مهرگان: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
بدون خلاصۀ ویرایش |
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۲۴:
|relatedto =
}}
'''مهرگان''' یا '''جشن مهر''' یکی از مراسم و [[جشن‌های ایرانی|جشن‌های ایران]] بوده که با [[اعتدال پائیزی]] پیوند داشته و در روزهای آغازین فصل پاییز برگزار می‌شده است.این جشن چندین روز طول می
این جشن در جوامع ایرانی خارج از ایران نیز برگزار می‌شود.<ref>{{یادکرد وب
| نشانی = http://persiandutch.com/2011/10/09/mehregan-perzisch-festival-van-de-herfst-amersfoort-2011/
خط ۳۶:
| تاریخ بایگانی = ۸ اکتبر ۲۰۱۱
}}</ref>
== ریشه‌شناسی مهرگان ==
سطر ۴۷ ⟵ ۴۶:
[[پرونده:BritishMuseumMithras.jpg|بندانگشتی|200px|راست|تندیس میترا در حال قربانی کردن گاو نر، [[موزه بریتانیا]] [[لندن]]]]
بنیاد و [[ریشه‌شناسی|ریشه]] [[واژه]] مهر به واژه مشترک [[زبان هندی|هند]] و ایرانی miθra برمی گردد. این واژه در اوستا به صورت miθra «[[مهر (ایزد)|ایزد میترا]]» به کار رفته‌است.
.<ref name="مهر و مهرگان">{{یادکرد وب |نشانی=http://anthropology.ir/node/3907 |عنوان=مهر و مهرگان |تاریخ بازدید=۰۸-۱۰-۲۰۱۱ |قالب= |اثر= |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131004215623/http://anthropology.ir/node/3907 |archivedate=۴ اکتبر ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}.</ref>
مهر یا [[میترا]] در [[زبان فارسی]] به معنای «فروغ، روشنایی، دوستی، پیوستگی، پیوند و محبت» است و ضد دروغ، دروغ گویی، پیمان‌شکنی و نامهربانی کردن است. با توجه به بند ۱۱۶ مهر یشت:{{نقل قول|... '''مهر میان دو برادر نود و میان پدر و پسر صد درجه‌است و میان پیروان ده هزار درجه‌است.<ref>اوستا، بند ۱۱۶ مهر یشت</ref>'''}} بسیاری واژه مهر را «عشق، دوستی» معنا می‌کنند نه «پیمان و قرارداد» زیرا آنچه که میان روابط خانوادگی معنا دارد «عشق، دوستی» است و نه «پیمان و قرارداد». مهر به معنای فروغ و روشنایی و خورشید نیز به کار رفته‌است، در نخستین سدهٔ میلادی [[میترائیسم]] در سراسر [[روم]] گسترش یافت و نقش نگاره‌های برجامانده تأکیدی از گسترش این [[آیین]] دارد.<ref name="mithraism-britannica">'''[http://www.britannica.com/eb/article-9053039/Mithraism Mithraism]'''. In ''[[دانشنامه بریتانیکا|Encyclopædia Britannica]]''. Retrieved June 28, 2008, from Encyclopædia Britannica Online</ref> برخی از این نگارهای به جا مانده نوشته‌ای دارند با عنوان «sol invictus» به معنای «خورشید همواره پیروز». این نوشته به معنی دیگری از مهر یا میترا، «خورشید»
پیشتر مهرگان با نام بغ یادی، بگ یادی (bāgayādi) به کار می‌رفته‌است، بر این اساس برخی بخش نخست این نام را baga- «بغ، خدا» و بخش دوم را yāda- «ستایش» و در کل به معنی «خدایان ستایش» می‌دانند. میترا در میان ایرانیان با لقب «بغ» بیان شده، به همین جهت احتمال اینکه منظور از «بغ» در بخش نخست واژه همان «میترا» و احتمال اینکه بخش دوم صورت صرف شدهٔ از yad به معنی «جشن» باشد در مجموع می‌توان آن را «جشن بغ»، «جشن میترا» یا «جشن مهر» ترجمه کرد<ref name="مهر و مهرگان"/>
سطر ۸۴ ⟵ ۸۲:
امروزه این جشن در دهم مهر برگزار می‌شود. حال آنکه در میان [[مردم لر]] روز ۷ مهرماه را جشن می‌گیرند. اما چند نفر از ایران‌شناسان<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.chn.ir/news/?section=2&id=44977 |title=Chn {{!}} News<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات --> |accessdate=۵ ژوئیه ۲۰۱۱ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081005161918/http://www.chn.ir/news/?section=2&id=44977 |archivedate=۵ اکتبر ۲۰۰۸ |dead-url=yes }}</ref> آن را نادرست می‌دانند.
