گاهشماری در ایران: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
جز تبدیل نمودن برخی از پیوندها از رنگ سبز به آبی برچسب‌ها: متن دارای ویکی‌متن نامتناظر ویرایش مبدأ ۲۰۱۷ |
جز انتقال بخش /اولین استفاده از بروج فلکی عربی به جای ماه‌های تقویم‌های ایرانی/ از مقاله گاهشماری_هجری_خورشیدی به مقاله گاهشماری_در_ایران |
||
خط ۲۵:
مبدأ گاهشماری جلالی، سال جلوس ملکشاه بر تخت سلطنت و سرآغاز آن جمعه، اول فروردین سال نخستین جلالی (۴۵۸ هجری خورشیدی)، برابر نهم رمضان سال ۴۷۱ [[هجری قمری قراردادی]] (۱۵ مارس ۱۰۷۹ میلادی جولیانی مطابق ۲۱ مارس ۱۰۷۹ میلادی گرگوری) بود که تفاضل آن با تقویم هجری خورشیدی ۴۵۷ سال می‌باشد. در این گاهشماری روز اول سال طوری تنظیم شده‌است که با [[برابری بهاری]] همگام شود و در پایان سال‌ها ۳۶۵ یا ۳۶۶ روز دارند. طول ماه‌های آن را مانند گاهشماری یزدگردی ۳۰روزه با ۵روز افزوده و به احتمالی ضعیفتر مانند تقویم برجی براساس توقف نسبی خورشید در برج‌ها بین ۲۹ تا ۳۲روزه دانسته‌اند.
=== اولین استفاده از بروج فلکی عربی به جای ماه‌های تقویم‌های ایرانی ===
استفاده از نام برج فلکی برای ماه‌های تقویمی یک اشتباه تقویمی و نجومی است.
در تقویم جلالی از نام‌های بروج فلکی بجای نام ماه‌های زرتشتی در تقویم‌های ایرانی استفاده نمی‌شد. بروج فلکی عربی ۱۲ نام فنی در علم نجوم بود که مردم عادی از آن در تقویم استفاده نمی‌کردند. در شعر هیچ شاعری دیده نشده که از نام بروج فلکیِ نجومی در معنی تقویمی به کار برده باشد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=لغت‌نامه دهخدا ذیل حمل، ثور، جوزا و ...}}</ref> برعکس شاعران بسیاری از نام ماه‌های زرتشتی (فروردین، اردیبهشت، خرداد و ...) برای مقاصد تقویمی استفاده کرده‌اند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=لغت‌نامه دهخدا ذیل فروردین، اردیبهشت، خرداد و ...}}</ref>
در واژه‌نامه برهان قاطع برای اولین بار در ۱۰۰۰ ه.ش از نام بروج فلکی عربی برای ماه‌های زرتشتی استفاده می‌کند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=واژه‌نامه برهان قاطع ذیل اردیبهشت، خرداد، تیر و ...}}</ref> این یک اشتباه نجومی و تقویمی است. در مورد [[برج فلکی|بروج فلکی]]، برای اولین در حدود قرن پنجم قبل از میلاد، اخترگویان بابلی (و شاید یونانی) ، دایرة البروج را به ۱۲ قسمت که هر کدام حدود ۳۰ درجه اند، تقسیم و هریک را با نام یک صورت فلکی شناسایی می کردند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=: دایرة البروج|نشانی=http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A9+%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D9%88%D8%AC&SSOReturnPage=Check&Rand=0|وبگاه=daneshnameh.roshd.ir|بازبینی=2020-12-03}}</ref> اما از آن زمان تا به امروز بعلت [[پیش‌روی محوری]] زمین (که دور تناوب آن ۲۶۰۰۰ سال است)، صورت‌های فلکی با برجهای فلکی همنام خود منطبق نیستند و تقریباً به اندازه یک برج جابجا شده است.
