زبان ایلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''عیلامیایلامی''' زبان منقرض شده عیلامیانایلامیان باستان است. این زبان در [[ایران]] دوره [[هخامنشی]] جایگاه ممتازی داشت. آخرین اثر مکتوب زبان ایلامی به سال‌های حکومت [[اسکندر مقدونی]] بر ایران برمیگردد. زبان عیلامیایلامی در سال ۱۸۹۰ رمزگشایی شد. در این سال وایس‌باخ (F.H. Weissbach) نخستین [[دستور زبان]] آن را ارائه داد.زبان عیلامیایلامی از [[زبان‌های پیوندی]] بوده‌است.<ref>Stolper, Matthew W. 2008. Elamite. In The Ancient Languages of Mesopotamia, Egypt, and Aksum. P.60: "Elamite is an agglutinative language."

زبان عیلامیایلامی در جنوب و جنوب غرب ایران در استان های ایلام، لرستان، همدان، اصفهان، اراک، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویر احمد، خوزستان و بوشهر و فارس فعلی از هزاره سوم( شاید قبل تر) تا نیمه دوم هزاره اول قبل از میلاد( جدیدترین قرن چهارم پ م)رایج بوده‌است. طبق گزارش‌های اسطخری در قرن دهم میلادی ، خوزستان به خوزی حرف می زدند که خوزی احتمالا یک گویش از عیلامیایلامی بوده‌است.<ref>Margaret Khachikdian, The Elamite Language. p1</ref>

'''[[عیلامی باستان|ایلامی باستان]]''' (۱۵۰۰ – ۲۶۰۰ پ.م.)

'''[[عیلامی میانه|ایلامی میانه]]''' (۱۰۰۰ – ۱۵۰۰ پ.م.)

'''[[نو-عیلامی|نو-ایلامی]]''' (۵۵۰ – ۱۰۰۰ پ.م.)

'''[[عیلامی هخامنشی|ایلامی هخامنشی]]''' (۳۳۰ – ۵۵۰ پ.م.): در دوره هخامنشی، عیلام یکی از [[ساتراپی]]های مهم امپراتوری بود و زبان عیلامیایلامی به عنوان زبان دیوانی کاربرد داشت. از زمان [[داریوش بزرگ|داریوش یکم]] تا [[اردشیر یکم (هخامنشی)|اردشیر یکم]] اسناد اداری [[تخت جمشید]] به عیلامیایلامی و روی الواح گلی نوشته می شد. این الواح که شمار آن‌ها نزدیک به ۳۰۰۰۰ است، اطلاعات دقیقی از [[جغرافیا]] و مردم [[منطقه فارس|منطقه لر]] به دست ما می‌دهد. <ref>هایدماری کخ، از زبان داریوش، ۱۳۷۷، ترجمه پرویز رجبی، ص ۳۱، نشر کارنگ</ref>

زبان عیلامیایلامی در طول تاریخ خود از سه نوع [[دبیره]] بهره برده است؛ از این قرار:

'''[[نیا-عیلامی|نیا-ایلامی]]''': این خط از۳۱۰۰ تا ۲۹۰۰ رایج بود. نیا-عیلامیایلامی کهنترین خط شناخته شده ایران است و نمونه‌هایی از آن در اطراف [[کاشان]] و جنوب [[کرمان]] نیز دیده شده‌است. عیلامیانایلامیان این خط را از همسایگان [[سومری]]شان الهام گرفتند و از آن برای کارهای بازرگانی (ثبت معاملات، نگهداری حساب چارپایان و ...) بهره می‌بردند. <ref>والتر هینتس، دنیای گمشده عیلام، ۱۳۷۶، ترجمه فیروز فیروزنیا، ص ۳۳، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی</ref> [[دستگاه شمارش|نظام شمارشی]] نیاایلامی بسیار پیچیده بود و بسته به مورد تفاوت می‌کرد. مثلاً برای شمارش آدمیان و جانوران از سیستم [[ده‌دهی|دستگاه ده‌دهی]] و برای اشیاء از [[دستگاه اعداد پایه ۶۰|دستگاه شصتی‌شصتی]] استفاده می‌شد.<ref>Peter Damerow, Robert K. Englund: The Proto-Elamite Texts from Tepe Yahya. Cambridge Mas 1989. {{ISBN|0-87365-542-7|en}}</ref>

