ویکی‌پدیا

خیام: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
[نسخهٔ بررسی‌نشده][نسخهٔ بررسی‌نشده]
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
برچسب‌ها: حذف حجم زیادی از مطالب منبع‌دار ویرایش همراه ویرایش از برنامهٔ همراه ویرایش با برنامهٔ اندروید
برچسب‌ها: حذف حجم زیادی از مطالب منبع‌دار ویرایش همراه ویرایش از برنامهٔ همراه ویرایش با برنامهٔ اندروید
خط ۱:
{{کاربردهای دیگر}}
{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده
| نام = عُمَر خَیّام
| تصویر = Omar Khayyam2.JPG
| توضیح تصویر =
| اندازه تصویر = 220px
| نام اصلی = غیاث‌الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری
| زمینه فعالیت =[[ریاضیات]]، [[اخترشناسی]]، [[شعر]]، [[فلسفه]]،<ref>''بزرگان فلسفه''، هنری توماس، ترجمهٔ [[فریدون بدره‌ای]]، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۸، صص۱۶۷–۱۷۰.</ref> [[علوم دینی|دین]]، [[تاریخ]]، [[گاه‌شماری]]، [[موسیقی]]
| ملیت =[[مردمان ایرانی|ایرانی]]
| تاریخ تولد =۲۸ اردیبهشت ۴۲۷ {{-}}[[۴۴۰ (قمری)]]{{سخ}}۱۸ مه ۱۰۴۸
| والدین = ابراهیم خیام نیشابوری
| تاریخ مرگ =۱۲ آذر ۵۱۰{{-}}[[۵۳۶ (قمری)]]{{سخ}}[[۱۱۳۱ (میلادی)]]
| محل مرگ =[[نیشابور]]
| محل زندگی =[[حیره (نیشابور)|حیره]]، نیشابور
| مختصات محل زندگی =
| مدفن =[[حیره (نیشابور)|قبرستان حیرهٔ نیشابور]]، [[آرامگاه خیام]]{{سخ}}{{coord|36|9|57.21|N|58|49|20.2|E|region:IR|display=inline}}
| در زمان حکومت =[[سلجوقیان]]
| اتفاقات مهم =سقوط دولت [[بوییان|آل‌بویه]]، قیام دولتِ [[سلجوقیان|سلجوقی]]، [[جنگ‌های صلیبی]]، ظهور [[باطنیان]]
| نام دیگر =خیامی، خیام نیشابوری، خیامی النّیسابوری<ref name=ToolAutoGenRef2>دهخدا ۹۷۸، ۹۸۰</ref>
| لقب =حکیم، حجّةالحق، امام عصر، جانشین ابن‌سینا
| بنیانگذار =
| پیشه =
| سال‌های نویسندگی =
| سبک نوشتاری =
| کتاب‌ها =''رسالة فی شرح ما أشکل مِن مُصادَراتِ [[اقلیدس]]''، رسالهٔ ''مشکلات الحساب'' (مسائلی در [[حساب]])، ''القول علی اجناس الذی بالاربعه'' (دربارهٔ [[موسیقی]])
|مقاله‌ها =رساله در [[جبر]]
| نمایشنامه‌ها =
| فیلم‌نامه‌ها =
| دیوان اشعار =''[[رباعیات خیام]]''
| تخلص =خیام
| فیلم (های) ساخته بر اساس اثر(ها)=
| همسر =
| شریک زندگی =
| فرزندان = نوادهٔ او: [[شاهپور نیشابوری]]
| تحصیلات =
| دانشگاه = [[نظامیه نیشابور|نظامیهٔ نیشابور]]
| حوزه =
| شاگرد =[[ابن سینا]]، [[امام موفق نیشابوری]]
| استاد =
| علت شهرت =تدوین [[گاه‌شماری جلالی|تقویم جلالی]]، ''رباعیات''، استاد بی‌بدیلِ فلسفهٔ طبیعی (مادی)، ریاضیات، منطق و متافیزیک، [[مثلث خیام|مثلث خیام-پاسکال]]، [[چهارضلعی خیام-ساکری]]
| تأثیرگذاشته بر =[[صادق هدایت]] بر این باور است که [[حافظ]] از تشبیهات خیام بسیار استفاده کرده‌است.
| تأثیرپذیرفته از =
| وبگاه =
| گفتاورد = «گرفتار روزگاری هستیم که اهل دانش فقط شمار کمی، مبتلا به هزاران رنج و محنت، باقی‌مانده، که پیوسته در اندیشهٔ آن‌اند که غفلت‌های زمان را فرصت جسته، به تحقیق در علم و استوارکردن بپردازند.»
| امضا =
}}
'''عُمَر خَیّام نیشابوری''' (نام کامل: '''غیاث‌الدین ابوالفتح عُمَر بن ابراهیم خَیّام نیشابوری''') زادهٔ ۲۸ اردیبهشت ۴۲۷ خورشیدی (439 قمری) در [[نیشابور]] – درگذشتهٔ ۱۲ آذر ۵۱۰ در [[نیشابور]] <!-- ۵۱۷ یا ۵۲۶ قمری --><ref>تاریخ فوت در دانشنامهٔ بریتانیکا، ذیل مدخل خیام مضبوط است.</ref> که '''خیامی''' و '''خیام نیشابوری''' و '''خیامی النّیسابوری'''<ref name=ToolAutoGenRef2 /> هم نامیده شده‌است، [[همه‌چیزدان]] ([[حکیم]]) <ref>{{cite book|last1=Reference|first1=Marshall Cavendish|title=Illustrated Dictionary of the Muslim World|date=2011|publisher=Marshall Cavendish|isbn=978-0-7614-7929-1|page=126|url=https://books.google.com/books?id=8Zp_5IydPGgC&pg=PA126&dq=Persian+polymath&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwi1sOSZtM3UAhVGLVAKHdjECKUQ6AEITzAI#v=onepage&q=Persian%20polymath&f=false|language=en|quote=Persian poet, philosopher, astronomer, and mathematician Omar Khayyam was a Persian polymath, accomplished in fields as diverse as philosophy, astronomy, and math. Best known in modern Iran for his scientific achievements, ...}}</ref><ref>{{cite book|last1=Vatandoust|first1=Soraya|title=Authentic Iran: Modern Presentation of Ancient Recipes|date=2015|publisher=Xlibris Corporation|isbn=978-1-4990-4061-6|page=117|url=https://books.google.com/books?id=eut7BwAAQBAJ&pg=PA117&dq=Persian+polymath&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwj5x5Kvuc3UAhUOLVAKHU0JAAM4FBDoAQhHMAY#v=onepage&q=Persian%20polymath&f=false|language=en|quote=He was a Persian polymath, philosopher, mathematician, astronomer and poet.}}</ref> [[فیلسوف]]، [[ریاضی‌دان]]، [[اخترشناسی|ستاره‌شناس]]، [[مجسمه ساز]] و [[رباعی|رباعی‌سرای]] [[ایران]]ی در دورهٔ [[سلجوقیان|سلجوقی]] است.
 