البته همانگونه که در گزارش فردوسی دیده می‌شود، زمان برگزاری جشن مهرگان در آغاز ماه مهر یا سَر ماه مهر و ابتدای فصل پاییز بوده‌است و این شیوه دستکم تا پایان دوره هخامنشی و احتمالاً تا اواخر دوره اشکانی نیز دوام داشته‌است. اما از این زمان و شاید در دوره ساسانی، جشن مهرگان به مهر روز از مهر ماه یا شانزدهم ماه مهر منتقل می‌شود.
منسوب دانستن جشن مهرگان به نخستین روز ماه مهر در آثار دیگر ادبیات فارسی نیز دیده شده‌است. برای نمونه این بیت از ناصرخسرو که هر دو جشن نوروز و مهرگان را به هنگام اعتدالین می‌داند:
نوروز به از مهرگان، گرچه هر دو زمانند، اعتدالی
دلیل برگزاری جشن مهرگان در آغاز مهرماه و اصولاً نامگذاری نخستین ماه فصل پاییز به نام مهر، در این است که در دوره‌هایی از دوران باستان و از جمله در عصر هخامنشی، آغاز پاییز، آغاز سال نو بوده‌است و از همین روی نخستین ماه سال را به نام مهر منسوب کرده‌اند.
تثبیتِ آغاز سال نو در هنگام اعتدال پاییزی با نظام زندگیِ مبتنی بر کشاورزیِ ایرانیان بستگیِ کامل دارد. می‌دانیم که سال زراعی از اول پاییز آغاز و در پایان تابستان دیگر خاتمه می‌پذیرد. قاعده‌ای که هنوز هم در میان کشاورزان متداول است و در بسیاری از نواحی ایران جشن‌های فراوان و گوناگونی به مناسبت فرارسیدن مهرگان و پایان فصل زراعی برگزار می‌شود. در این جشن‌ها گاه ترانه‌هایی نیز خوانده می‌شود که در آنها به مهر و مهرگان اشاره می‌رود. شاید بتوان شیوه سال تحصیلیِ امروزی را باقی‌مانده گاهشماری کهن میترایی/ مهری دانست.
امروزه نیز سنت کهن آغاز سال نو از ابتدای پاییز با نام «سالِ وَرز» در تقویم محلی کردان مُـکریِ مهاباد و طایفه‌های کردان شُکری باقی‌مانده‌است. همچنین در تقویم محلی پامیر در تاجیکستان (به ویژه در دو ناحیه «وَنج» و «خوف») از نخستین روز پاییز با نام «نوروز پاییزی/ نوروز تیرَماه» یاد می‌کنند. در ادبیات فارسی (از جمله شاهنامه فردوسی) و امروزه در میان مردمان آسیای میانه و شمال افغانستان، فصل پاییز را «تیرَماه» می‌نامند..<ref>{{پک|محمدعجم|۱۳۸۶|ک= صلیب یا چلیپای آریایی، مجله دریای پارس 1384[http://parssea.
