اتحاد جماهیر شوروی: تفاوت میان نسخه‌ها

|government_type = [[جمهوریدولت فدرال]] [[سوسیالیست]] [[نظامدولت تک حزبی]]|تک [[مارکسیست-لنینیستحزبی]]

|year_end = ۱۹۹۲۱۹۹۱

|
|

|leader1 = [[ولادیمیر لنین]] «نخستین»

|leader2 = [[میخائیل گورباچف]] «واپسین»

|legislature = <small>[[کنگره شوراهای اتحاد شوروی|کنگره شوراها]] و [[کمیته اجرایی مرکزی اتحاد شوروی|کمیته اجرایی مرکزی]] (۱۹۲۲–۱۹۳۷) [[شورای عالی اتحاد شوروی|شورای عالی]] (۱۹۳۷–۱۹۸۹; ۱۹۹۱){{سخ}}[[کنگره نمایندگان مردم اتحاد شوروی|کنگره نمایندگان مردم]] و [[شورای عالی اتحاد شوروی|شورای عالی]] (۱۹۸۹–۱۹۹۱)</small>

=== از ورود [[امپراتوری روسیه]] به [[جنگ جهانی اول]] تا فروپاشی آن و [[انقلاب اکتبر]] «۱۹۱۷–۱۹۱۴۱۹۱۷-۱۹۱۴» ===

در اوت ۱۹۱۴ [[روسیه]] وارد [[جنگ جهانی اول]] شد. ابتدا فقط [[بلشویک|بلشویک‌]]ها و انقلابیون سوسیالیست، مخالف جنگ بودند اما شکست‌های روسیه حامیان امپراتوری را به حداقل رساند. انقلاب اولین بار توسط خود دهقانان و کارگران و سربازان ناراضی از جنگ و سلطنت در فوریه ۱۹۱۵(که به انقلاب فوریه معروف است) صورت گرفت. در واقع [[بلشویک]]‌ها در انقلاب فوریه هیچ نقش خاصی نداشتند. در کشاکش انقلاب فوریه، گروه‌های مختلف کارگری و دهقانی شکل گرفت که مهم‌ترین آن‌ها [[سویت پترگراد|سُویِت پتروگراد]] {{به روسی|Совет Петроград}} بود و [[لئون تروتسکی]] یکی از سران این گروه بود که سپس با نفوذ در دولت موقت نخست‌وزیر شد. اختلاف اصلی بین [[سوسیالیسم|سوسیالیست‌ها]] اینجا اتفاق افتاد که عده‌ای انقلاب را اجتناب ناپذیر می‌دانستند؛ ولی عده‌ای خواهان اصلاحات از طریق دولت موقت بودند. اینجا بود که میان صاحبان مقام بین سوسیالیست‌ها و اشخاصی که حرف‌هایشان توسط مردم انجام می‌شد، اختلافی صورت گرفت که باعث شد [[ولادیمیر لنین]] با تفسیری که خود از [[مارکسیسم]] داشت به نام [[مارکسیسم-لنینیسم]] حمایت مردم را به خود جلب کرد و جالب اینجاست اتفاقاتی که در آینده برای شوروی پیش‌آمد و تصمیمات دولت تضاد علنی با نظرات مارکس و حتی لنین داشت.<ref name=":0">{{یادکرد کتاب|عنوان=A History of the Soviet Union from the Beginning to the End|نام خانوادگی=KENEZ|نام=PETER|ناشر=|سال=|شابک=9780521682961|مکان=|صفحات=}}</ref> [[کارل مارکس]] در کتاب «ایدئولوژی آلمانی» می‌نویسد: «در جامعه [[کمونیسم]] که دایره آزادی هر فرد بیش از همیشه است و وی می‌تواند در رشته مورد علاقه به موفقیت دست پیدا کند، جامعه فرایند تولید را کنترل می‌کند و بنابراین فردی مثل من می‌تواند امروز کاری انجام دهد و فردا کار دیگری، صبح شکار کند، بعدازظهر ماهی‌گیری کند، شب گله را به چرا ببرد، بعد از شام هم به انتقاد بپردازد، همان چیزی که در ذهنش است را اجرا کند بدون آنکه شکارچی، ماهیگیر، چوپان یا نقاد باشد.»<ref name=":1">{{یادکرد کتاب|عنوان=The German Ideology|نام خانوادگی=Marx|نام=Karl|ناشر=Marx-Engels Institute|سال=|شابک=1-57392-258-7|مکان=Moscow|صفحات=}}</ref> [[انقلاب اکتبر]] به رهبری بلشویک‌ها صورت گرفت. بلشویک‌ها و ولادیمیر لنین حمایت دهقانان را با اجازه دادن برای اداره زمین‌های خودشان به دست خودشان و تشکیل شوراها دهقانی، سربازان خسته از جنگ را برای اطاعت نکردن از فرماندهانشان و همین‌طور کارگران را گرفتند و به سُویِت‌ها نفوذ کردند و با این که رهبران معتدل سوسیالیست در شوراها مخالف آن‌ها بودند، اما در یک کشاکش، قدرت را سُویِت‌ها به دست گرفتند و انقلاب را هدایت کردند تا دولت را به رهبری لنین به ثبات رساندند.<ref name=":0"/> سرانجام در اکتبر سال ۱۹۱۷، انقلاب مردم روسیه به ثمر نشست. آخرین امپراتور روسیه، [[نیکلای دوم روسیه|نیکلای دوم]]، که بیمار بود، در [[کاخ پترهوف]] در [[سن پترزبورگ]] بود، اما مردم و بلشویک‌های خشمگین، سرانجام به آن کاخ ریختند و نیکلای دوم و خاندانش را به [[یکاترینبورگ]] تبعید کردند که سپس همان‌جا تیرباران شدند. بالاخره [[حزب بلشویک]] به رهبری [[ولادیمیر لنین]] قدرت را در این کشور به دست گرفت و به بیش از ۳۰۰ سال سلطه [[دودمان رومانوف]] بر روسیه پایان داد و [[امپراتوری روسیه]] پس از ۱۸۶ سال سرنگون شد.

