زبان تیگرینیا: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
ابرابزار |
←گویشوران: افزودن |
||
خط ۲۸:
== گویشوران ==
تیگرینیا پرسخنگوترین زبان اریتره و چهارمین زیان پرسخنگوی اتیوپی پس از [[زبان اورومو|اورومو]]، [[زبان امهری|امهری]] و [[زبان سومالیایی|سومالیایی]] است. تیگرینیا همچنین توسط جوامع بزرگ مهاجر در سراسر جهان، از جمله [[استرالیا]]، [[سودان]]، [[عربستان سعودی]]، [[اسرائیل]]، [[آلمان]]، [[ایتالیا]]، [[سوئد]]، [[بریتانیا]]، [[کانادا]] و [[ایالات متحده آمریکا]] گویش می‌شود.<ref>{{cite web |url=https://www.sbs.com.au/yourlanguage/tigrinya?language=ti |title=ቀንዲ ገጽ ትግርኛ |website=SBS Your Language}}</ref>
== واج‌شناسی ==
[[همخوان]]ها و [[واکه]]های تیگرینیا در زیر آورده شده‌اند:
{| class="wikitable" style="text-align: center;"
|+ '''[[همخوان]]ها'''
|-
! rowspan="2" colspan="2"|
! rowspan="2" |[[دولبی]]/{{سخ}}[[لبی‌دندانی]]
! rowspan="2" |[[همخوان دندانی|دندانی]]
! rowspan="2" |[[Postalveolar consonant|پسالثوی]]/{{سخ}}[[همخوان کامی|کامی]]
! colspan="2" |[[همخوان نرم‌کامی|نرم‌کامی]]
! rowspan="2" |[[Pharyngeal consonant|گلویی]]
! rowspan="2" |[[Glottal consonant|زبانی]]
|-
! <small>باز</small>
! <small>[[لبی‌شدگی]]</small>
|-
!colspan="2"|[[همخوان خیشومی|خیشومی]]
|m
|n
|ñ {{IPA|[ɲ]}}
|
|
|
|
|-
!rowspan="3"|[[انسدادی]]
![[واک|بی‌واک]]
|p
|t
|č {{IPA|[tʃ]}}
|c {{IPA|[k]}}
|cw {{IPA|[kʷ]}}
|
|’ {{IPA|[ʔ]}}
|-
![[واک|واک‌دار]]
|b
|d
|ǧ {{IPA|[dʒ]}}
|g {{IPA|[ɡ]}}
|gw {{IPA|[ɡʷ]}}
|
|
|-
![[همخوان پرانشی|پرانشی]]
|p' {{IPA|[pʼ]}}
|t' {{IPA|[tʼ]}}
|č' {{IPA|[tʃʼ]}}
|c' {{IPA|[kʼ]}}
|cw' {{IPA|[kʷʼ]}}
|
|
|-
!rowspan="3"|[[سایشی]]
![[واک|voiceless]]
|f
|s
|š {{IPA|[ʃ]}}
|(x)
|(xw) {{IPA|[xʷ]}}
|ḥ {{IPA|[ħ]}}
|h
|-
![[واک|voiced]]
|(v)
|z
|ž {{IPA|[ʒ]}}
|
|
|‘ {{IPA|[ʕ]}}
|
|-
![[همخوان پرانشی|پرانشی]]
|
|s' {{IPA|[sʼ]}}
|
|(x') {{IPA|[xʼ]}}
|(xw') {{IPA|[xʷʼ]}}
|
|
|-
!colspan="2"|[[ناسوده]]
|
|l
|y {{IPA|[j]}}
|
|w
|
|
|-
!colspan="2"|[[همخوان ر-گونه|ر-گونه]]
|
|r
|
|
|
|
|
|}
{| class="wikitable" style="text-align: center;"
|+'''[[واکه]]ها'''
|-
!
