مهرگان: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
به نسخهٔ 29535501 از Viera iran برگردانده شد: تغییرات بی منبع/ مطالب بی منبع/ تغییرات بی منبع (توینکل) برچسب: خنثی‌سازی |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۲۴:
|relatedto =
}}
'''مهرگان''' یا '''جشن مهر''' یکی از مراسم و [[جشن‌های ایرانی|جشن‌های ایران]]
این جشن در جوامع ایرانی خارج از ایران نیز برگزار می‌شود.<ref>{{یادکرد وب
| نشانی = http://persiandutch.com/2011/10/09/mehregan-perzisch-festival-van-de-herfst-amersfoort-2011/
خط ۳۶:
| تاریخ بایگانی = ۸ اکتبر ۲۰۱۱
}}</ref>
▲این جشن در روزهای آغازین فصل پاییز برگزار می‌شود. [[زرتشتیان]] و [[مردم لر]] ایران و خارج از ایران آن را در دهم مهر یا ۷ مهرماه نزدیک‌ترین زمان به دهم مهر یا پیش از آن برگزار می‌کنند.<ref>http://www.berasad.com/fa/content/view/11669/</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.amordadnews.com/neveshtehNamyesh.aspx?NId=10563 |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۲۲ آوریل ۲۰۱۶ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160611152059/http://www.amordadnews.com/neveshtehNamyesh.aspx?NId=10563 |archivedate=۱۱ ژوئن ۲۰۱۶ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.amordadnews.net/neveshtehNamyesh.aspx?NId=5429 |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۱ اکتبر ۲۰۱۳ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004223352/http://www.amordadnews.net/neveshtehNamyesh.aspx?NId=5429 |archivedate=۴ اکتبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.amordadnews.net/neveshtehNamyesh.aspx?NId=5536 |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۱ اکتبر ۲۰۱۳ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131005061245/http://www.amordadnews.net/neveshtehNamyesh.aspx?NId=5536 |archivedate=۵ اکتبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.amordadnews.net/neveshtehNamyesh.aspx?NId=5514 |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۱ اکتبر ۲۰۱۳ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131005061301/http://www.amordadnews.net/neveshtehNamyesh.aspx?NId=5514 |archivedate=۵ اکتبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.amordadnews.net/neveshtehNamyesh.aspx?NId=5515 |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۱ اکتبر ۲۰۱۳ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131005061200/http://www.amordadnews.net/neveshtehNamyesh.aspx?NId=5515 |archivedate=۵ اکتبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.amordadnews.net/neveshtehNamyesh.aspx?NId=5518 |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۱ اکتبر ۲۰۱۳ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004222406/http://www.amordadnews.net/neveshtehNamyesh.aspx?NId=5518 |archivedate=۴ اکتبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.amordadnews.net/neveshtehNamyesh.aspx?NId=5520 |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۱ اکتبر ۲۰۱۳ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131005061331/http://www.amordadnews.net/neveshtehNamyesh.aspx?NId=5520 |archivedate=۵ اکتبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.amordadnews.net/neveshtehNamyesh.aspx?NId=5531 |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۱ اکتبر ۲۰۱۳ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131005061316/http://www.amordadnews.net/neveshtehNamyesh.aspx?NId=5531 |archivedate=۵ اکتبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.amordadnews.net/neveshtehNamyesh.aspx?NId=5533 |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۱ اکتبر ۲۰۱۳ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20141129035514/http://www.amordadnews.net/neveshtehNamyesh.aspx?NId=5533 |archivedate=۲۹ نوامبر ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.amordadnews.net/neveshtehNamyesh.aspx?NId=5551 |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۱ اکتبر ۲۰۱۳ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004214142/http://www.amordadnews.net/neveshtehNamyesh.aspx?NId=5551 |archivedate=۴ اکتبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.amordadnews.net/neveshtehNamyesh.aspx?NId=5532 |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۱ اکتبر ۲۰۱۳ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004213205/http://www.amordadnews.net/neveshtehNamyesh.aspx?NId=5532 |archivedate=۴ اکتبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref><ref>http://www.berasad.com/fa/content/view/8724/ http://www.berasad.com/fa/content/view/5317/</ref>
این جشن در مهر روز آغاز می‌شود و شش روز{{مدرک}} به درازا می‌انجامد و در روز [[رام روز]] به پایان می‌رسد. نخستین روز جشن، مهرگان عامه (همگانی) و واپسین روز جشن، مهرگان خاصه (ویژه) نامیده می‌شود.{{مدرک}} در زمان [[ساسانیان]] بر این باور بودند که [[اهورمزدا|اهوره‌مزدا]] [[یاقوت]] را در روز [[نوروز]] و [[زبرجد]] را در روز مهرگان آفریده‌است{{مدرک}} و از دیر باز ایرانیان بر این باور بودند که در این روز [[کاوه آهنگر]] علیه [[ضحاک]] به پاخاست و [[فریدون]] بر [[ضحاک|اژی دهاک]] (ضحاک) غلبه کرد.