=== از [[جمهوری روسیه]] تا تأسیس [[اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی|اتحاد شوروی]] «۱۹۲۲–۱۹۱۷۱۹۲۲-۱۹۱۷» ===

پس از به قدرت رسیدن [[حزب بلشویک]]، [[دولت موقت]]ی به نام [[جمهوری روسیه]] «روسیه بلشویک» تشکیل شد. دورهٔ انسجام انقلاب [[بلشویک]]‌ها میان سال‌های [[۱۹۱۷ (میلادی)|۱۹۱۷]] تا [[۱۹۲۱ (میلادی)|۱۹۲۱]] به‌عنوان دورهٔ کمونیسم جنگی معروف است. [[بانک]]‌ها، خطوط [[راه‌آهن]] و کشتی‌رانی ملی شد و اقتصاد پولی نیز محدود گردید. به زودی مخالفت جدی گسترش یافت. روستائیان می‌خواستند درآمد حاصل از فروش محصولات خود را به‌صورت نقدی دریافت کنند، و از این‌که مازاد درآمد آن‌ها برای تأمین هزینه‌های جنگ داخلی در روسیه توسط دولت ضبط می‌شد، احساس ناخشنودی می‌نمودند. بلشویک‌ها [[شورای کمیسرهای خلق]] را به وجود آوردند و لنین صدر شورا و تروتسکی کمیسر امور خارجه شد. [[مسکو]] به تصرف بلشویک‌ها درآمد و دومین کنگره شوراها برگزار شد. [[مالکیت خصوصی]] لغو و کلیه امور به شوراهای روستایی واگذار شد. تمام زمین‌ها میان مردم تقسیم شد. در ۱۹۱۸ بلشویک‌ها رسماً نامشان را به [[حزب کمونیست اتحاد شوروی]] تغییر دادند. ترس از ادامه هجوم آلمانی‌ها حکومت جدید شوروی را وادار کرد تا پایتخت را از پتروگراد به مسکو منتقل کند. در مارس ۱۹۱۸، [[تروتسکی]] و [[لنین]] سایر اعضای حزب را وادار کردند تا [[عهدنامه برست-لیتوفسک]] را بپذیرند.اما این پیمان که با [[آلمان]] و [[اتریش]] و [[مجارستان]] بسته شده بود، بسیار به ضرر روسیه بود؛ ولی روسیه رااز جنگ جهانی اول بیرون کشید. پیروزی متفقین در جنگ باعث شد تا شوروی از اجرای مفاد پیمان سرباز زند. جمهوری روسیه،کشور، مدت کوتاهی پس از تشکیل با حمله طرفداران نظام گذشته و نیروهای خارجی به‌ویژه [[بریتانیا]] روبرو شد. این دوره به دوران [[جنگ داخلی روسیه]] معروف است و طی آن [[ارتش نوین شوروی]] با نام [[ارتش سرخ]] به کوشش [[لئون تروتسکی]] و تحت رهبری او شکل گرفت تا با [[ارتش جبهه سفید]] که متشکل از افسران و ژنرال‌های دوران تزاری بودند به جنگ بپردازد. در جریان [[جنگ داخلی]] و بعد از آن حزب بلشویک ([[حزب کمونیست اتحاد شوروی]]) که تنها حزب مجاز در کشور بود، سیاست اقتصادی سخت گیرانه‌ای را تعقیب می‌کرد که به [[کمونیسم جنگی]] معروف شد. ۵ سال بعد، در ۳۰ دسامبر ۱۹۲۲ و پس از سرکوب مخالفان و دشمنان، [[حزب بلشویک]] که نام خود را به [[حزب کمونیست اتحاد شوروی]] تغییر داده بود تأسیس کشور «اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی» را اعلام کرد. این کشور از اتحاد [[روسیه]] و مناطق متعلق به [[امپراتوری روسیه تزاری]] تشکیل شدشده بود.

=== [[اتحاد شوروی]] در دوران [[ولادیمیر لنین]] «۱۹۲۴–۱۹۲۲۱۹۲۴-۱۹۲۲» ===

پس از تأسیس اتحاد شوروی در سال ۱۹۲۲، ولادیمیر لنین به رهبری اتحاد شوروی و دبیرکل حزب کمونیست این کشور برگزیده شد. ولادیمیر لنین که در آن زمان ۵۲ سال داشت، پایتخت کشور را از [[سن پترزبورگ]] به [[مسکو]] منتقل کرد و [[کاخ بزرگ کرملین]] را پایگاه حکومتی خویش و رئیس‌جمهور [[جمهوری فدراتیو سوسیالیستی روسیه شوروی]] قرار داد. با پایان گرفتن جنگ داخلی و استقرار حاکمیت حزب بر سراسر کشور، سیاست اقتصادی جدیدی به نام [[برنامه نوین اقتصادی]] معروف به «[[نپ|نِپ]]» در پیش گرفته شد. دردورهٔ مواجههانسجام با مخالفت روستاییان،انقلاب [[ولادیمیر لنینبلشویک|لنینبلشویک‌ها]] بهمیان یکسال‌های عقب‌نشینی[[۱۹۱۷ راهبردی(میلادی)|۱۹۱۷]] درتا [[کمونیسم۱۹۲۱ (میلادی)|۱۹۲۱]] جنگیبه‌عنوان تحتدورهٔ عنوانکمونیسم سیاستجنگی جدیدمعروف اقتصادی (NEP) پرداختاست. روستاییان[[بانک|بانک‌ها]]، از پرداخت عوارضخطوط [[عمده‌فروشیراه‌آهن]] محصولاتو خودکشتی‌رانی رهاملی شدندشد و اجازهاقتصاد یافتندپولی تانیز مازادمحدود تولید خود را در بازار آزاد بفروشندگردید. بازرگانیبه‌ درزودی اثرمخالفت مجازشدنجدی تجارت خرده‌پای خصوصی رونقگسترش یافت. حکومتروستائیان نیزمی‌خواستند مسئولدرآمد بانکداری،حاصل [[ترابری]]،از صنعتفروش سنگینمحصولات وخود امکاناترا عمومیبه‌صورت شد.نقدی اگرچهدریافت مخالفتکنند، برجایو ماندهاز دراین‌که میانمازاد کمونیست‌هادرآمد موجبآن‌ها انتقادبرای ازتأمین روستاییانهزینه‌های ثروتمندجنگ یاداخلی [[کولاکدر (روسیه)|کولاک‌ها]] شدتوسط کهدولت ازضبط سیاستمی‌شد، اقتصادیاحساس جدیدناخشنودی سود می‌بردند، اما این برنامه به‌خوبی مفیدبودن خود را ثابت کرد و اقتصاد روسیه را دوباره احیا نمودمی‌نمودند. پسدر ازمواجهه مرگبا لنینمخالفت در اوایل سالروستاییان، [[۱۹۲۴ولادیمیر (میلادی)لنین|۱۹۲۴لنین]]، سیاستبه اقتصادییک جدیدعقب‌نشینی راهبردی در میان اعضای داخل [[حزب کمونیست اتحاد شورویکمونیسم]] باجنگی مخالفتتحت فزاینده‌ایعنوان روبروسیاست شد،جدید دیریاقتصادی نپایید(NEP) کهپرداخت. اختلافروستاییان رهبراناز شورویپرداخت درعوارض نحوه[[عمده‌فروشی]] پیشبردمحصولات سیاست‌هایخود اقتصادیرها بالاشدند گرفت.و سرانجاماجازه دریافتند سالتا ۱۹۲۴،مازاد ولادیمیرتولید لنینخود پسرا ازدر ۲بازار سالآزاد رهبریبفروشند. اتحادبازرگانی شورویدر واثر درمجازشدن سنتجارت ۵۴خرده‌پای سالگیخصوصی درگذشترونق ویافت. پیکرشحکومت مومیایینیز شدمسئول و دربانکداری، [[آرامگاه لنینترابری]]، قرارصنعت دادهسنگین شد.و [[پرونده:Stalinامکانات atعمومی the Potsdam Conferenceشد.png|بندانگشتی|ژوزف استالین]]

