بر خلاف آنچه که تصور می‌شود، آذری‌های ساکن [[جمهوری آذربایجان]]، گروه کاملاً مجزایی با آذری‌های ایران تشکیل می‌دهند، و بین ایرانیان و اهالی ترکیه قرار می‌گیرند.<ref>Derenko, M. , Malyarchuk, B. , Bahmanimehr, A. , Denisova, G. , Perkova, M. , Farjadian, S. , & Yepiskoposyan, L. (2013). Complete Mitochondrial DNA Diversity in Iranians. PloS one, 8(11), e80673.</ref>▼
== جغرافیا ==
سطر ۲۸۳ ⟵ ۲۵۶:
=== جلگه ===
جلگهٔ مغان در شمال‌شرق آذربایجان و در نزدیکی دریاچهٔ خزر، بزرگترین جلگهٔ آذربایجان است.<ref>http://www.iranicaonline.org/articles/mogan-parent-i-ii</ref> دیگر جلگه‌های آذربایجان در ساحل دریاچهٔ ارومیه و در محل تلاقی رودهای آجی‌چای، زرینه‌رود و شهرچای در شرق، جنوب و غرب دریاچهٔ ارومیه واقع‌اند.
▲== مردم ==
▲اکثریت مردم آذربایجان را [[آذری‌های ایرانی|آذری‌ها]] و اقلیتی
▲از کردها، ارامنه، آشوریان و یهودیان تشکیل می‌دهند.<ref>[Britannica https://books.google.com/books?id=xw9GAQAAIAAJ&q=azerbaijan+iran+britannica+kurd+azeri+armenian&dq=azerbaijan+iran+britannica+kurd+azeri+armenian&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiphferq6XeAhXs6YMKHVASCkgQ6AEIIjAA]</ref>
▲=== زبان ===
زبان روزمرهٔ گفتاری در بیشتر مناطق آذربایجان ایران، [[زبان ترکی آذربایجانی|ترکی آذربایجانی]] است. همچنین در برخی از مناطق به زبان‌های [[زبان‌های کردی|کردی]]، [[زبان ارمنی|ارمنی]] و [[زبان تاتی|تاتی]] سخن گفته می‌شود.<ref>https://www.britannica.com/place/Azerbaijan/Cultural-life#ref481438</ref><ref name="Britannica"/>
تاریخچهٔ گویش به زبان ترکی آذربایجانی در آذربایجان به روشنی معلوم نیست. این زبان در دربار برخی از دودمان‌های حکمران در ایران‌زمین –مانند [[قراقویونلو]]، [[آق‌قویونلو]]، [[صفویان]]، [[افشاریان]] و [[قاجاریان]]– رایج بوده‌است. [[ولادیمیر مینورسکی]] معتقد است در گذشته مردم آذربایجان به چندین گویش صحبت می‌کردند. به استناد [[شمس‌الدین مقدسی]] به ۷۰ زبان در اطراف [[اردبیل]] صبحت می‌شد. هنوز هم در نزدیکی [[جلفا (ایران)|جلفا]] و [[سهند]] به این زبان سخن گفته می‌شود.<ref>"ADHARBAYDJAN",THE ENCYCLOPAEDIA OF ISLAM,vol.1</ref> ابن ندیم و یاقوت حموی نیز آذربایجان را جزء مناطق فهله دانسته و زبانش را [[زبان پارتی|فهلوی]] خوانده‌اند.<ref>منبع یکم:
▲شهاب الدین عبدالله یاقوب الحموی، مجمع البلدان - داراصلدر بیروت - ۱۹۸۴
▲ فَهْلَو: بالفتح ثم السکون ولام ویقال فهلة. قال حمزة الأصبهانی فی کتاب التنبیه کان کلام الفرس قدیماً یجری علی خمسة ألسنة وهی الفهلویة والدریة والفارسیة والخوزیة والسریانیة فأما الفهلویة فکان یجری بها کلام الملوک فی مجالسهم وهی لغة منسوبة إلی فهلة. وهو اسم یقع علی خمسة بلدان أصبهان والری وهمذان وماء نهاوند وأذربیجان،
▲منبع دوم:
▲ ابن‌ندیم، الفهرست، ترجمه محمدرضا تجدد، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۶، ص ۲۲.
