[[عربستان]] در پایان قرن ششم میلادی در گیر و دار انتقال به مرحلهٔ [[یکتاپرستی]] بود. در دههٔ دوم قرن هفتم میلادی همزمان با گسترش اسلام در [[حجاز]]، در سه نقطهٔ دیگر عربستان نیز دین یکتاپرستی در حال شکل گرفتن بود و کسانی ادعای نبوت داشتند و دین نوینی را عرضه مینمودند.
[[پرونده:Map of Arabia 600 AD.svg|500px|بندانگشتی|چپ|محل زندگی قبیلههای عرب در قرن هفتم میلادی]]
==دسته بندیها==
از آن جا که ریشه نژادی و امتیازات قومی در نسب عرب نزد جامعه شناسان انعکاسی به سزا دارد، عرب را به دو دسته تقسیم کرده اند:''' [[اعراب بائده]] ''' و '''[[اعراب باقیه]]'''. منظور از عرب باقیه [[عرب قحطانی|قحطانیان]] و [[عرب عدنانی|عدنانیان]] می باشند که در عصر حاضر هنوز مردمی در [[یمن]] و [[حجاز]] از این دو نژاد یافت می شوند.<ref>تاریخ تمدن اسلام و اعراب ، ص104-105. تاریخ تمدن اسلام، ص11 ، ج4.</ref><ref>https://rasekhoon.net/article/show/916924/قوم-عرب-و-طبقات-آن</ref>
اعراب باقیه خود به دو دسته تقسیم می شوند: <ref>https://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/14834/1/51</ref>
# اعراب عاربه (یعنی اعراب خالص و اصیل) یا قحطانیان : ساکنان منطقه جنوبی [[شبه جزیره عربستان|شبه جزیره]] [[عربستان]] خود را از نژاد [[یعرب بن قحطان]] فرزند پنجم نوح نبی علیه السلام و عرب خالص می دانند به همین جهت به قحطانیان شهرت یافتند.
# اعراب مستعربه (یعنی اعراب ناخالص و پیوسته با دیگران) یا عدنانیان : ساکنان منطقه شمالی و مرکز [[شبه جزیره عربستان|شبه جزیره]] [[عربستان]] خود را از نژاد [[عدنان]] نواده اسماعیل نبی علیه السلام می دانند به همین جهت به عدنانیان شهرت یافتند.
== قبایل پیش از اسلام ==
# قبایل قریش و کِنانه که در مکه و اطرافش اسکان داشتند و کوچکترین بخش قبایل مُضَری بودند.
خدای مشترک تمامی قبایل مضری [[الله]] بود؛ و [[کعبه]] واقع در [[مکه]] که در زمانی از تاریخ برای پرستش او ساخته شده بود در اوائل قرن هفتم میلادی برترین بیت [[الله]] نزد این قبایل بود. ▼
۵.بنی غطفان از تبار غطفان بن سعد بن قیس از عرب عدنانی است که نسبشان با پیامبر صلیاللهعلیهوآلهوسلّم در مضر، از اجداد رسول خدا، مشترک است.
از بنی سلیم
هوازن
بنوفزاره
اشجع
عبس
ذبیان
بنی محارب
و بنی ثعلبه
به عنوان زیرشاخههای غطفان یاد شده است.
▲خدای مشترک تمامی قبایل مضری [[الله]] بود؛ و [[کعبه]] واقع در [[مکه]] که در زمانی از تاریخ برای پرستش او ساخته شده بود در اوائل قرن هفتم میلادی برترین بیت [[الله]] نزد این قبایل بود.
=== دیگر قبایل ===
مجموعه دیگری از قبایل عرب به نام «اِیاد» نیز در بخش شرقی بیابانهای [[شام (سرزمین)|شام]] میزیستند. تمدنهای معروف به پترا و تدمر که ویرانههای شکوهمندی ازآن هنوز در [[سوریه]] و [[اردن]] برجا است یادگار این مجموعه از قبایل عرب است. خدای باستانی اینها اللات نام داشت؛ و درنوشتههای هرودوت نیز نام این خدا آمدهاست. خدای باستانی اینها اللات نام داشت؛ و درنوشتههای [[هرودوت]] نیز نام این خدا آمدهاست. آخرین پادشاه [[تدمر]]، وهب اللات معاصر [[شاپور اول ساسانی]] بود؛ و رومیها با کشتن وی [[تدمر]] را بهکلی ویران کردند. خرابههای بزرگ معبد اللات در منطقه [[تدمر]] سوریه داستان یک دوران پرشکوه را بازگوئی میکند.
قبایل عربِ [[شام (سرزمین)|شام]] تا اواخر قرن ششم میلادی عموماً به دین [[مسیح]] گرویده بودند و چیزی از دین کهن در میانشان نمانده بود. بعد ازگسترش اسلام نیز اینها خیلی دیر- و با آهنگی آهسته در طی یکی دوقرن- [[مسلمان]] شدند. از این رو در جریان سخن از شکلگیری اسلامهای متنازع که موضوع این نوشتار است به اینها اشارهای نخواهد رفت. دراینجا همینقدر اشاره کنم که مبلغان مسیحی قبایل عرب شام- مخصوصاً قبایل ایاد- که برای تبلیغ یکتاپرستی به میان قبایل عربستان میرفتند و در مناسبتها و بازارهای فصلی سخنرانی میکرند و شعر میخواندند اثر بسیار محسوسی در توجه دادن قبایل درون عربستان به [[یکتاپرستی]] داشتند؛ و داستانهای بسیاری از این مبلغان وارد کتابهای سیره و تاریخ اسلام شدهاست که جای سخن از آنها دراینجا نیست.
علاوه براینها دو مجموعه کوچکِ دیگر به نامهای اَزُد و [[عبدالقیس]] نیز در سواحل جنوبی [[خلیج فارس]] - ازحد ظفار و عُمان درمرور از امارات کنونی تا [[قطر]] و [[بحرین]] کنونی- میزیستند که به علل جغرافیائی از بقیه قبایل عربستان جدا افتاده بودند و ارتباطی با رقابتهای قبایلی درون عربستان نداشتند، و از این نظر در جُستار کنونی جا نمیگیرند. اینها از روزگار [[هخامنشی]] در درون مرزهای سنتی ایران واقع میشدند و تا اواخر قرن ششم میلادی آئینهای [[مزدیسنا|مزدایسنا]] و [[مسیحیت]] درآنها رواج یافته بود، و درآستانه ظهور اسلام تابع ایران ساسانی بودند.
== پس از ظهور اسلام ==
و در آخر پیشنهاد میشود برای بهتر فهمیدن قبایل عرب و همچنین پیشینهٔ آنها در پیش از اسلام و چگونگی رشد و نموشان تا امروز به جستار [[عربستان پیش از اسلام]] رجوع کنید.
== جستارهای وابسته ==
* [[عرب قحطانی]]
* [[عرب عدنانی]]
* [[مردم بدوی]]
* [[مردم عرب]]
* [[اعراب بائده]]
* [[اعراب باقیه]]
* [[اعراب پارسی]]
* [[عربهای خوزستان]]
* [[بحرانیان]]
* [[ایرانیان بحرین]]
* [[اعراب پارسی]]
* [[عربهای ایران]]
== منابع ==
|