=== [[اتحاد شوروی]] در دوران [[نیکیتا خروشچف]] «۱۹۶۴–۱۹۵۳۱۹۶۴-۱۹۵۳» ===

در سال ۱۹۵۳ بعد از مرگ ژوزف استالین، جانشینان او به رهبری دسته‌جمعی پرداختند ولی در پایان [[نیکیتا خروشچف]]، در حالی که ۵۹ سال داشت، توانست قدرت را به دست آورد. یکی از اقدامات مهم خروشچف، بستن [[پیمان ورشو]] با تعدادی از کشورهای بلوک شرق به عنوان اقدامی متقابل در برابر پیمانهای ناتو و سنتو در سال ۱۹۵۵ بود. خروشچف سازمان اطلاعات و امنیت اتحاد شوروی «[[کاگ‌ب]]» را تأسیس کرد. در سال ۱۹۵۶ خروشچف در [[کنگره بیستم حزب کمونیست اتّحاد شوروی|کنگره بیستم حزب کمونیست اتحاد شوروی]] کشتارهای استالین را مورد شماتت قرار داد و در جهت تخریب چهرهٔ استالین برآمد. در دوران نیکیتا خروشچف بسیاری از سخت‌گیری‌های دوره [[استالین]] تعدیل شد. بسیاری از زندانیان سیاسی و عقیدتی آزاد شدند و به بسیاری که در دوره استالین به عنوان جاسوس و مخالف اعدام شده بودند، اعاده حیثیت شد. همچنین در این دوران قانون تجارت آزاد تا حدی پذیرفته شد که آثار جبران ناپذیری را بر بدنهٔ [[نظام سوسیالیستی]] که پشتیبان [[اقتصاد هدایت شده]] بود، وارد آورد؛ که بعدها به سلسله حوادث و رخدادهایی انجامید تا [[فروپاشی شوروی|فروپاشی اتحاد شوروی]]. حتی سیاست زمین‌های بکر در عرصه کشاورزی انجام شد که ترکیب جمعیتی [[جمهوری شوروی سوسیالیستی قزاقستان|قزاقستان]] را به هم زد و تعداد خارجی‌ها از [[مردم قزاق|قزاق‌ها]] بیشتر شد. البته سپس این سیاست شکست خورد. در دورهٔ خروشچف بیشتر به [[صنایع سنگین]] توجه می‌شد تا تولید کالاهای مصرفی. این اقدامات وی با مخالفت شدید [[محافظه‌کاری|محافظه‌کاران]] حزب کمونیست رو به رو شد. بدین ترتیب، تلاش‌های تخریب شخصیت خروشچف از جناح‌های مختلف آغاز شد. این درگیری‌های سیاسی نه تنها شامل تخریب وجههٔ خود شخص خروشچف بود، بلکه پسر او یعنی «[[لئونید خروشچف]]» که در جنگ مفقودالاثر شده بود را نیز دربرگرفت. در سال ۱۹۵۷، اتحاد شوروی با فرستادن ماهواره [[اسپوتنیک۱]] به مدار زمین، عصر فضا را آغاز کرد. اتحاد شوروی برای اولین بار [[یوری گاگارین]]، که خلبانی در [[نیروی هوایی شوروی|نیروی هوایی اتحاد شوروی]] بود را به فضا فرستاد و پس از چندی با سفینهٔ بی‌سرنشین خاک کرهٔ ماه را به زمین آورد. در اوایل دهه ۱۹۶۰، رهبران حزب کمونیست، نیکیتا خروشچف را با توطئه [[لئونید برژنف]] مجبور به استعفاء کردند؛ به‌ویژه‌به‌ویژه که در آن زمان خروشچف پیرتر شده بود و توانایی کارش افت کرده بود. بالاخره درسال ۱۹۶۴، نیکیتا خروشچف پس از ۱۱ سال رهبری اتحاد شوروی، برکنار شد.

=== [[اتحاد شوروی]] در دوران [[لئونید برژنف]] «۱۹۸۲–۱۹۶۴۱۹۸۲-۱۹۶۴» ===

[[پرونده:АртимаркаYuri ЮрийAndropov Андропов- 2014Soviet Life, August 1983.jpg|بندانگشتی|یوری آندروپوف]]

=== [[اتحاد شوروی]] در دوران [[یوری آندروپوف]] «۱۹۸۴–۱۹۸۲۱۹۸۴-۱۹۸۲» ===

=== اتحاد شوروی در دوران [[کنستانتین چرنینکو]] «۱۹۸۴–۱۹۸۵۱۹۸۴-۱۹۸۵» ===

=== [[اتحاد شوروی]] در دوران [[میخائیل گورباچف]] و فروپاشی آن «۱۹۹۱–۱۹۸۵۱۹۹۱-۱۹۸۵» ===