▲امروزه نیز سنت کهن آغاز سال نو از ابتدای پاییز با نام «سالِ وَرز» در تقویم محلی کردان مُـکریِ مهاباد و طایفه‌های کردان شُکری باقی‌مانده‌است. همچنین در تقویم محلی پامیر در تاجیکستان (به ویژه در دو ناحیه «وَنج» و «خوف») از نخستین روز پاییز با نام «نوروز پاییزی/ نوروز تیرَماه» یاد می‌کنند. در ادبیات فارسی (از جمله شاهنامه فردوسی) و امروزه در میان مردمان آسیای میانه و شمال افغانستان، فصل پاییز را «تیرَماه» می‌نامند..<ref>{{پک|محمدعجم|۱۳۸۶|ک= صلیب یا چلیپای آریایی، مجله دریای پارس 1384[http://parssea.or/?p=5292] |ص=5}}</ref>
;روز مهر یا مهر روز▼
در گاهشماری زرتشتی یا اوستایی، [[سال]] ۱۲ [[برج (ماه)|برج]] و برج ۳۰ [[روز]] بوده‌است و هر روز از برج نامی داشته‌است. بعضی از این نام‌ها، به نام برج‌های دوازده‌گانه نامیده میشد هر گاه نام روز و نام برج هم نام میشد ایرانیان آن روز را جشن می‌گرفتند. برای نمونه دهمین روز به نام تیر، شانزدهمین روز به نام مهر و پنجمین روز به نام سپندارمذ بود که به ترتیب جشن‌های [[تیرگان]]، مهرگان، [[اسفندگان]] را جشن می‌گرفتند.▼
بسیاری مهرگان را روز پیروزی فریدون بر ضحاک می‌دانند،▼
در تاریخ طبری چنین آمده‌است: {{نقل قول|فریدون سر بیوراسب (ضحاک) را با گرز سرخمیده‌ای بکوفت، پس او را به کوه دماوند برد و دست و بازویش را محکم ببست و به چاه افکند و فرمان داد که روز مهرماه مهروز را عید بگیرند؛ و این همان جشن مهرگان است<ref>تاریخ طبری</ref>}}▼
همچنین در آثارالباقیه (ص. ۲۹۲) آمده‌است: {{نقل قول|روز بیست و یکم رام روز است که مهرگان بزرگ باشد و سبب این عید آن است که فریدون به ضحاک ظفر یافت و او را بقید اسارت درآورد و چون ضحاک را به پیش فریدون آوردند ضحاک گفت مرا بخون جدّت مکش و فریدون از راه انکار این قول گفت آیا طمع کرده‌ای که با جم پسر ویجهان در قصاص همسر قرین باشی بلکه من تو را بخون گاو نری که در خانه جدم بود می‌کشم سپس بفرمود تا او را بند کردند و در کوه دماوند حبس نمودند و مردم از شر او راحت شدند و این روز را عید دانستند.<ref>آثارالباقیه (ص. ۲۹۲)</ref>}} {{نقل قول|در این روز [روز مهر از ماه مهر] بود که فریدون بر گاو سوار شد.<ref>آثارالباقیه (ص. ۳۴۶)</ref>}}▼
و گردیزی در زین الاخبار (ص۵۲۴) آورده‌است: {{نقل قول|رام روز بودست از مهر ماه… که چون فریدون را از شیر مادر باز کردند بر گاو نشست، اندرین روز بود.<ref>زین الاخبار (ص۵۲۴)</ref>}}▼
=== جشن هخامنشی میتراکانا ===▼
زمان برگزاری جشن مهرگان در یکم [[ماه مهر]] و آغاز فصل [[پاییز]] بوده‌است و این شیوه دستکم تا پایان [[دوره هخامنشی]] و احتمالاً تا اواخر [[دوره اشکانی]] نیز دوام داشته‌است. اما از این زمان و شاید در [[دوره ساسانی]]، جشن مهرگان به مهر روز از مهر ماه یا شانزدهم ماه مهر منتقل می‌شود.<ref>[http://www.aftabir.com/articles/view/art_culture/cultural_heritage/c5c1209210149p1.php/جشن-میتراکانا-جشن-مهرگان جشن میتراکانا، جشن مهرگان<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref>▼
و اکنون حدود دو هزار سال است که این جشن به شانزدهمین روز این ماه یا مهر روز از مهرماه در [[گاهشماری ایران|گاهشماری ایرانی]] منسوب است. اما این زمان در میان اقوام گوناگونی که از تقویم‌های محلی نیز بهره می‌برند، متفاوت است. برای نمونه زمان این جشن در گاهشماری طبری/ تبری و نیز در گاهشماری سنتی یزدگردی [[زرتشتیان]]، فعلاً برابر با حدود نیمهٔ [[بهمن]]ماه،<ref name=ToolAutoGenRef2>گاهشماری باستانی مردمان مازندران و گیلان، نصرالله هومند، تهران، ۱۳۷۵</ref> و در گاهشماری دیلمی برابر با سی‌ام بهمن‌ماه است.<ref name=ToolAutoGenRef2/>▼