[[مردم ایران]] از [[هزاره دوم (پیش از میلاد)|هزاره دوم پیش از میلاد]] آن را جشن می‌گیرند. مهرگان نیز همانند [[نوروز]] با آیین یگانه و آداب و رسوم ویژه برگزار می‌شود.<ref name=ToolAutoGenRef1>{{یادکرد وب |نشانی=http://www.iranianshistoryonthisday.com/farsi.asp |عنوان=روز مهرگان |تاریخ بازدید=۸-۱۰-۲۰۱۱ |قالب= |اثر=}}</ref>
سطر ۶۷ ⟵ ۶۶:
{{شعر}}
{{ب|به روز خجسته
{{ب|زمانه بی اندوه گشت از بدی|گرفتند هر کس ره بخردی}}
{{ب|دل از داوری‌ها بپرداختند|به آیین یکی جشن نو ساختند}}
سطر ۹۷ ⟵ ۹۶:
تثبیتِ آغاز سال نو در هنگام اعتدال پاییزی با نظام زندگیِ مبتنی بر کشاورزیِ ایرانیان بستگیِ کامل دارد. می‌دانیم که سال زراعی از اول پاییز آغاز و در پایان تابستان دیگر خاتمه می‌پذیرد. قاعده‌ای که هنوز هم در میان کشاورزان متداول است و در بسیاری از نواحی ایران جشن‌های فراوان و گوناگونی به مناسبت فرارسیدن مهرگان و پایان فصل زراعی برگزار می‌شود. در این جشن‌ها گاه ترانه‌هایی نیز خوانده می‌شود که در آنها به مهر و مهرگان اشاره می‌رود. شاید بتوان شیوه سال تحصیلیِ امروزی را باقی‌مانده گاهشماری کهن میترایی/ مهری دانست.
امروزه نیز سنت کهن آغاز سال نو از ابتدای پاییز با نام «سالِ وَرز» در تقویم محلی کردان مُـکریِ مهاباد و طایفه‌های کردان شُکری باقی‌مانده‌است. همچنین در تقویم محلی پامیر در تاجیکستان (به ویژه در دو ناحیه «وَنج» و «خوف») از نخستین روز پاییز با نام «نوروز پاییزی/ نوروز تیرَماه» یاد می‌کنند. در ادبیات فارسی (از جمله شاهنامه فردوسی) و امروزه در میان مردمان آسیای میانه و شمال افغانستان، فصل پاییز را «تیرَماه» می‌نامند..<ref>{{پک|محمدعجم|۱۳۸۶|ک= صلیب یا چلیپای آریایی، مجله دریای پارس 1384[http://parssea.or/?p=5292] |ص=5}}</ref>
;روز مهر یا مهر روز
سطر ۱۱۲ ⟵ ۱۱۱:
زمان برگزاری مهرگان در آغاز [[ماه مهر]] و فصل [[پاییز]] بوده‌است. بنابر سنگ‌نوشته [[سنگ‌نوشته بیستون|بیستون]]، [[داریوش بزرگ]] بر [[گئومات مغ]] در روز دهم ماه بگ‌یادیش (ماه هفتم، برابر با مهر) پیروز شده‌است.<ref>[http://www.livius.org/be-bm/behistun/behistun-t07.html#1.53-61 The Behistun Inscription<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref> به گزارش هرودوت، از آن سال ایرانیان آن روز را به نام روز « «مگوفونی»» (مغ‌کشی) جشن می‌گرفتند.<ref>هرودوت، کتاب سوم: تالیا</ref> پژوهشگران با توجه به اشتباهات یونانیان از خوانش نامهای پارسی احتمال می‌دهند که این واژه « «بگو زتی»» باشد که در این صورت نه به مغ، که به بغ (مهر) پیوند دارد؛ و در این روز ایرانیان به قربانی کردن برای بغ میترا می‌پرداختند و نه مغ‌کشی.
احتمالاً از دوره [[اشکانی]] یا [[ساسانی]] جشن مهرگان به مهر روز از مهر ماه یا شانزدهمین روز ماه مهر منتقل می‌شود.<ref>آثار الباقیه عن القرون الخالیه، ابوریحان بیرونی</ref>
.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://parssea.or/?p=5214 |عنوان=آیین‌های یَلدایا شب چلّه بلندترین شب سال | ناشر =مجله پارسی Pars Sea|تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref>
اما این زمان در میان اقوام گوناگونی که از تقویم‌های محلی نیز بهره می‌برند، متفاوت است. برای نمونه زمان این جشن در گاهشماری طبری/ تبری و نیز در گاهشماری سنتی یزدگردی، فعلاً برابر با حدود نیمهٔ [[بهمن]]ماه و در گاهشماری دیلمی برابر با سی‌ام بهمن‌ماه است.<ref name=ToolAutoGenRef2/>
سطر ۱۲۱ ⟵ ۱۲۰:
;مهرگان دارای سه بعد طبیعی، اسطوره‌ای و دینی است.