اگرچه اصلاحات اجتماعی گورباچف نقش چندانی در فروپاشی اتحاد شوروی نداشت؛ اما اصلاحات سیاسی و اقتصادی گورباچف ضربات مهلکی را بر پیکره این کشور وارد آوردند. اصلاحات سیاسی گورباچف یگانگی کشور و [[حزب کمونیست]] را پایان داد؛ هر چند که بهتر کردن روابط اتحاد شوروی با غرب باعث شد گورباچف در سال ۱۹۹۰ [[جایزه صلح نوبل]] را از آن خود کند. عدم پیروی از [[دکترین برژنف]] باعث شد طی چند انقلاب، چند دولت کمونیستی [[اروپای شرقی]] سقوط کنند و بدین ترتیب حامیان اتحاد شوروی یک به یک از میان بروند. بیرون کشیدن نیروهای شوروی از [[جمهوری دموکراتیک افغانستان|افغانستان]] باعث شد [[جنگ داخلی]] بزرگی راه بیفتد و [[جمهوری دموکراتیک افغانستان|حکومت کمونیستی افغانستان]] نیز در فوریه ۱۹۸۸ سرنگون شود و ۱۵۰۰۰ شهروند شوروی را به کام مرگ بفرستد. اصلاحات اقتصادی گورباچف نیز آخرین ضربات مهلک را بر پیکره اتحاد شوروی وارد آورد؛ زیرا محدود کردن تولید، فروش و مصرف [[نوشیدنی الکلی|نوشیدنی‌های الکلی]] باعث شد هزاران واحد صنعتی، [[میکده]]، [[بار]]، [[کلوب شبانه]] و… تعطیل شوند که همین سبب شد تا خسارتی بالغ بر ۱۰۰میلیارد روبل به اقتصاد شوروی بخورد. ایجاد بخشهای غیردولتی نیز نهایتًا اقتصاد شوروی را نابود کرد. با این سیاست‌های اقتصادی، کشور به مشکلات اقتصادی بیشتر دچار شد. با پایان دههٔ ۱۹۸۰ کمبود شدید منابع اولیهٔ غذایی (گوشت و شکر) باعث معرفی دوبارهٔ سیستم زمان جنگ جیره‌بندی کوپن‌های غذایی که طبق آن هر فرد در هر ماه تنها می‌توانست مقدار معینی از هر محصول را مصرف کند شد. در قیاس با ۱۹۸۵ کسری دولت از ۰ تا ۱۰۹ میلیارد روبل افزایش یافت. مخازن طلا از ۲۰۰۰ به ۲۰۰ تن کاهش یافتند و بدهی خارجی از ۰ به ۱۲۰ میلیارد دلار رسید. این مشکلات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی، خود نیز مشکل بسیار بزرگتری را به وجود آوردند؛ جنبش‌های [[ملی‌گرایی|ملی گرایانه]]. با پایان دهه ۱۹۸۰ و آغاز دهه ۱۹۹۰، این جنبشها پررنگتر هم شدند. گرچه تلاش گورباچف به نوعی برای زنده کردن [[سوسیالیسم]] در شوروی بود، اما مردم‌سالار سازی اتحاد شوروی و [[شرق اروپا|اروپای شرقی]] عملاً قدرت حزب کمونیست و حتی خود گورباچف را زیر سؤال برد. عدم سانسور و تلاش گورباچف برای ایجاد فضای باز سیاسی بدون این که خود او بخواهد باعث نفوذ انواع جنبش‌های ناسیونالیستی قومی و گاهی ضد روسی در جمهوری‌های شوروی شد. بسیاری از این جمهوری‌ها خواهان استقلال عمل بیشتری از مسکو شدند. به‌ویژه‌به‌ویژه در جمهوری‌های بالتیک یعنی [[جمهوری سوسیالیستی استونی شوروی|استونی]]، [[جمهوری سوسیالیستی لیتوانی شوروی|لیتوانی]] و [[جمهوری سوسیالیستی لتونی شوروی|لاتویا]] که در ۱۹۴۰ و توسط [[استالین]] به خاک شوروی پیوند زده شده بودند. همچنین جنبش‌های ناسیونالیستی در جمهوری‌های اتحاد شوروی از جمله [[جمهوری سوسیالیستی گرجستان شوروی|گرجستان]]، [[جمهوری سوسیالیستی اوکراین شوروی|اوکراین]]، [[جمهوری سوسیالیستی ارمنستان شوروی|ارمنستان]] و [[جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی|آذربایجان]] فعال شدند. گورباچف سهواً باعث آزاد شدن نیرویی شده بود که نهایتاً اتحاد شوروی را نابود کرد.^{^{[''[[ویکی‌پدیا:شیوه ارجاع به منابع|نیازمند یادکرد دقیق]]'']}} پاسخ گورباچف به رشد بیشتر جدایی‌طلبی در جمهوری‌ها پیشنهاد معاهدهٔ جدیدی از اتحاد بود که طبق آن یک فدراسیون داوطلبانه در یک اتحاد شوروی دموکراتیزه شده ایجاد می‌شد. جمهوری‌های [[آسیای مرکزی|آسیای میانه]] که به قدرت اقتصادی و بازارهای اتحاد شوروی برای رشد نیاز داشتند شدیداً از معاهدهٔ جدید پشتیبانی کردند؛ اما [[اصلاح‌طلبی|اصلاح طلبان]] رادیکال‌تر باور داشتند که یک جهش ناگهانی به اقتصاد بازار نیاز است و حاضر بودند برای نیل به اهداف خود اتحاد شوروی را تجزیه کنند. نقطهٔ مقابل این اصلاح‌طلبان تندروهایی بودند که هنوز شدیداً در حزب کمونیست و ارتش قدرت داشتند. این تندروها با هرگونه روندی که امکان داشت به تجزیهٔ اتحاد شوروی بینجامد مخالف بودند. با نزدیک شدن امکان امضای معاهدهٔ جدید تندروها شورش کردند؛ هرچند که خود گورباچف نیز موافق با معاهده جدید اتحاد بود. در سال ۱۹۹۰، بزرگترین اشتباه گورباچف