زمان برگزاری مهرگان در آغاز [[ماه مهر]] و فصل [[پاییز]] بوده‌است. بنابر سنگ‌نوشته [[سنگ‌نوشته بیستون|بیستون]]، [[داریوش بزرگ]] بر [[گئومات مغ]] در روز دهم ماه بگ‌یادیش (ماه هفتم، برابر با مهر) پیروز شده‌است.<ref>[http://www.livius.org/be-bm/behistun/behistun-t07.html#1.53-61 The Behistun Inscription<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref> به گزارش هرودوت، از آن سال ایرانیان آن روز را به نام روز « «مگوفونی»» (مغ‌کشی) جشن می‌گرفتند.<ref>هرودوت، کتاب سوم: تالیا</ref> پژوهشگران با توجه به اشتباهات یونانیان از خوانش نامهای پارسی احتمال می‌دهند که این واژه « «بگو زتی»» باشد که در این صورت نه به مغ، که به بغ (مهر) پیوند دارد؛ و در این روز ایرانیان به قربانی کردن برای بغ میترا می‌پرداختند و نه مغ‌کشی.▼
احتمالاً از دوره [[اشکانی]] یا [[ساسانی]] جشن مهرگان به مهر روز از مهر ماه یا شانزدهمین روز ماه مهر منتقل می‌شود.<ref>آثار الباقیه عن القرون الخالیه، ابوریحان بیرونی</ref>▼
.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://parssea.or/?p=5214 |عنوان=آیین‌های یَلدایا شب چلّه بلندترین شب سال | ناشر =مجله پارسی Pars Sea|تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref>▼
اما این زمان در میان اقوام گوناگونی که از تقویم‌های محلی نیز بهره می‌برند، متفاوت است. برای نمونه زمان این جشن در گاهشماری طبری/ تبری و نیز در گاهشماری سنتی یزدگردی، فعلاً برابر با حدود نیمهٔ [[بهمن]]ماه و در گاهشماری دیلمی برابر با سی‌ام بهمن‌ماه است.<ref name=ToolAutoGenRef2/>▼
زرتشتیان جشن مهرگان را همه ساله در اواخر ماه بهمن<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.kniknam.com/Fa/FAQ/default.aspx |title=کورش نیکنام، بخش مراسم سنتی، سؤال دوم |accessdate=۱۳ ژوئیه ۲۰۱۱ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120121000122/http://www.kniknam.com/Fa/FAQ/default.aspx |archivedate=۲۱ ژانویه ۲۰۱۲ |dead-url=yes}}</ref> یا در حدود دهم ماه مهر برگزار می‌کنند.<ref>[http://www.kza.ir/mods.php?id=News&file=article&sid=315 وهیشتا: انجمن زرتشتیان کرمان - جشن مهرگان در کرمان برگزارشد<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]{{پیوند مرده|date=اکتبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}}</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.amordadnews.net/neveshtehNamyesh.aspx?NId=1485 |title=تارنمای امرداد - برگزاری جشن مهرگان در دبستان گیو<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات --> |accessdate=۴ ژوئیه ۲۰۱۱ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130405132249/http://www.amordadnews.net/neveshtehNamyesh.aspx?NId=1485 |archivedate=۵ آوریل ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.amordadnews.net/neveshtehNamyesh.aspx?NId=480 |title=تارنمای امرداد - «مهرگان» در اصفهان برگزار می‌شود<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات --> |accessdate=۴ ژوئیه ۲۰۱۱ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130405132253/http://www.amordadnews.net/neveshtehNamyesh.aspx?NId=480 |archivedate=۵ آوریل ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.t-z-a.org/farazname/Faraznameh21.pdf |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۴ ژوئیه ۲۰۱۱ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140825063152/http://www.t-z-a.org/farazname/faraznameh21.pdf |archivedate=۲۵ اوت ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref> موبد کورش نیکنام برگزاری جشن‌ها با استفاده از گاهشماری‌های سنتی با ماه‌های ۳۰ روزه را بی‌توجهی به دانش نجوم و دستاوردهای خیام و موجب ناهماهنگی در جشن‌ها دانسته و لزوم توجه به گاهشماری ملی و رسمی با ماه‌های ۳۱ روزه را یادآور شده‌است.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.kniknam.com/Fa/Letter/LetterShow.aspx?id=81 |title=بازنگری و هماهنگی در گاهشماری سنتی زرتشتی |accessdate=۱۲ ژوئیه ۲۰۱۱ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120121192402/http://www.kniknam.com/Fa/Letter/LetterShow.aspx?id=81 |archivedate=۲۱ ژانویه ۲۰۱۲ |dead-url=yes}}</ref>▼
برای آگاهی بیشتر نگاه کنید به: [[گاهشماری جلالی]] بخش قوانین تقویم ایرانی.▼
;مهرگان دارای سه بعد طبیعی، اسطوره‌ای و دینی است.▼
=== مهرگان خورشیدی ===
فردوسی و ناصر خسرو از جمله کسانی هستند که مهرگان را در آغاز ماه مهر و روز [[اعتدال پائیزی]] دانسته اند و این به حقیقت نزدیک تر است زیرا مردمان تمدن کشاورزی ایران بویژه تمدن کاریزی بسیاری از کارکردها و فصلهای کاری آنها با 4 پدیده خورشیدی پیوند داشته است. زیرا علاوه بر تقدس خورشید که دوره های طولانی تاریخ ایران، کشت و کار و کوچ و ... بر مبنای همین فصل ها اتفاق می افتاده است در تمدن کاریزی برای سنجش زمان به ابزار دقیقی بنام فنجان یا [[پنگان]] نیاز داشتند و بر اساس آن ساعت آبی دقیقا
در قدیم کشاورزان با شروع فصل سرما و پایان چرای علوفه و جمع آوری همه محصولات ناچار بودند قوچ و بّز نَر و حتی گاو نر که بیشتر کاربرد پَرواری داشت را سر ببرندبرای اینکه با آغاز زمستان گیاهان و علف کافی برای خوراک نبود و اینها در فصل سرما لاغر می شدند بعلاوه جا برای نگهداری آنها در سرما و یخبندان نبود بناچار باید چارپایان پرواری ذبح می شدند که به این کار پرواربندی و جشن غلیه کنان می گفتند. و گوشت آن را سرخ غیمه و کاملا خشک می کردند و نمک می زدند و در کیسه گونی در محلی بلند آویزان می کردند تا در طول پاییز و زمستان از گوشت آن برای خوراک خود استفاده کنند. سایر دام ها برای زاد و ولد نگهداری میشدند و در این فصل موقع جفت گیری نیز به پایان می رسید که دام ها در اوایل بهار نوزاد خود را بدنیا می آوردند.
*خیزید و خز آرید که هنگام خزانست
سطر ۲۲۸ ⟵ ۲۰۰:
برخی انجمن‌ها و نهادهای مردمی و غیردولتی نیز تلاش می‌کنند این جشن بزرگ را زنده گردانند.<ref>[http://afraz.ir/?p=71 «جشن مهرگان» برگزار شد<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref>
▲;روز مهر یا مهر روز
▲در گاهشماری زرتشتی یا اوستایی، [[سال]] ۱۲ [[برج (ماه)|برج]] و برج ۳۰ [[روز]] بوده‌است و هر روز از برج نامی داشته‌است. بعضی از این نام‌ها، به نام برج‌های دوازده‌گانه نامیده میشد هر گاه نام روز و نام برج هم نام میشد ایرانیان آن روز را جشن می‌گرفتند. برای نمونه دهمین روز به نام تیر، شانزدهمین روز به نام مهر و پنجمین روز به نام سپندارمذ بود که به ترتیب جشن‌های [[تیرگان]]، مهرگان، [[اسفندگان]] را جشن می‌گرفتند.
