تفاوت میان نسخه‌های «فهرست فرق و مذاهب اعتقادی اسلام»

فهرست فرق و مذاهب اعتقادی اسلام (ویرایش)

نسخهٔ ‏۴ دسامبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۲:۰۰

۲۴۵ بایت حذف‌شده ،  ۳ ماه پیش
ویرایش به‌وسیلهٔ ابرابزار:
(خنثی‌سازی ویرایش 30520023 از Shawarsh (بحث) دانشنامه ها و دایرة المعارف ها، منابع مستقل محسوب می‌شوند. برگردان به نسخه قبل از مناقشه، ابتدا اعتبار منابع را در بحث مقاله به جالش بکاشنید، نتیجه را به اینجا منتقل کنید.)
برچسب: خنثی‌سازی
(ویرایش به‌وسیلهٔ ابرابزار:)
 
== فرقه و مذهب ==
 
=== تفاوت فرقه و مذهب ===
[[فرقه]] در لغت به معنای دسته و طایفه است و در اصطلاح، به گروه و افرادی که به جهت اختلافات اعتقادی از یک دین جدا می‌شود؛ اطلاق می‌شود. در فرهنگ علوم سیاسی نیز به بخشی از جامعه که از مذهب رسمی جدا شده یا به آئین دیگری گرویده‌است، فرقه گفته می‌شود. این تعریف شامل جنبش‌های سیاسی نیز می‌شود. فرقه‌ها دسته‌بندی مختلفی از جهت نوع فعالیت، چگونگی شکل‌گیری، هدف فرقه، زمان تشکیل، نگرش سیاسی یا مذهبی و… تقسیم‌بندی می‌شود.<ref>{{پک|غفاری هشجین|کشاورز شکری|اکار|۱۳۹۰|ف=چرایی فرقه بودن بهائیت|ک=معرفت ادیان|ص=۴۶–۴۸}}</ref> این واژه در آیه ۱۲۲ [[توبه (سوره)|سوره توبه]] نیز بکار رفته‌است و در اصلاح قرآنی آن، به معنای جمعیتی از افراد است که نسبت به طایفه تعداد بیشتری را داشته‌است.<ref>{{پک|صفری فروشانی|۱۳۸۰|ف=راهنمای مطالعات فرقه‌شناسی اسلامی|ک=هفت آسمان|ص=۱۲۷}}</ref>
معیار اسلامی بودن هر فرقه و مذهبی، پذیرش [[اسلام]] به عنوان دین است.<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۳۴۸}}</ref> [[محمد بن عبدالکریم شهرستانی|شهرستانی]] در بیان اختلاف‌های امت اسلامی، مهمترین اختلاف میان امت اسلامی را در مسئله [[امامت]] و [[خلافت]] پس از محمد می‌داند.<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۳۵۵}}</ref>
 
تعداد فرقه‌های اسلامی همواره مورد اختلاف منابع قرار گرفته‌است. با این حال بدوی معتقد است که این فرقه‌ها منحصر به تعدادی محدود نیست و تلاش گروهی از نویسندگان در انحصار فرقه‌های اسلامی، ناتمام بوده‌است. بدوی با نقدی بر [[روایت فرقه ناجیه]] در منابع [[سنی|اهل سنت]]، تلاش برخی از مورخان را که سعی در ذکر ۷۳ فرقه یا توجیه تعداد زیاد فرق اسلامی توسط آنان را اشتباه دانسته‌است و گوشزد می‌نماید که تعداد فرقه‌های اسلامی پس از نگارش کتب مورخین و گذران عصر آنان، همچنان رو به افزایش بوده‌است.<ref>{{پک|بدوی|۱۳۷۴|ک=تاریخ اندیشه‌های کلامی|ص=۴۸–۴۹|ج=۱}}</ref> بنابر آنچه منابع روایی شیعه و سنی نقل کرده‌اند، پس از پیامبر اسلام، ملت مسلمان به هفتاد و سه فرقه منشعب خواهند شد. در برخی از این روایات از نجات و بر حق بودن یکی از فرقه‌های هفتاد و سه‌گانهٔ اسلام یاد شده‌است که به آن روایت «فرقه ناجیه» گفته می‌شود. با توجه به اینکه تعداد فرقه‌های اسلامی، بدون احتساب مذاهب فرعی، از عدد مذکور در روایت کمتر، و با احتساب مذاهب فرعی از عدد هفتاد و سه بالاتر خواهند بود، نویسندگان ملل و نحل به توجیه روایت دست زده‌اند.