این بود که [[بوریس یلتسین]] را به ریاست [[جمهوری فدراتیو سوسیالیستی روسیه شوروی]] برگزید. بوریس یلتسین نیز جزو [[اصلاح‌طلبی|اصلاح‌طلبانی]] بود که حاضر به فروپاشیدن اتحاد شوروی بودند؛ از این رو از همان ابتدای کارش تلاش کرد تا نیتش را عملی کند. بالاخره در سال ۱۹۹۰، اولین شکاف در اتحاد شوروی ایجاد شد؛ [[لیتوانی]] اعلام استقلال کرد و [[جمهوری لیتوانی]] تأسیس شد. اوضاع به همین منوال ادامه یافت تا در اواسط سال ۱۹۹۱، [[لتونی]] و [[استونی]] نیز اعلام استقلال کردند. اوضاع به همین گونه پیش رفت تا در ۱ ژوئیه ۱۹۹۱، [[پیمان ورشو]] رسماً منحل شد و [[بلوک شرق]] فروپاشید. [[نیروهای مسلح]] در کادر رهبری اتحاد شوروی در اوت ۱۹۹۱ [[کودتای اوت|کودتایی]] را سازمان دادند و تلاش کردند گورباچف را از قدرت عزل کنند و نگذارند معاهدهٔ اتحاد جدید را امضا کند. اوضاع به شدت امنیتی شد. [[تانک]]ها به خیابان‌های [[مسکو]] سرازیر شدند. کاملًا [[حکومت نظامی]] برقرار شد. این اوضاع ۳ روز ادامه داشت. سرانجام این [[کودتا]] با کمک بوریس یلتسین و عده ای از شهروندان [[مسکو]] شکست خورد. [[نیروهای مسلح]] کادر رهبری اتحاد شوروی می‌خواستند با این کودتا اتحاد شوروی و حزب کمونیست را حفظ کنند اما نتیجه عکس گرفتند. در همین موقع گورباچف ۳ روز را (از ۱۹ اوت تا ۲۱ اوت) در [[حبس خانگی]] در ویلایی در [[جمهوری خودمختار کریمه|کریمه]] گذراند، و پس از آن آزاد شد و به قدرت برگشت. با این حال وی به محض بازگشت به قدرت متوجه شد که نه نهادهای سیاسی اتحاد شوروی و نه [[جمهوری فدراتیو سوسیالیستی روسیه شوروی|روسیه]] به فرمان‌های او عمل می‌کنند و در عوض یلتسین قدرت دارد. بدین ترتیب گورباچف مجبور شد که بسیاری از دولتمردان را اخراج کند و بسیاری از آنان را دستگیر کند. «گروه ۸» شامل ۸ نفر از رهبران کودتا بودند که دستگیر شدند. هدف گورباچف این بود که حزب کمونیست اتحاد شوروی را متحد نگاه دارد اما آن را بیشتر به سوی [[سوسیال دموکراسی]] سوق دهد. اما تناقضات زیادی در این برنامه وجود داشت. او در عین حال از [[لنین]] تمجید می‌کرد، سیستم اجتماعی [[سوئد]] را ستایش می‌کرد و قصد داشت به زور نیروهای نظامی دولت‌های [[بالتیک]] را درون اتحاد شوروی حفظ کند؛ ولی پس از این‌که حزب کمونیست پس از کودتای اوت ممنوع اعلام شد گورباچف عملاً به جز نیروهای مسلح قدرتی نداشت که یلتسین آن‌ها را نیز با تطمیع به دور خود جمع کرد. اوضاع به همین منوال ادامه یافت. در ۸ دسامبر ۱۹۹۱، در ویلایی لوکس در [[جنگل]]های [[جمهوری شوروی سوسیالیستی بلاروس|بلاروس]]، روسای جمهور [[جمهوری فدراتیو سوسیالیستی روسیه شوروی|روسیه شوروی]]، [[جمهوری شوروی سوسیالیستی اوکراین|اوکراین شوروی]] و [[جمهوری شوروی سوسیالیستی بلاروس|بلاروس شوروی]] ([[بوریس یلتسین]]، [[لئونید کراوچوک]] و [[استانیسلاو شوشکویچ]]) گرد هم آمدند و معاهده ای را امضا کردند که بر اساس آن، [[کشورهای مستقل همسود]] پدید آمدند و [[روسیه|فدراسیون روسیه]] خود را به عنوان جانشین و وارث حقوقی اتحاد شوروی معرفی کرد. گورباچف با شنیدن این خبر، بوریس یلتسین را به از هم پاشاندن اتحاد شوروی به منظور ارتقای منافع شخصی خود متهم نمود اما سودی نداشت. آرام آرام کشور داشت از هم می‌پاشید. سرانجام در ۲۵ دسامبر ۱۹۹۱ (۱۷ روز بعد)، میخائیل گورباچف از سمت خود استعفا داد. یک هفته بعد، با تصویب پارلمان در روز ۱ ژانویه، یعنی درست در نخستین روز سال ۱۹۹۲، اتحاد شوروی رسماً فروپاشید و به ۱۵ کشور تبدیل شد. پس از فروپاشی ۱۵ کشور جدید تأسیس شدند. این کشورهای جدید عبارتند از: [[روسیه]]، [[بلاروس]]، [[اوکراین]]، [[مولداوی]]، [[استونی]]، [[لتونی]]، [[لیتوانی]]، [[گرجستان]]، [[جمهوری آذربایجان|آذربایجان]]، [[ارمنستان]]، [[ترکمنستان]]، [[قزاقستان]]، [[قرقیزستان]]، [[ازبکستان]]، [[تاجیکستان]]. از آن روز تا به حال چندین مناقشه ارضی حل نشده نیز وجود دارند: [[ترانس‌نیستریا|ترانسنیستریا]] در [[مولداوی]]، [[قره باغ]] ([[آرتساخ]]) در [[جمهوری آذربایجان|آذربایجان]] و همچنین [[اوستیای جنوبی]] و [[آبخاز]] در [[گرجستان]] که تابستان ۲۰۰۸ از سوی [[روسیه]] به رسمیت شناخته شد و همین سبب قطع روابط [[فدراسیون روسیه]] و [[گرجستان]] شد.