▲فأما الفهلویّة فمنسوبٌ إلی فهله اسم یَقعُ علی خمسةِ بُلدان و هی أصفهان و الرّی و همدان و ماه نهاوند و أذربیجان وأما الدریة فلغةُ مُدُنِ المدائن و بها کان یتکلّم من بباب الملک و هی منسوبة إلی حاضرة الباب و الغالب علیها من لغة أهل خراسان و المشرق و اللغة أهل بلخ وأما الفارسیّة فتکلّم بها الموابدة والعلماء و أشباههم و هی لغة أهل فارس وأما الخوزیّة فبها کان یتکلّم الملوک و الأشراف فی الخلوة و مواضع اللّعب واللّذّة و مع الحاشیة وأما السّریانیّة فکان یتکلّم بها أهل السّواد و المکاتبة فی نوعٍ من اللّغة بالسّریانی فارسی
▲(= اما فهلوی منسوب است به فهله که نام نهاده شده‌است بر پنج شهر: اصفهان و ری و همدان و ماه نهاوند و آذربایجان؛ و دری لغت شهرهای مداین است و درباریان پادشاه بدان زبان سخن می‌گفتند و منسوب است به مردم دربار و لغت اهل خراسان و مشرق و لغت مردم بلخ بر آن زبان غالب است. اما فارسی کلامی است که موبدان و علما و مانند ایشان بدان سخن گویند و آن زبان مردم اهل فارس باشد. اما خوزی زبانی است که ملوک و اشراف در خلوت و مواضع لعب و لذت با ندیمان و حاشیت خود گفتگو کنند. اما سریانی آن است که مردم سواد بدان سخن رانند).</ref>
▲=== دین ===
▲در آذربایجان، بیشتر [[مردم آذری|آذربایجانی‌ها]] پیرو [[شیعه|اسلام شیعه]] و اقلیتی پیرو [[اهل سنت]] هستند.<ref name="Britannica"
▲پس از عهدنامه‌های [[عهدنامه گلستان|گلستان]] و [[عهدنامه ترکمانچای|ترکمانچای]]، حاکمان روس، کوچ مسلمانان شمال ارس به جنوب و مهاجرت مسیحیان جنوب ارس –که عموماً [[مردم ارمنی|ارمنیان]] بودند– به شمال را تشویق می‌کردند. این سیاست چنان با جدیت از سوی روسیه اجرا می‌شد که سرانجام اعتراض دولت قاجار را به دنبال داشت و کار به جایی رسید که دولت روسیه طی یک قرارداد وعده داد که این سیاست را کنار بگذارد؛ اما در عمل چنین نشد.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده =کیوان حسینی |نشانی=http://www.radiofarda.com/content/fk-fergheh-e01/27398696.html|عنوان=آنها که ماندند آن سوی ارس، آنها که ماندند این سوی ارس | ناشر = رادیو فردا|تاریخ = ۹ آذر ۱۳۹۴|تاریخ بازبینی=۱۳۹۴/۰۹/۲۱}}</ref>
▲=== نژاد ===
▲آذربایجانی‌ها بسیار به سایر ایرانیان قرابت دارند و گرچه زبانشان ترکی است، ولی [[دی‌ان‌ای]] ساکنان بومی منطقه تفاوت چندانی با با دیگر نقاط ایران ندارند.<ref>http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1808191/</ref> بر مبنای یک مقاله منتشر شده در سال ۲۰۱۳، که مقایسه‌ای است در مورد ساختار ژنتیکی ۳۵۲ ایرانی، با وجود اینکه تنوع ژنتیکی کل ایرانیان بسیار بالا است، اما [[آذری‌های ایرانی]] نسبتاً قرابت ژنتیکی نزدیکتری با مردم [[گرجستان]] در مقایسه با [[قشقایی]]های ترک‌زبان و [[ایرانیان فارسی‌زبان|فارسی‌زبانان]] دارند. این مقاله اشاره می‌کند که
== فرهنگ و هنر ==
| |||