<ref>{{پک|جمعی از محققین|۱۳۸۸|ک=دانستنی ادیان و مذاهب|ص=۳۵۰}}</ref> ضمن آنکه برخی منابع به نقد این روایت پرداخته و با ضعیف یا جعلی دانستن این روایت؛ تعداد کثیری از فرقه‌های موجود در کتب ملل و نحل را ساختگی، سیاسی یا با اغراض شخصی دانسته‌اند.<ref>{{پک|اسفندیاری|۱۳۷۵|ف=فرقه سبائیه|ک=مسجد|ص=۶۸}}{{سرخط}}{{پک|بدوی|۱۳۷۴|ک=تاریخ اندیشه‌های کلامی|ص=۴۸–۴۹|ج=۱}}</ref> از این رو، کتب ملل و نحل به فرقه سازی متهم شده‌اند.<ref>{{پک|جعفری|۱۳۸۶|ف=باورها و فرقه‌های خوارج|ک=معارف عقلی|ص=۳۵}}</ref> از منابع اهل سنت، [[سنن ابن ماجه|''سنن ابن‌ماجه'']]، ''[[مسند احمد بن حنبل|]]''مسند احمد بن حنبل'']]، [[سنن ابوداود|''سنن ابن‌داود'']]، ''[[سنن ترمذی|]]''سنن ترمذی'']] و [[المستدرک علی الصحیحین|''المستدرک علی الصحیحین حاکم'']] این روایت را به نقل از [[ابوهریره]]، [[ابودردا]]، [[جابر بن عبدالله انصاری]]، [[ابوسعید خدری]]، [[انس بن مالک]]، [[عبدالله بن عمرو عاص|عبدالله بن عمرو بن عاص]]، [[ابوثمامه صائدی|ابوامامه]] و [[واثلة بن اسقع|واثله]] نقل کرده‌اند. در منابع شیعی نیز [[شیخ کلینی|کلینی]] در [[کتاب کافی|''روضه کافی'']]، روایت را به نقل از [[محمد باقر]] نقل کرده‌است.<ref>{{پک|صفری فروشانی|۱۳۸۰|ف=راهنمای مطالعات فرقه‌شناسی اسلامی|ک=هفت آسمان|ص=۱۲۹}}</ref> در اعتبار یا عدم اعتبار این روایت از لحاظ سند، اختلافاتی گزارش شده‌است. در این بین، [[فخر رازی]] در [[تفسیر کبیر|''مفاتیح الغیب'']]، [[ابن حزم|ابن حزم اندلسی]] و [[شمس‌الدین ذهبی|ذهبی]] در کتب خویش این روایت را ضعیف و غیرقابل اعتماد دانسته‌اند. در کنار تضعیف روایت، گروهی دیگر سکوت را اختیار کرده‌اند؛ از جمله [[ابوالحسن اشعری]] -موسس فرقه [[اشاعره]]- را می‌توان یاد کرد که در صحت یا عدم صحت این حدیث سکوت اختیار کرده‌است. گروه دیگری نیز به تأیید روایت همت گماشته و مواردی چون تواتر، تکرار و سند مختلف حدیث، اقدام به تصحیح و تأیید روایت کرده‌اند. افرادی چون [[مناوی]] در ''[[فیض القدیر|]]''فیض القدیر'']]، [[ابوعبدالله حاکم نیشابوری|حاکم نیشابوری]] در [[المستدرک علی الصحیحین|''المستدرک'']]، [[شاطبی]] در ''[[الاعتصام|]]''الاعتصام'']] و [[شمس‌الدین نابلسی|سفارینی]] در ''[[لوامع الانوار البهیه|]]''لوامع الانوار البهیه'']] این روایت تأیید کرده‌اند.<ref>{{پک|بقائی یمین|۱۳۹۴|ف=بررسی حدیث فرقه ناجیه|ک=مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی|ص=۶۱–۶۲}}</ref>
 
کتب ملل و نحل، از فرقه‌های بسیاری یاد کرده‌اند و در موارد بسیاری نیز تنها به ذکر نام فرقه اکتفا نموده‌اند.<ref>{{پک|اسفندیاری|۱۳۷۵|ف=فرقه سبائیه|ک=مسجد|ص=۷۰}}</ref> در تدوین فهرست حاضر، از فرقه‌هایی که تنها به ذکر نامشان اکتفا شده، در بخش توضیحات فرقه اصلی که از آن منشعب شده‌اند اکتفا شده‌است.