▲بسیاری مهرگان را روز پیروزی فریدون بر ضحاک می‌دانند،
▲در تاریخ طبری چنین آمده‌است: {{نقل قول|فریدون سر بیوراسب (ضحاک) را با گرز سرخمیده‌ای بکوفت، پس او را به کوه دماوند برد و دست و بازویش را محکم ببست و به چاه افکند و فرمان داد که روز مهرماه مهروز را عید بگیرند؛ و این همان جشن مهرگان است<ref>تاریخ طبری</ref>}}
▲همچنین در آثارالباقیه (ص. ۲۹۲) آمده‌است: {{نقل قول|روز بیست و یکم رام روز است که مهرگان بزرگ باشد و سبب این عید آن است که فریدون به ضحاک ظفر یافت و او را بقید اسارت درآورد و چون ضحاک را به پیش فریدون آوردند ضحاک گفت مرا بخون جدّت مکش و فریدون از راه انکار این قول گفت آیا طمع کرده‌ای که با جم پسر ویجهان در قصاص همسر قرین باشی بلکه من تو را بخون گاو نری که در خانه جدم بود می‌کشم سپس بفرمود تا او را بند کردند و در کوه دماوند حبس نمودند و مردم از شر او راحت شدند و این روز را عید دانستند.<ref>آثارالباقیه (ص. ۲۹۲)</ref>}} {{نقل قول|در این روز [روز مهر از ماه مهر] بود که فریدون بر گاو سوار شد.<ref>آثارالباقیه (ص. ۳۴۶)</ref>}}
▲و گردیزی در زین الاخبار (ص۵۲۴) آورده‌است: {{نقل قول|رام روز بودست از مهر ماه… که چون فریدون را از شیر مادر باز کردند بر گاو نشست، اندرین روز بود.<ref>زین الاخبار (ص۵۲۴)</ref>}}
▲=== جشن هخامنشی میتراکانا ===
▲زمان برگزاری جشن مهرگان در یکم [[ماه مهر]] و آغاز فصل [[پاییز]] بوده‌است و این شیوه دستکم تا پایان [[دوره هخامنشی]] و احتمالاً تا اواخر [[دوره اشکانی]] نیز دوام داشته‌است. اما از این زمان و شاید در [[دوره ساسانی]]، جشن مهرگان به مهر روز از مهر ماه یا شانزدهم ماه مهر منتقل می‌شود.<ref>[http://www.aftabir.com/articles/view/art_culture/cultural_heritage/c5c1209210149p1.php/جشن-میتراکانا-جشن-مهرگان جشن میتراکانا، جشن مهرگان<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref>
▲و اکنون حدود دو هزار سال است که این جشن به شانزدهمین روز این ماه یا مهر روز از مهرماه در [[گاهشماری ایران|گاهشماری ایرانی]] منسوب است. اما این زمان در میان اقوام گوناگونی که از تقویم‌های محلی نیز بهره می‌برند، متفاوت است. برای نمونه زمان این جشن در گاهشماری طبری/ تبری و نیز در گاهشماری سنتی یزدگردی [[زرتشتیان]]، فعلاً برابر با حدود نیمهٔ [[بهمن]]ماه،<ref name=ToolAutoGenRef2>گاهشماری باستانی مردمان مازندران و گیلان، نصرالله هومند، تهران، ۱۳۷۵</ref> و در گاهشماری دیلمی برابر با سی‌ام بهمن‌ماه است.<ref name=ToolAutoGenRef2/>
▲زمان برگزاری مهرگان در آغاز [[ماه مهر]] و فصل [[پاییز]] بوده‌است. بنابر سنگ‌نوشته [[سنگ‌نوشته بیستون|بیستون]]، [[داریوش بزرگ]] بر [[گئومات مغ]] در روز دهم ماه بگ‌یادیش (ماه هفتم، برابر با مهر) پیروز شده‌است.<ref>[http://www.livius.org/be-bm/behistun/behistun-t07.html#1.53-61 The Behistun Inscription<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref> به گزارش هرودوت، از آن سال ایرانیان آن روز را به نام روز « «مگوفونی»» (مغ‌کشی) جشن می‌گرفتند.<ref>هرودوت، کتاب سوم: تالیا</ref> پژوهشگران با توجه به اشتباهات یونانیان از خوانش نامهای پارسی احتمال می‌دهند که این واژه « «بگو زتی»» باشد که در این صورت نه به مغ، که به بغ (مهر) پیوند دارد؛ و در این روز ایرانیان به قربانی کردن برای بغ میترا می‌پرداختند و نه مغ‌کشی.