=== مهرگان
فردوسی و ناصر خسرو از جمله کسانی هستند که مهرگان را در آغاز ماه مهر و روز [[اعتدال پائیزی]] دانسته اند و این به حقیقت نزدیک تر است زیرا مردمان تمدن کشاورزی ایران بویژه تمدن کاریزی بسیاری از کارکردها و فصلهای کاری آنها با 4 پدیده خورشیدی پیوند داشته است. زیرا علاوه بر تقدس خورشید که دوره های طولانی تاریخ ایران، کشت و کار و کوچ و ... بر مبنای همین فصل ها اتفاق می افتاده است در تمدن کاریزی برای سنجش زمان به ابزار دقیقی بنام فنجان یا [[پنگان]] نیاز داشتند و بر اساس آن ساعت دقیقا متوجه برابری شب و روز و طولانی ترین روز و طولانی ترین شب میشدند. زیرا در کاریز و قنات سهم شب و روز آب تعیین میشد و نرخ متفاوتی داشت. بنا بر این برای 4 پدیده خورشیدی جشن هایی داشتند. برای پدیده خورشیدی [[اعتدال بهاری]] جشن نوروز وبرای [[انقلاب تابستانی]] جشن[[ چله تموز]] و برای [[انقلاب زمستانی]] جشن[[شب یلدا]] یا شب چله و برای پدیده خورشیدی [[اعتدال پائیزی]] جشن سَر[[برج میزان]] و یا جشن مهرگان داشتندبنا بر این مهرگان همچون نوروز دارای اعتدال کیهانی است. اندازه شب و روز در مهر برابر می‌شود و شاید از همین رو این ماه را به نام مهر که ایزد داوری و عدالت و دادگستری است گذاشته‌اند. همچنین مهر برابر است با پایان فصل برداشت کشاورزی. از این رو زمان مناسبی برای جشن و شادی و استراحت کشاورزان که عمده مردمان دوران کهن بودند است. همچنین این حاکمان در این زمان خراج و مالیات را از مردم می‌ستاندند و از این رو برای دولتهای عرب و ترک و مغول که بر ایران چیره شده و با فرهنگ آنان بیگانه بودند هم مهرگان رسمیت داشت. برخی بر این باورند که در دوره‌هایی [[نوروز]] ایرانی، نوروز پاییزی بوده‌است و نوروز بهاری سپس بر آن غلبه یافته‌است..<ref>{{پک|محمدعجم|۱۳۸۶|ک= چرا مهرگان اول مهر است، مجله دریای پارس 1384[http://parssea.org/?p=5292] |ص=5}}</ref>
در قدیم کشاورزان با شروع فصل سرما و پایان چرای علوفه و جمع آوری همه محصولات ناچار بودند قوچ و بّز نَر و حتی گاو نر که بیشتر کاربرد پَرواری داشت را سر ببرندبرای اینکه با آغاز زمستان گیاهان و علف کافی برای خوراک نبود و اینها در فصل سرما لاغر می شدند بعلاوه جا برای نگهداری آنها در سرما و یخبندان نبود بناچار باید چارپایان پرواری ذبح می شدند که به این کار پرواربندی و جشن غلیه کنان می گفتند. و گوشت آن را سرخ غیمه و کاملا خشک می کردند و نمک می زدند و در کیسه گونی در محلی بلند آویزان می کردند تا در طول پاییز و زمستان از گوشت آن برای خوراک خود استفاده کنند. سایر دام ها برای زاد و ولد نگهداری میشدند و در این فصل موقع جفت گیری نیز به پایان می رسید که دام ها در اوایل بهار نوزاد خود را بدنیا می آوردند.
*خیزید و خز آرید که هنگام خزانست
*باد خنک از جانب خوارزم وزانست
*آن برگ رزان بین که بر آن شاخ رزانست .<ref>[parssea.or/?p=7520 مجلهٔ دریای پارس: چلهٔ تموز و سر میزان]، '' محمد عجم ''</ref>
=== مهرگان اسطوره‌ای ===
[[پرونده:Mehregan Table in UCTI University of Malaysia 2011.jpg|چپ|بندانگشتی|300px|خوان «مهرگان» در جشن مهرگان دانشجویان ایرانی دانشگاه یو سی تی آی در مالزی، ۲۰۱۱]]
سطر ۲۳۸ ⟵ ۲۴۰:
== نکته‌ها ==
* [[هاشم رضی]] واژهٔ «گان» را [[پسوند]]ی می‌داند برابر با معنی جشن، بنابراین یا باید گفت جشن مهر یا مهرگان.
== جستارهای وابسته ==
سطر ۲۴۹ ⟵ ۲۵۱:
* [[جشن نوروز]]
* [[روز شکرگزاری]]
* [[اعتدال بهاری]] جشن نوروز
* [[انقلاب تابستانی]] جشن[[ چله تموز]]
* [[انقلاب زمستانی]] جشن[[شب یلدا]]
* [[اعتدال پائیزی]] جشن سَر[[برج میزان]]
== منابع ==
{{پانویس|۲}}
== پیوند به بیرون ==
* یلدا آئینی به قدمت تاریخ [https://web.archive.org/web/20161222001712/http://chtn.ir/Default.aspx?tabid=84&articleType=ArticleView&articleId=118902]
* [http://www.aparat.com/v/R95TK/سرود_مهرگان نماهنگ سرود مهرگان با صدای یسنا]
{{نوروز}}
| |||