 
== فهرست فرقه‌های کلامی اسلامی ==
<sup>راهنمای فهرست: ({{legend2|#fff9ae|2== فرقه سنی|border=1px solid #AAAAAA}} (۶۹) {{legend2|#c1e982|2 == فرقه شیعی|border=1px solid #AAAAAA}} (۱۰۵) {{legend2|#ffd5aa|2== فرقه مشترک|border=1px solid #AAAAAA}} (۱) {{legend2|#efe6e9|2 == فرقه مستقل|border=1p solid #AAAAAA}} (۲۷) {{legend2|#ffb1b1|2== منقرض شده|border=1p solid #AAAAAA}} (۵۴) {{legend2|#b8f2f0|2 == منقرض نشده|border=1p solid #AAAAAA}} (۳۱) {{legend2|#eaecf0|2=ن/م = نامشخص|border=1px solid #AAAAAA}})، (ن/م = نامشخص)، (مـ = متوفی)، (تـ = تولد)</sup>
{| class="wikitable" style="text-align:center"
! colspan="9" |فهرست
|-
| style="background-color:#c1e982" |[[انصار المهدی|احمدالحسنی]]
(یمانی،‌یمانی، انصار المهدی)
|[[احمد الحسن|احمد الحسن بصری]] ملقب به یمانی
(تـ ۱۳۹۳ هه‍.ق)
|۱۴۲۱ هه‍.ق
در [[بصره]]، [[نجف]] و [[کربلا]]
| style="background-color:#b8f2f0" |[[عراق]] و [[ایران]]
* جانشینی احمد الحسن برای حجت بن الحسن
* امامت احمد الحسن
|نام اصلی رهبر فرقه، احمد اسماعیل گاطع است و در سال ۱۳۹۳ هه‍.ق به دنیا آمده‌است. فرقه در سال ۱۴۲۱ و پس از فارغ‌التحصیلی وی از دانشکده مهندسی نجف شکل گرفته‌است.