از زمان تأسیس اتحاد شوروی تا زمان فروپاشی آن تنها حزب سیاسی آن کشور [[حزب کمونیست اتحاد شوروی]] بود. این حزب تمام جنبه‌های زندگی اجتماعی شوروی را در کنترل داشت. تمام فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی در کشور طبق نظر این حزب انجام می‌گرفت و مخالفان این حزب مجازات می‌شدند. مطبوعات و انتشارات و هنرها نیز در کنترل حزب و دولت بود. نکتهٔ قابل توجه در این مورد این است که برخلافدر کشورهاینظام اتحاد شوروی، شوراهای محلی و صنفی حکومت می‌کردند. یعنی برخلاف [[بلوک غربمردم‌سالاری]] که در آن عده‌ای از مردم هر چند سال یک بار رأی داده و کسانی را برای زمامداری برمی‌گزینند. در نظامسیستم اتحاد شوروی،کشور، شوراها حکومتو می‌کردند.جمیع شوراهاییافرادی که در اتحادهزاران شورویشورا زمامدر امورسراسر راکشور بهحضور دستداشته داشتندبه همگیتصمیم‌گیری زیرمشغول نظربودند. [[شورایهر عالیشورا اتحاددر شوروی]]حد بودندخود. ۱۵این جمهوریشوراها اتحادهر شوروییک نیزنماینده چنینیا [[نظامنمایندگانی سیاسی]]در شوراهای ایبالاتر داشتند. پایین‌ترو ازاین آنهاشیوه نیزتا شوراهایمراحل عالیبالای استانی،حکومتی شهرستانیادامه و… بودندداشت. پس در واقع حزب کمونیست اتحاددر شوروی نمایندهٔ تمام مردم بود. گرچه در اجرای این سیستم بسیار کارآمد و نوین اشکالاتی به وجود آمد. حزب کمونیست برنامه‌های خود را طی کنگره‌های ادواری تنظیم و تصویب می‌کرد و به اجرا می‌گذاشت.<ref>Philip Whyman, Mark Baimbridge and Andrew Mullen (2012). The Political Economy of the European Social Model (Routledge Studies in the European Economy). Routledge.</ref> در دوره [[ولادیمیر لنین|لنین]] با سیاست اقتصادی جدید و در دوره [[ژوزف استالین|استالین]] با سیاست‌های برنامه ۵ ساله، انقلاب و آرمان‌های بلشویک‌ها از مسیر اصلی خود منحرف شد. آن‌ها به یک نظام [[سرمایه‌داری دولتی|سرمایه‌دار دولتی]] بدل شدند. علت این امر را می‌توان سرعت بخشی استالین به [[صنعتی‌سازی|صنعتی سازی]] و [[کمونیسم|اشتراکی‌سازی]] کشاورزی دانست. زیرا بلشویک‌ها با یک کشور فقیر و عقب مانده رو به رو بودند و نه یک کشور [[سرمایه‌داری|سرمایه‌دار]] پیشرفته. پس آن‌ها تلاش برای [[صنعتی‌سازی]] را شروع کردند؛ ولی در دوران پس از صنعتی‌سازی نیز نتوانستند نظام حاکم را به یک نظام [[سوسیالیسم|سوسیالیستی]] نزدیک کنند. استالین با این برنامه و اشتراکی‌سازی اجباری و قهری زمین‌های دهقانان، رنج فراوانی را متحمل طبقه دهقان کرد. این عمل موجب مهاجرت شدید دهقانان از روستاها به شهرها و پیدا شدن طبقه کارگر جدیدی که آموزش چندانی هم ندیده بودند، شد.<ref name=":0"/> با اینکه نظام اتحاد شوروی به نام کمونیستی یا سوسیالیستی خوانده می‌شود ولی نمی‌توان آن را کمونیستی یا سوسیالیستی خواند زیرا حکومت اتحاد جماهیر شوروی در عمل با تعاریفی که [[انگلس|فریدرش انگلس]] و [[مارکس|کارل مارکس]] از [[کمونیسم]] و [[سوسیالیسم]] ارائه دادند؛ تضاد علنی داشت. از حکومت اتحاد شوروی به عنوان [[سرمایه‌داری دولتی]] یاد می‌شود.<ref name=":0"/><ref name=":1"/><ref>Klein, Naomi (2008). The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism. Picador. {{ISBN|0-312-42799-9|en}} p. 276</ref>

اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی تا سال ۱۹۳۹، مخالف جدی [[آلمان]] نازی بود، و از [[جمهوری‌خواهی|جمهوری‌خواهان]]جمهوری‌های [[اسپانیا]] که علیه نیروهای فاشیست آلمانی و ایتالیایی در جنگ داخلی اسپانیا می‌جنگیدند، حمایت می‌نمود. اما در سال ۱۹۳۸، آلمان و قدرت‌های اصلی اروپایی معاهده مونیخ را امضاء، و طی آن، آلمان و لهستان اراضی [[چکسلواکی]] را اشغال کردند و طرح‌های آلمان برای توسعه طلبی بیشتر در شرق و نیز فقدان مخالف نسبت به آن از سوی قدرت‌های غربی بیش از پیش آشکار شد. این توافقنامه موجب ترس بیشتر اتحاد شوروی از حمله قریب‌الوقوع از سوی آلمان شد، و سبب گردید تا اتحاد شوروی با مانورهای دیپلماتیک به آن پاسخ دهد. در سال ۱۹۳۹ و با حمله برق آسای آلمان به لهستان و بمباران ورشو، اتحاد شوروی نیز به بخشهای باقی لهستان حمله کرد و آنجا را تصرف کرده و با آلمان هم‌مرز و همسایه شد و [[قرارداد عدم تجاوز|معاهده مولوتف-ریبنتروپ]] «[[معاهده عدم تعرض|پیمان عدم تجاوز]]» را با آلمان نازی امضاء نمود که مناطق تحت نفوذ را میان خود در اروپای شرقی تقسیم می‌کردند. در۱۷ سپتامبر ۱۹۳۹، [[ورماخت|ارتش آلمان]] به اتحاد شوروی حمله برد و تا عمق ۱۵۰ کیلومتر در خاک [[اتحاد شوروی]] نفوذ نمود و به بخش‌های شرقی [[لهستان]] حمله کرد که عمدتاً جمعیت آن نقاط را نژادهای اوکراینی و بلاروسی تشکیل می‌دادند. نیروهای اتحاد شوروی به نبردی سنگین با [[فنلاند]] در طی [[جنگ زمستان]] (۴۰–۱۹۳۹) پرداختند. این جنگ با پیروزی اتحاد شوروی خاتمه یافت و این کشور بخشهاییبخشی از [[کارلیا]]تنگه کارلین را به دست آورد. صلح ناپایدار با آلمان زمانی پایان یافت که نیروهای محور به رهبری آلمان به مرزهای شوروی در ۲۲ ژوئن ۱۹۴۱ سرازیر شدند. تا ماه نوامبر، ارتش آلمان، اوکراین را تسخیر کرد، [[لنینگراد]] را محاصره کرد و تهدید نمود که [[مسکو]] را نیز تصرف خواهد کرد؛ اما با تغییر موضع [[آدولف هیتلر]]، نیروهای آلمان از [[مسکو]] عقب نشستند و به [[ولگوگراد|استالینگراد]] سرازیر شدند و آنجا را تصرف کردند. نیروهای اتحاد شوروی نیز خود را به [[استالینگراد]] رساندند که همین باعث شد که یکی از بزرگترین عملیاتهای نظامی تاریخ صورت گیرد؛ [[نبرد استالینگراد]] که به شکست آلمان انجامید. پیروزی اتحاد شوروی در [[نبرد استالینگراد]]، پایداری آن را به اثبات رساند و مسیر جنگ را به‌طور کامل تغییر داد. پس از شکست آلمان در این نبرد، آن‌ها توان خود را در ادامه عملیات تجاوزکارانه خود از دست دادند و اتحاد شوروی در ادامه جنگ ابتکار عمل را به دست گرفت. تا پایان ۱۹۴۳، اتحاد شوروی محاصره شهر [[لنینگراد]] را شکسته و بیشتر مناطق [[اوکراین]] را بازپس گرفته بود. تا پایان سال ۱۹۴۴، این جبهه از مرزهای اتحاد شوروی در سال ۱۹۳۹ به سوی اروپای شرقی جابجا گشته بود. نیروهای اتحاد شوروی با برتری مسلم خود وارد [[برلین]] در [[آلمان شرقی]] شدند و در مه ۱۹۴۵ آن را تصرف کردند. جنگ با آلمان در نهایت به پیروزی اتحاد شوروی انجامید. اگرچه اتحاد شوروی در [[جنگ جهانی دوم]] پیروز شد اما اقتصاد آن در اثر این مبارزه ویران شد و به کشته شدن ۲۷ میلیون نفر در این کشور انجامید. حدود ۷۰ هزار روستا نیز تخریب شده بودند. ده میلیون شهروند اتحاد شوروی قربانی سیاست سرکوبگرانه آلمان در محدوده تحت اشغال آن‌ها شدند. جوخه‌های یهودی کشی آلمان در کنار همکاران بالتیکی و اوکراینی آن‌ها به [[نسل‌کشی]] یهودیان اتحاد شوروی پرداختند. ارتش رومانی در ناحیه اشغالی [[اودسا]]، در این [[نسل‌کشی یهودیان]] شرکت کرد. طی اشغال، [[لنینگراد]] حدود یک چهارم از جمعیت خود (حدود ۱ میلیون نفر جمعیت، بیشترین میزان مرگ در طول تاریخ در یک منطقه محصور و بسته) را از دست داده بود. مناطق اشغالی متحمل غارتگری‌های ناشی از اشغال آلمان، تبعید افراد جهت بیگاری و نیز تاکتیک‌های سیاسی اتحاد شوروی مبنی بر زمین سوخته، پس از عقب‌نشینی، شدند. احتمالاً میلیون‌ها نفر نیز در مناطق اشغالی در اثر قحطی و فقدان کمک‌های اولیه پزشکی جان دادند. شاید حدود ۵/۳ میلیون نفر (یا ۵/۵ میلیون) از اسرای جنگی اتحاد شوروی در اردوگاه‌های آلمان کشته شده باشند.