▲احتمالاً از دوره [[اشکانی]] یا [[ساسانی]] جشن مهرگان به مهر روز از مهر ماه یا شانزدهمین روز ماه مهر منتقل می‌شود.<ref>آثار الباقیه عن القرون الخالیه، ابوریحان بیرونی</ref>
▲.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://parssea.or/?p=5214 |عنوان=آیین‌های یَلدایا شب چلّه بلندترین شب سال | ناشر =مجله پارسی Pars Sea|تاریخ = |تاریخ بازبینی=}}</ref>
▲اما این زمان در میان اقوام گوناگونی که از تقویم‌های محلی نیز بهره می‌برند، متفاوت است. برای نمونه زمان این جشن در گاهشماری طبری/ تبری و نیز در گاهشماری سنتی یزدگردی، فعلاً برابر با حدود نیمهٔ [[بهمن]]ماه و در گاهشماری دیلمی برابر با سی‌ام بهمن‌ماه است.<ref name=ToolAutoGenRef2/>
▲زرتشتیان جشن مهرگان را همه ساله در اواخر ماه بهمن<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.kniknam.com/Fa/FAQ/default.aspx |title=کورش نیکنام، بخش مراسم سنتی، سؤال دوم |accessdate=۱۳ ژوئیه ۲۰۱۱ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120121000122/http://www.kniknam.com/Fa/FAQ/default.aspx |archivedate=۲۱ ژانویه ۲۰۱۲ |dead-url=yes}}</ref> یا در حدود دهم ماه مهر برگزار می‌کنند.<ref>[http://www.kza.ir/mods.php?id=News&file=article&sid=315 وهیشتا: انجمن زرتشتیان کرمان - جشن مهرگان در کرمان برگزارشد<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]{{پیوند مرده|date=اکتبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}}</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.amordadnews.net/neveshtehNamyesh.aspx?NId=1485 |title=تارنمای امرداد - برگزاری جشن مهرگان در دبستان گیو<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات --> |accessdate=۴ ژوئیه ۲۰۱۱ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130405132249/http://www.amordadnews.net/neveshtehNamyesh.aspx?NId=1485 |archivedate=۵ آوریل ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.amordadnews.net/neveshtehNamyesh.aspx?NId=480 |title=تارنمای امرداد - «مهرگان» در اصفهان برگزار می‌شود<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات --> |accessdate=۴ ژوئیه ۲۰۱۱ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130405132253/http://www.amordadnews.net/neveshtehNamyesh.aspx?NId=480 |archivedate=۵ آوریل ۲۰۱۳ |dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://www.t-z-a.org/farazname/Faraznameh21.pdf |title=نسخه آرشیو شده |accessdate=۴ ژوئیه ۲۰۱۱ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140825063152/http://www.t-z-a.org/farazname/faraznameh21.pdf |archivedate=۲۵ اوت ۲۰۱۴ |dead-url=yes}}</ref> موبد کورش نیکنام برگزاری جشن‌ها با استفاده از گاهشماری‌های سنتی با ماه‌های ۳۰ روزه را بی‌توجهی به دانش نجوم و دستاوردهای خیام و موجب ناهماهنگی در جشن‌ها دانسته و لزوم توجه به گاهشماری ملی و رسمی با ماه‌های ۳۱ روزه را یادآور شده‌است.<ref>{{یادکرد وب |url=http://www.kniknam.com/Fa/Letter/LetterShow.aspx?id=81 |title=بازنگری و هماهنگی در گاهشماری سنتی زرتشتی |accessdate=۱۲ ژوئیه ۲۰۱۱ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120121192402/http://www.kniknam.com/Fa/Letter/LetterShow.aspx?id=81 |archivedate=۲۱ ژانویه ۲۰۱۲ |dead-url=yes}}</ref>
▲برای آگاهی بیشتر نگاه کنید به: [[گاهشماری جلالی]] بخش قوانین تقویم ایرانی.
▲;مهرگان دارای سه بعد طبیعی، اسطوره‌ای و دینی است.
;[[کوشک ورجاوند]]
سطر ۲۶۰ ⟵ ۲۵۳:
== پیوند به بیرون ==
* یلدا آئینی به قدمت تاریخ [https://web.archive.org/web/20161222001712/http://chtn.ir/Default.aspx?tabid=84&articleType=ArticleView&articleId=118902]
* مجلهٔ دریای پارس: چلهٔ تموز و سر میزان،دکتر محمد عجم،پاییز 1384
* [http://www.aparat.com/v/R95TK/سرود_مهرگان نماهنگ سرود مهرگان با صدای یسنا]
{{نوروز}}
{{نمادهای ملی ایران}}
{{جشن‌های ایرانی}}
[[رده:تعطیلات پاییز]]
[[رده:جشنواره‌های ایران]]
| |||