|<ref>{{پک|محمدی هوشیار|۱۳۹۷|ک=پیشوای اینترنتی|ص=۳-۳۹۳–۳۹}}</ref>
|-
| style="background-color:#c1e982" |نفیسیه
* انکار هرگونه [[جهاد]] بجز جهاد با قلم
* نجات [[مسیح]] از روی [[صلیب مسیحی|صلیب]] و هجرت به هند
* |'''شاخه‌های منشعب:''' [[لاهوریه]]
|<ref>{{پک|اعتمادی‌نیا|احمدی|۱۳۸۹|ف=مسیح هندوستان|ک=فروغ وحدت}}</ref>
|-
=== منابع فارسی ===
{{Div col|cols=۲}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=آقانوری|سال=۱۳۸۲|مترجم=|پی‌نوشت=مقاله: درآمدی بر شناخت مشهورترین آثار ملل و نحل|گفتاورد=|سری=پنجم.|نام=علی|ویرایش=|عنوان=مجله طلوع|پیوند ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=|پیوند=http://ensani.ir/fa/article/51820/%D8%AF%D8%B1در-%D8%A2%D9%85%D8%AF%DB%8Cآمدی-%D8%A8%D8%B1بر-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AAشناخت-%D9%85%D8%B4%D9%87%D9%88%D8%B1%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86مشهورترین-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1آثار-%D9%85%D9%84%D9%84ملل-%D9%88و-%D9%86%D8%AD%D9%84نحل|شماره=پنجم}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=ابن‌جوزی|سال=۱۴۰۹|مترجم=|پی‌نوشت=|گفتاورد=|زبان=عربی|مکان=بیروت|ناشر=مکتبة الحیات|سری=|نام=جمال‌الدین بن فرج|ویرایش=|کوشش=محمد الصباح|عنوان=تلبیس ابلیس|پیوند ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=|پیوند=}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=اسعدی|نام۱=محمد|تاریخ=۱۳۸۸|عنوان=بررسی اجمالی فرقه ذکریه|پیوند=http://ensani.ir/file/download/article/20120413180603-5168-30.pdf|ژورنال=پژوهش‌های منطقه‌ای|شماره=دوم|صفحات=۱۵۷–۱۸۸}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=جمعی از محققین|سال=۱۳۹۵|مترجم=|پی‌نوشت=|گفتاورد=|زبان=فارسی|مکان=قم|ناشر=دائرةالمعارف بزرگ اسلام|سری=|نام=|ویرایش=|کوشش=|عنوان=دانشنامه جهان اسلام|پیوند ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=|پیوند=https://rch.ac.ir/article/Details/11685}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=جمعی از محققین|سال=۱۹۳۴|مترجم=محمد ثابت الفندی، عبدالمجید الیونس، ابراهیم زکی خورشید و احمد الشنتاوی|پی‌نوشت=|گفتاورد=|مکان=بیروت|ناشر=دار احیاء التراث|سری=|نام=|ویرایش=|کوشش=|عنوان=دایرة المعارف الاسلامیه|پیوند ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=|پیوند=}}
** {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=دهخدا|سال=۱۳۴۱|مکان=تهران|ناشر=سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی|سری=اول|نام=علی‌اکبر|عنوان=لغتنامه دهخدا|پیوند=https://www.ghbook.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=2039&lang=fa|پیوند نویسنده=علی‌اکبر دهخدا}}▼
*
** {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=رازقی موسوی|سال=۱۳۹۵|مترجم=|پی‌نوشت=|گفتاورد=|زبان=فارسی|مکان=قم|ناشر=دانشگاه باقرالعلوم علیهم السلام|سری=۶۶|نام=سید قاسم|ویرایش=|کوشش=|عنوان=تاریخ اسلام|پیوند ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=|پیوند=https://hawzah.net/fa/Article/View/97753/چالش-های-اندیشه-ای-و-اقتصادی-شیعیان-در-عصر-امام-باقر-علیه-السلام#_ednref60}}▼
▲* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=دهخدا|سال=۱۳۴۱|مکان=تهران|ناشر=سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی|سری=اول|نام=علی‌اکبر|عنوان=لغتنامه دهخدا|پیوند=https://www.ghbook.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=2039&lang=fa|پیوند نویسنده=علی‌اکبر دهخدا}}