در کتاب کشاف اصطلاحات الفنون که در ۱۱۲۴ ه.ش در [[هند]] تألیف شده ذیل واژه برج، نام برجهای عربی را برای فصل‌های سال خورشیدی به کار می‌برد این کتاب که به عربی است برای اولین بار از بروج ربیعیه و خریفیه و صیفیه و شتویه در یک متن عربی نام می‌برد. در ترجمه فارسی آن که در سال ۱۲۴۰ ه.ش در کلکته انجام شده آمده: «سه برج نخست بروج ربیعیه و سه برج ثانی بروج صیفیه و شش برج نیمه ٔ نخست سال را بروج شمالی و مالیه نامند آنگاه سه برج سوم را بروج خریفیه و سه برج چهارم را بروج شتویه و شش برج نیمه ٔ دوم سال را جنوبیه و منخفضه نامند از اول جدی تا آخر جوزا را صاعده و معوجة الطلوع نام گذارند و از اول سرطان تا آخر قوس را مستقیمةالطلوع و هابطه و مطیعه و آمره خوانند ... اولین برج از هریک از بروج ربیعیه و صیفیه و خریفیه و شتویه را برج منقلب نامند زیرا بمجرد حلول آفتاب از برجی ببرج دیگر فصل نیز بفصلی دیگر باز گردد و دومین برج از برجهای فصول اربعه را برج ثابت خوانند زیرا فصلی که بروج مربوط بدان فصل می‌باشد در آن موقع ثابت و تغییرناپذیر است و سومین برج از برجهای فصول چهارگانه را ذوجسدین گویند زیرا هوا در ماه آخر فصل بواسطه ٔ حلول و نقل آفتاب از آخرین برج فصلی به اولین برج فصل دیگر در حالت امتزاج بین الفصلین باشد و از این بیان وجه تسمیه ٔ برج دوم هر فصل به ثابت کاملاً روشن و هویدا گردد.»<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=کشاف اصطلاحات الفنون|کوشش=محمدعلی تهانوی}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=لغت‌نامه دهخدا ذیل برج}}</ref>
بنابر این نام بروج فلکی را (حمل، ثور، جوزا و ...) اولین با [[محمدحسین بن خلف تبریزی]] (متخلص به برهان) در [[حیدرآباد (هند)|حیدرآباد]]، [[هندوستان]] روی ماه‌های زرتشتی گذاشته که بنا به [[پیش‌روی محوری]] زمین اشتباه است. و نجم الدوله هم در سال ۱۲۲۶ ه.ش از نام بروج فلکی برای تقویم ایرانی استفاده کرد.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=چطور ماه‌های پارسی متولد شدند؟|نشانی=https://www.hamshahrionline.ir/news/207089/چطور-ماه-های-پارسی-متولد-شدند|وبگاه=همشهری آنلاین|تاریخ=2013-04-03|بازبینی=2020-12-01|کد زبان=fa|نویسنده=|گفتاورد=برجهای این تقویم، هم نام با دوازده صورت فلکی قدیمی منطقه‌البروج است، سال خورشیدی بر اساس محاسبات نجومی با سه ماه و 24 روز دیرکرد از روز نخست فروردین آغاز می‌شود.}}</ref> و این یعنی ۱۴ سال قبل از ترجمه فارسی کشاف اصطلاحات الفنون. تقویم هجری خورشیدی برجی در آغاز رسمی نبود و تنها در تقویم‌های قدیمی و در امور گمرکات و مالیه ایران مورد استفاده قرار می‌گرفت<ref>{{یادکرد وب|عنوان=تقویم ایران چه زمانی هجری شمسی شد؟|نشانی=https://www.isna.ir/news/93011101903/تقویم-ایران-چه-زمانی-هجری-شمسی-شد|وبگاه=ایسنا|تاریخ=2014-03-31|بازبینی=2020-12-01|کد زبان=fa}}</ref> و به مدت ۶۶سال؛ و به مدت ۱۵سال هم از ۱۲۸۹ تا ۱۳۰۴ه.ش تقویم رسمی ایران بوده است.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=چطور ماه‌های پارسی متولد شدند؟|نشانی=https://www.hamshahrionline.ir/news/207089/چطور-ماه-های-پارسی-متولد-شدند|وبگاه=همشهری آنلاین|تاریخ=2013-04-03|بازبینی=2020-12-01|کد زبان=fa|نویسنده=|نقل قول=تقویم هجری خورشیدی برجی تا سال 1328 هجری قمری برابر با 1288 هجری خورشیدی به شکل رسمی مورد استفاد قرار نمی‌گرفت تا آن که مجلس شورای ملی، طرحی با موضوع قید تاریخ تمامی معاملات و مبادلات مشترکه عمومی از تاریخ قمری به هجری خورشیدی برجی را مورد بررسی قرار داد و در دوره دوم مجلس شورای ملی ایران در ماده سه قانون محاسبات عمومی، مصوب 21 صفر 1329 برابر با 2 حوت 1289 این موضوع بررسی شد و بدین ترتیب تقویم هجری خورشیدی برجی به عنوان مقیاس رسمی زمان در محاسبات دولتی به تصویب رسید.}}</ref>{{مدرک|date=نوامبر ۲۰۲۰}} و از اینجا به افغانستان منتقل شده است. استفاده از نام بروج عربی برای تقویم ایرانی هنوز هم میان برخی روستاییان کشور رایج است.{{مدرک|date=نوامبر ۲۰۲۰}}
=== گاهشماری هجری خورشیدی برجی ===
| |||