'''[[خط عیلامی باستان|عیلامیایلامی خطی]]''': دبیره‌ای است که [[پوزور- اینشوشیناک]] شاه عیلام در اواخر هزاره سوم پیش از میلاد به کار برد و پس از او متروک گردید. عیلامیایلامی خطی دبیره‌ای است هجایی با چند نشانه [[تصویرنگار]]. تاکنون ۲۵ نبشته ا

عیلامیایلامی خطی یافت شده که بیشتر آن‌ها کتیبه‌های یادمانی است. با وجود تلاش کسانی چون [[والتر هینتس]] (Walther Hinz) و [[پییرو مریجی]] (Piero Meriggi) این دبیره هنوز ''کاملاً'' خوانده نشده و ترجمه‌ها و فهرست نشانه‌های پیشنهادی هینتس <ref>W. Hinz, “Zur Entzifferung der elamischen Strichinschrift,” Iranica Antiqua 2, 1962, pp. 1-21. Idem, Altiranische Funde und Forschungen, Berlin, 1969.</ref>

یک متن عیلامیایلامی خطی (معروف به کتیبه A) و برگردان کلمه به کلمه آن هر دو به روایت هینتس <ref>والتر هینتس، دنیای گمشده عیلام، ۱۳۷۶، ترجمه فیروز فیروزنیا، ص ۴۲، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی</ref>:

'''[[خط میخی عیلامی|عیلامیایلامی میخی]]''': خطی است که از ۲۵۰۰ تا ۳۳۱ پ.م. به کار رفت و دگرگون شده دبیره میخی [[اکد]]ی است. خطی است با ۱۳۰ نشانه، بسیار کم شمارتر از بیشتر دبیره‌های میخی همروزگار خود.

عیلامی‌هاایلامی‌ها از نوع ساده شده [[خط میخی اکدی]] برای نوشتن استفاده می‌کردند که به دلیل هجایی بودن نمی توانست ظرافت‌های آوایی زبانشان را بازتاب دهد.<ref>والتر هینتس، دنیای گمشده عیلام، ۱۳۷۶، ترجمه فیروز فیروزنیا، ص ۴۶، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی</ref> ایلامی ۴ [[واکه]] داشت: (a, i, u, e) و تعدادی [[صامت|همخوان]]. معادل بازسازی شده همخوانها در [[الفبای لاتین]] از این قرارند:

کاتبان عیلامیایلامی تفاوت زیادی میان همخوانهای d/t ، b/p ، g/k قائل نبودند و اغلب آن‌ها را به جای هم به کار می بردند.

زبان عیلامیایلامی جزء [[زبان‌های التصاقی]] بود یعنی با افزودن [[پسوند]]های [[تکواژ]]ی و نیز، [[میانوند]]هایی خاص و پسوندهای [[ضمیر]]ی به ریشه [[فعل]] در سه صورت اصلی آن، مقصود خود را بیان می‌کرد. [[اسم]]ها و [[فعل]]ها به دو ''جنس'' زنده و غیرزنده تقسیم می شدند و هر جنس با پسوندهای ویژه خود مشخص می شد. (k, -t, -r, -p-) برای زنده‌ها (آدمیان و خدایان) و (me, -n, -m, -š-) و برای اشیاء، مفاهیم [[انتزاعی]] و مکانها.

زبان عیلامیایلامی سه نوع صرف (Conjugation) وجود دارد که با شماره (III, II, I) مشخص می‌شود. نوع I ویژه افعال و نوع II و III ویژه [[وجه وصفی]] (Participle) است.

[[عیلامیان|ایلامیان]] [[آریایی]] نبودند زبان عیلامی،ایلامی، زبانی [[زبان منفرد|تکخانواده]] است. برخی احتمال خویشاوندی آن را با [[زبان‌های دراویدی]] مطرح کرده‌اند ولی در صورت کلی مردمان بازمانده ی این تمدن بزرگ میباشند<ref>• David W. McAlpin: Proto-Elamo-Dravidian. The Evidence and its Implications. The American Philosophical Society, Philadelphia 1981. {{ISBN|0-87169-713-0|en}}</ref> ولی این نظریه مورد پذیرش همه محققان نیست.<ref>http://starling.rinet.ru/Texts/elam.pdf</ref> همچنین می‌توان همانندی‌های بسیار اندک و غیرقابل اتکا (تا کنون) میان این زبان و زبان‌های [[گوتیان]]، هالدیایی‌ها، [[هوری‌ها]] و [[کاسیان]] هندواروپایی یافت<ref>محسنی، محمد رضا ۱۳۸۹: "پان ترکیسم، ایران و آذربایجان"، ص ۱۸۰</ref>