*
▲* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=رازقی موسوی|سال=۱۳۹۵|مترجم=|پی‌نوشت=|گفتاورد=|زبان=فارسی|مکان=قم|ناشر=دانشگاه باقرالعلوم علیهم السلام|سری=۶۶|نام=سید قاسم|ویرایش=|کوشش=|عنوان=تاریخ اسلام|پیوند ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=|پیوند=https://hawzah.net/fa/Article/View/97753/چالش-های-اندیشه-ای-و-اقتصادی-شیعیان-در-عصر-امام-باقر-علیه-السلام#_ednref60}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=رضایی|سال=۱۳۹۲|مترجم=|پی‌نوشت=|گفتاورد=|زبان=فارسی|مکان=قم|ناشر=مرکز پژوهش‌های صدا و سیما|سری=|نام=محمد|ویرایش=|کوشش=|عنوان=آیین برنامه سازی دربارهٔ زندگی امام رضا علیه السلام|پیوند ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=|پیوند=https://www.ghbook.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=11380&Itemid=167&lang=fa}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=زرهانی|نام۱=سید احمد|تاریخ=۱۳۸۸|عنوان=امت اسلامی از تنوع تا فرقه‌گرایی|پیوند=http://ensani.ir/file/download/article/20120326105853-1112-133.pdf|ژورنال=فروغ وحدت|شماره=هجدهم|صفحات=۳–۵}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=صفری فروشانی|نام۱=نعمت‌الله|تاریخ=۱۳۸۰|عنوان=راهنمای مطالعات فرقه‌شناسی اسلامی|پیوند=http://ensani.ir/file/download/article/20101130094550-93.pdf|ژورنال=هفت آسمان|شماره=نهم|صفحات=۱۲۱–۱۵۱}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=طباطبائی|نشانی بایگانی=|پیوند=http://lib.eshia.ir/71455/1/10|پی‌نوشت=|گفتاورد=|زبان=فارسی|مکان=قم|ناشر=بوستان کتاب|سال=۱۳۸۸|سری=پنجم|ویرایش=|نوع=|نشانی=|نام=سید محمدحسین|کوشش=|عنوان=شیعه در اسلام|نویسندگان سایر بخش‌ها=|نشانی فصل=|پیوند ویراستار=|نام خانوادگی ویراستار=|نام ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=سید محمدحسین طباطبائی|شابک=}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=عمادی حائری|نام۱=سید محمد|تاریخ=۱۳۸۲|عنوان=ناصریه یا فرقه منسوب به ناصرخسرو|پیوند=http://ensani.ir/file/download/article/20120413174825-5163-62.pdf|ژورنال=نامه پارسی|شماره=بیست و نهم|صفحات=۱۹۱–۲۰۸}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=غفاری هشجین|نام۱=زاهد|تاریخ=۱۳۹۰|عنوان=چرایی فرقه بودن بهائیت|پیوند=http://ensani.ir/file/download/article/20130115083232-9709-40.pdf|ژورنال=معرفت ادیان|شماره=ششم|صفحات=۴۳–۶۴|نام خانوادگی۲=کشاورز شکری|نام۲=عباس|نام خانوادگی۳=اکار|نام۳=حمید}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=فاضل|نام۱=محمود|تاریخ=۱۳۵۵|عنوان=فرقه‌های کلامی و سیر تاریخی آنها از آغاز اسلام تا قرن ششم هجری|پیوند=http://ensani.ir/file/download/article/20120506102904-7095-5.pdf|ژورنال=دانشکده الهیات و معارف مشهد|شماره=۱۳۵۵|صفحات=۷۰–۸۷}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=فرجامی|سال=۱۳۹۴|مترجم=|پی‌نوشت=|گفتاورد=|زبان=فارسی|مکان=قم|ناشر=دارالحدیث|سری=اول|نام=اعظم|ویرایش=علی خنیفرزاده|کوشش=پژوهشکده علوم و معارف اسلامی|عنوان=زیدیه و حدیث امامیه|پیوند ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=|پیوند=http://www.riqh.ac.ir/post/69713/زیدیه-و-حدیث-امامیه/p1/}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=فقیه