گرچه پایگاه علمی [[خیام]] برتر از جایگاه [[تاریخ ادبیات فارسی|ادبی]] اوست و لقبش «حجّةالحق» بوده‌است<ref name=autogenerated3>دنیای نویسندگان و شعرا، خیام، حکیم عمر، ص۴۱</ref> ، ولی آوازهٔ وی مدیون نگارش [[رباعیات]]ش است که شهرت جهانی دارد.
 
با وجود آنکه ''[[رباعیات خیام]]'' به بیشترِ [[فهرست زبان‌های جهان|زبان‌های زنده]] برگردان شده، اما آوازهٔ وی در غرب، بیشتر مدیون ترجمهٔ رباعیات او توسط [[ادوارد فیتزجرالد]]<ref>Edward Fitzgerald</ref> به [[زبان انگلیسی]] است.
 
یکی از برجسته‌ترین کارهای وی را می‌توان سروسامان دادن و سرپرستی محاسبات [[گاه‌شماری]] ([[تقویم]]) ِایران در زمان وزارت [[نظام‌الملک|خواجه نظام‌الملک]] در دورهٔ پادشاهی [[ملک‌شاه سلجوقی]] (۴۲۶–۴۹۰ هجری قمری) دانست.
 
محاسبات منسوب به خیام در این زمینه، هنوز معتبر است و دقتی به مراتب بالاتر از [[گاه‌شماری میلادی]] دارد.
 
وی در [[ریاضیات]]، [[نجوم]]، [[علوم ادبی]]، [[علوم دینی|دینی]] و [[تاریخ]]ی '''استاد''' بود.
 
نقش خیام در حل معادلات درجهٔ سوم و مطالعاتش دربارهٔ [[اصل پنجم اقلیدس]] نام او را بعنوان ریاضی‌دانی برجسته در تاریخ علم ثبت کرده است.<ref>روزنفلد و یوشکویچ ۱۴۶</ref> نوپیدا کردن نظریه‌ای دربارهٔ نسبت‌های هم‌ارز با نظریهٔ [[اقلیدس]] نیز از مهمترین کارهای اوست.<ref>Victor J. Katz (1998), History of Mathematics: An Introduction, p. 270, Addison-Wesley, {{ISBN|0-321-01618-1|en}}:
"In some sense, his treatment was better than ibn al-Haytham's because he explicitly formulated a new postulate to replace Euclid's rather than have the latter hidden in a new definition."</ref>
 
شماری از [[تذکره]]‌نویسان، خیام را شاگرد [[ابن‌سینا]] و شماری نیز وی را شاگرد [[امام موفق نیشابوری]] خوانده‌اند.<ref name=autogenerated3 /><ref>رباعیات خیام، شرحی دربارهٔ حکیم عمر خیام نیشابوری، صاحبعلی مَلِکی، ص ۱۰</ref><ref>حسن صباح، محمد احمدپناهی، ص ۹۰</ref> صحت این فرضیه که خیام شاگرد [[ابن‌سینا]] بوده است، بسیار دور از ذهن می‌نماید، زیرا از دید ِزمانی با یکدیگر دگرگونی ِزیادی داشته‌اند.
خیام در جایی [[ابن‌سینا]] را استاد خود می‌داند، ولی این استادی ابن‌سینا، جنبهٔ [[معنوی]] و اذعان به جایگاه بلند [[شیخ الرییس]] دارد.
 
== منبع‌شناسی ==
=== منابع دست اول ===
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/wiki/خیام»