[[مردم روس|روسها]] و دیگر [[اسلاوهای شرقی]] ۷۰٪ جمعیت اتحاد شوروی را تشکیل می‌دادند و [[مردمان ترک|ترکها]] ۱۲٪ را. ۱۸٪ دیگر را هم [[مردم استونیایی]]، [[لتونیایی‌ها|لتونیاییها]]، [[لیتوانیایی‌ها|لیتوانیاییها]]، [[مردم رومانی|مردم رومانیایی]]، [[مردم گرجی]]، [[مردم ارمنی]] و [[فارسی‌زبانان]] و دیگر اقوام تشکیل می‌دادند. درحالی که اقتصاد [[روسیه]] در حال تغییر شکل بود، زندگی اجتماعی مردم نیز به همان اندازه تحت تأثیر تغییرات جدّی قرار می‌گرفت. از همان اوایل انقلاب، دولت درصدد تضعیف غلبهٔ [[پدرسالاری|پدرسالارانه]] در خانواده بود. [[طلاق]] دیگر نیاز به طی مراحل دادگاهی (قانونی) نداشت و زن را به‌طور کامل از مسئولیت‌های نگهداری بچّه رها می‌ساخت. [[سقط جنین]] از همان اوایل سال ۱۹۲۰ قانونی شد. به‌عنوان یک عامل جانبی، آزاد شدن زنان موجب افزایش حضورشان در بازار کار شد. دختران تشویق می‌شدند که حرفه‌ای آموخته و دورهٔ کاری خود را در یک کارخانه یا اداره دنبال نمایند. مجتمع‌های شیرخوارگاهی برای مراقبت از کودکان احداث شد و تلاش‌هایی صورت گرفت که مرکز زندگی اجتماعی مردم از خانه به گروه‌های آموزشی و حرفه‌ای باشگاه‌های [[اتحاد شوروی]] منتقل شود. حکومت سیاست‌های تبعیض گرایانه تزارها را علیه اقلیتهای ملی به خاطر همکاری بین بیش از دویست گروه اقلیت در زندگی در اتحاد شوروی کنار گذاشت. ویژگی دیگر این حکومت گسترش خدمات درمانی بود. مبارزاتی علیه بیماری‌های [[حصبه]]، [[وبا]] و [[مالاریا]] انجام گرفت؛ تعداد پزشکان با توجّه به امکانات و آن‌طور که سیستم آموزش اجازه می‌داد، به‌سرعت افزایش یافت، و نرخ مرگ و میر کودکان به‌سرعت کاهش یافت در حالی که میزان [[امید به زندگی]] به‌سرعت افزایش پیدا کرد. دولت همچنین سعی در ترویج[[خداناباوری]] و [[ماده‌باوری|مادّی گرایی]] داشت که البته به موفقیت چندانی نرسید. حکومت اتحاد شوروی همچنین مخالف با هر گونه مذهب سازمان یافته بود، به‌ویژه‌به‌ویژه به منظور شکستن قدرت [[کلیسای ارتدکس روسی|کلیسای ارتدوکس روسی]] که ستون قبلی حکومت پیشین تزاری و مانعی اساسی بر سر تغییر اجتماعی بود. هزاران [[نیایشگاه]] تخریب شدند؛ به طوری که تعداد [[کنیسه]]‌ها در این کشور پهناور از ۱۵۰۰ ساختمان به ۵۰۰ ساختمان کاهش یافت. [[کلیسا]]ها و [[مسجد|مساجد]] نیز چنین سرنوشتی داشتند. بسیاری از رهبران مذهبی به اردوگاه‌های تبعید داخلی فرستاده شدند. حضور اعضای [[حزب کمونیست اتحاد شوروی|حزب کمونیست]] در مراسم مذهبی ممنوع شد. [[آموزش و پرورش|نظام آموزشی]] از [[دین]] جدا شد. تعالیم مذهبی به جز در داخل منزل قدغن شد و آموزش [[خداناباوری]] در مدارس مورد تأکید قرار گرفت که البته شاید این سیاست به مرحله عمل نرسیده باشد. اتحاد شوروی تأثیر زیادی از علم و فناوری بر اقتصاد خود گذاشت، با این وجود، قابل توجه‌ترین موفقیت‌های اتحاد شوروی در فناوری، مانند تولید [[اسپوتنیک-۱|اولین ماهواره فضایی جهان]]، به‌طور معمول بر عهده ارتش بود. لنین می‌خواست که اتحاد شوروی هیچگاه به عنوان عقب مانده فنی از زمان تأسیس آن عقب نماند و بر جهان توسعه یافته غلبه کند. مقامات اتحاد شوروی با توسعه شبکه‌های گسترده، سازمان‌های تحقیقاتی و توسعه، تعهد خود را به لنین ثابت کردند. در اوایل دهه ۱۹۶۰، اتحاد شوروی ۴۰٪ دکترای شیمی را به زنان اعطا کرد، در مقایسه با تنها ۵٪ در ایالات متحده. تا سال ۱۹۸۹، دانشمندان اتحاد شوروی جزو بهترین متخصصان آموزش دیده جهان در چندین زمینه از جمله [[فیزیک]]، [[انرژی]]، [[پزشکی]]، [[ریاضیات]]، [[جوشکاری]] و [[فناوری نظامی|فناوری‌های نظامی]] بودند. به دلیل برنامه‌ریزی دقیق دولت و [[دیوان‌سالاری|بوروکراسی]]، اتحاد شوروی در مقایسه با جهان اول از نظر فنی در شیمی، زیست‌شناسی و رایانه بسیار عقب ماند. در زمان دولت [[رونالد ریگان]]، پروژه سقراط مشخص کرد که اتحاد شوروی دستیابی به علم و فناوری را به روشی متفاوت و متفاوت از آنچه ایالات متحده استفاده می‌کرد، پرداخت. در مورد ایالات متحده، اولویت بندی اقتصادی برای تحقیق و توسعه بومی به عنوان وسیله ای برای دستیابی به علم و فناوری در بخش خصوصی و دولتی مورد استفاده قرار گرفت. در مقابل، اتحاد شوروی برای دستیابی به مزایای رقابتی که از این فن آوری به دست آورد، ضمن جلوگیری از دستیابی به مزیت رقابتی، مانور حمله و دفاع در دستیابی به فناوری جهانی را داشت. با این حال، برنامه‌ریزی مبتنی بر فناوری به شیوه ای متمرکز و محور از دولت انجام شد که انعطاف‌پذیری آن را به شدت مانع کرد. این مورد توسط ایالات متحده برای تضعیف قدرت اتحاد جماهیر شوروی و در نتیجه تقویت اصلاحات مورد سوء استفاده قرار گرفت. فرهنگ اتحاد شوروی چندین مرحله را پشت سر گذاشت. در دهه اول پس از انقلاب، آزادی نسبی وجود داشت و هنرمندان برای یافتن یک سبک متمایز از هنر شوروی، چندین سبک مختلف را آزمایش کردند. لنین می‌خواست هنر در دسترس مردم اتحاد شوروی باشد. از سوی دیگر، صدها نفر از روشنفکران، نویسندگان و هنرمندان تبعید یا اعدام شدند و کارشان ممنوع شد، مانند نیکلای گمیلیوف که به جرم توطئه علیه رژیم بلشویکی و یوگنی زامیاتین به ضرب گلوله کشته شد. نویسندگان کمونیست همچون [[ماکسیم گورکی]] و [[ولادیمیر مایاکوفسکی]] در این مدت فعالیت داشتند. به عنوان وسیله ای برای تأثیرگذاری بر جامعه ای که عمدتاً بی سواد بود، فیلم‌ها از طرف دولت پخش می‌شدند و بخش عمده ای از بهترین کارگردانی [[سرگئی آیزنشتاین]] از این دوره به دست می‌آید. در زمان استالین، فرهنگ شوروی با ظهور و تسلط بر سبک تحقق [[واقع‌گرایی سوسیالیستی|رئالیسم سوسیالیستی]] تحمیل شده توسط دولت مشخص شد، و همه روندهای دیگر به شدت سرکوب شدند و استثنائاتی نادر مانند آثار [[میخائیل بولگاکف]]. بسیاری از نویسندگان زندانی و کشته شدند. در دوره خروشچف، سانسور کاهش یافت. در این مدت، دوره مشخصی از فرهنگ شوروی توسعه یافت، که با زندگی عمومی کنفورالیستی و تمرکز شدید بر زندگی شخصی مشخص می‌شد. آزمایش بیشتر در فرم‌های هنری مجدداً جایز بود و نتیجه آن تولید کارهای پیچیده‌تر و ظریف تر بود. رژیم تأکید خود را بر [[واقع‌گرایی سوسیالیستی|واقع گرایی سوسیالیستی]] از دست داد. به عنوان مثال، بسیاری از شخصیتهای رمان نویسنده یوری تریفونوف به جای ایجاد [[سوسیالیسم]]، خود را با مشکلات زندگی روزمره نگران می‌کردند. ادبیات مخالف زیرزمینی، در این دوره اواخر توسعه یافت. در معماری، عصر خروشچف بیشتر بر خلاف سبک بسیار تزئین شده دوران استالین، بر طراحی کارکرد متمرکز بود. در نیمه دوم دهه ۱۹۸۰، سیاست‌های گورباچف از [[پرسترویکا]] و [[گلاسنوست]] آزادی بیان را به‌طور چشمگیری در سراسر کشور در رسانه‌ها و مطبوعات گسترش داد.