بحرالعلوم|سال=۱۳۹۳|مترجم=|پی‌نوشت=|گفتاورد=|زبان=فارسی|مکان=تهران|ناشر=مشعر|سری=اول|نام=محمدمهدی|ویرایش=|کوشش=پژوهشکده حج و زیارت|عنوان=یحیی بن عمر علوی|پیوند ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=|پیوند=https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/27129/1/26?and=بغداد}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مشکور|سال=۱۳۷۲|مترجم=|پی‌نوشت=|گفتاورد=|زبان=فارسی|مکان=مشهد|ناشر=آستان قدس رضوی|سری=دوم|نام=محمدجواد|ویرایش=|کوشش=|عنوان=فرهنگ فرق اسلامی|پیوند ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=|پیوند=http://lib.eshia.ir/10370/1/0}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=ملطی|سال=۱۴۱۳|مترجم=|پی‌نوشت=|گفتاورد=|زبان=عربی|مکان=قاهره|ناشر=مکتبة الازهریه للتراث|سری=|نام=ابی‌الحسین|ویرایش=|کوشش=محمدزاهد کوثری|عنوان=التنبیه و الرد علی اهل الاهواء و البدع|پیوند ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=|پیوند=}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مقدس اردبیلی|سال=۱۳۷۷|مترجم=صادق حسن‌زاده|پی‌نوشت=|گفتاورد=|مکان=قم|ناشر=انصاریان|سری=سوم|نام=احمد بن محمد|ویرایش=|کوشش=علی اکبر زمانی نژاد|عنوان=حدیقة الشیعه|پیوند ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=مقدس اردبیلی|پیوند=https://www.ghbook.ir/index.php?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=1012198002&lang=fa|شابک=978-964-438-580-3}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=مقدسی|سال=۱۸۹۹|مترجم=|پی‌نوشت=|گفتاورد=|زبان=عربی|مکان=بیروت|ناشر=دارصادر|سری=اول|نام=مطهر|ویرایش=|کوشش=|عنوان=البدء و التاریخ|پیوند ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=|پیوند=}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=موسوی‌نژاد|نام۱=سید علی|تاریخ=۱۳۸۴|عنوان=مهدویت و فرقه حسینیه زیدیه|پیوند=http://ensani.ir/file/download/article/20101130153557-271.pdf|ژورنال=هفت آسمان|شماره=بیست و هفتم|صفحات=۱۲۷–۱۶۲}}
* {{یادکرد کتاب|سال=۱۹۹۴|مکان=بیروت|ناشر=مرکز الثقافی العربی|سری=دوم|عنوان=جامع الفرق و المذاهب الاسلامیه|نام خانوادگی۱=مهنا|نام خانوادگی۲=خریس|نام۱=امیر|نام۲=علی}}
* {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی۱=وحیدی|نام۱=شهاب‌الدین|تاریخ=۱۳۸۹|عنوان=درآمدی به عقائد فرقه مرجئه|پیوند=http://ensani.ir/file/download/article/20120504175302-9048-94.pdf|ژورنال=اقوام و مذاهب|شماره=پانزدهم|صفحات=۶۵–۹۳}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=محمدی هوشیار|سال=۱۳۹۷|زبان=فارسی|مکان=قم|ناشر=مسجد جمکران|سری=اول|نام=علی|عنوان=پیشوای اینترنتی، نقد آرا و عملکرد احمد الحسن بصری|شابک=۹۷۸-۹۶۴-۹۷۳-۵۰۱-۶}}
* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=یوسفی|سال=۱۳۹۵|مترجم=|پی‌نوشت=|گفتاورد=|مکان=اصفهان|ناشر=مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان|سری=اول (دیجیتال)|نام=رضا|ویرایش=|کوشش=|عنوان=از بابیت تا بهائیت|پیوند ویراستار=|پیوند نویسنده۲=|پیوند نویسنده=|پیوند=https://www.ghbook.ir/?option=com_dbook&task=viewbook&book_id=10656&Itemid=167&lang=fa}}{{Div col end}}
 
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/wiki/ویژه:تفاوت_گوشی_همراه/30520305»