![[واکه پیشین|پیشین]]
![[واکه مرکزی|مرکزی]]
![[واکه پسین|پسین]]
|-
![[Close vowel|بسته]]
|i
|ə {{IPA|[ɨ]}}
|u
|-
![[Mid vowel|میانه]]
|e
|ä {{IPA|[ɐ]}}
|o
|-
![[واکه باز|باز]]
|
|a
|
|}
== نوشتار ==
تیگرینیا به [[الفبای گعز]] نوشته می‌شود. این الفبا یک [[آبوگیدا]] است: هر نماد نشان‌دهنده یک همخوان و یک واکه است و نمادها بر اساس همخوان و واکه در گروه‌هایی از نمادهای مشابه سازمان یافته‌اند. این نمادها عبارتند از:
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+'''سامانه نوشتاری تیگرینیا'''
|-valign=top
! !!ä!!u!!i!!a!!e!!(ə)!!o!!wä!!wi!!wa!!we!!wə
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|h}}
|style="background:gray"|ሀ||ሁ||ሂ||ሃ||ሄ||ህ||ሆ||colspan="6" style="background:#cccccc"|
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|l}}
|ለ||ሉ||ሊ||ላ||ሌ||ል||ሎ||colspan="6" style="background:#cccccc"|
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|ḥ}}
|style="background:gray"|ሐ||ሑ||ሒ||ሓ||ሔ||ሕ||ሖ||colspan="6" style="background:#cccccc"|
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|m}}
|መ||ሙ||ሚ||ማ||ሜ||ም||ሞ||colspan="6" style="background:#cccccc"|
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|ś}}
|style="background:gray"|ሠ||style="background:gray"|ሡ||style="background:gray"|ሢ||style="background:gray"|ሣ||style="background:gray"|ሤ||style="background:gray"|ሥ||style="background:gray"|ሦ||colspan="6" style="background:#cccccc"|
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|r}}
|ረ||ሩ||ሪ||ራ||ሬ||ር||ሮ||colspan="6" style="background:#cccccc"|
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|s}}
|ሰ||ሱ||ሲ||ሳ||ሴ||ስ||ሶ||colspan="6" style="background:#cccccc"|
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|š}}
|ሸ||ሹ||ሺ||ሻ||ሼ||ሽ||ሾ||colspan="6" style="background:#cccccc"|
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|ḳ}}
|ቀ||ቁ||ቂ||ቃ||ቄ||ቅ||ቆ||ቈ||ቊ||ቋ||ቌ||ቍ
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{آوا|ḳʰ}}
|ቐ||ቑ||ቒ||ቓ||ቔ||ቕ||ቖ||ቘ||ቚ||ቛ||ቜ||ቝ
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|b}}
|በ||ቡ||ቢ||ባ||ቤ||ብ||ቦ||colspan="6" style="background:#cccccc"|
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|v}}
|ቨ||ቩ||ቪ||ቫ||ቬ||ቭ||ቮ||colspan="6" style="background:#cccccc"|
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|t}}
|ተ||ቱ||ቲ||ታ||ቴ||ት||ቶ||colspan="6" style="background:#cccccc"|
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|č}}
|ቸ||ቹ||ቺ||ቻ||ቼ||ች||ቾ||colspan="6" style="background:#cccccc"|
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|ḫ}}
|style="background:gray"|ኀ||ኁ||ኂ||ኃ||ኄ||ኅ||ኆ||ኈ||ኊ||ኋ||ኌ||ኍ
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|n}}
|ነ||ኑ||ኒ||ና||ኔ||ን||ኖ||colspan="6" style="background:#cccccc"|
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|ñ}}
|ኘ||ኙ||ኚ||ኛ||ኜ||ኝ||ኞ||colspan="6" style="background:#cccccc"|
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|ʾ}}
|style="background:gray"|አ||ኡ||ኢ||ኣ||ኤ||እ||ኦ||colspan="6" style="background:#cccccc"|
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|k}}
|ከ||ኩ||ኪ||ካ||ኬ||ክ||ኮ||ኰ||ኲ||ኳ||ኴ||ኵ
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|x}}
|ኸ||ኹ||ኺ||ኻ||ኼ||ኽ||ኾ||ዀ||ዂ||ዃ||ዄ||ዅ
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|w}}
|ወ||ዉ||ዊ||ዋ||ዌ||ው||ዎ||colspan="6" style="background:#cccccc"|
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|ʿ}}
|style="background:gray"|ዐ||ዑ||ዒ||ዓ||ዔ||ዕ||ዖ||colspan="6" style="background:#cccccc"|
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|z}}
|ዘ||ዙ||ዚ||ዛ||ዜ||ዝ||ዞ||colspan="6" style="background:#cccccc"|
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|ž}}
|ዠ||ዡ||ዢ||ዣ||ዤ||ዥ||ዦ||colspan="6" style="background:#cccccc"|
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|y}}
|የ||ዩ||ዪ||ያ||ዬ||ይ||ዮ||colspan="6" style="background:#cccccc"|
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|d}}
|ደ||ዱ||ዲ||ዳ||ዴ||ድ||ዶ||colspan="6" style="background:#cccccc"|
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|ǧ}}
|ጀ||ጁ||ጂ||ጃ||ጄ||ጅ||ጆ||colspan="6" style="background:#cccccc"|
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|g}}
|ገ||ጉ||ጊ||ጋ||ጌ||ግ||ጎ||ጐ||ጒ||ጓ||ጔ||ጕ
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|ṭ}}
|ጠ||ጡ||ጢ||ጣ||ጤ||ጥ||ጦ||colspan="6" style="background:#cccccc"|
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|č̣}}
|ጨ||ጩ||ጪ||ጫ||ጬ||ጭ||ጮ||colspan="6" style="background:#cccccc"|
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|p̣}}
|ጰ||ጱ||ጲ||ጳ||ጴ||ጵ||ጶ||colspan="6" style="background:#cccccc"|
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|ṣ}}
|ጸ||ጹ||ጺ||ጻ||ጼ||ጽ||ጾ||colspan="6" style="background:#cccccc"|
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|ṣ́}}
|style="background:gray"|ፀ||style="background:gray"|ፁ||style="background:gray"|ፂ||style="background:gray"|ፃ||style="background:gray"|ፄ||style="background:gray"|ፅ||style="background:gray"|ፆ||colspan="6" style="background:#cccccc"|
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|f}}
|ፈ||ፉ||ፊ||ፋ||ፌ||ፍ||ፎ||colspan="6" style="background:#cccccc"|
|-style="font-size:2em"
!style="font-size:0.5em"|{{Transl|sem|p}}
|ፐ||ፑ||ፒ||ፓ||ፔ||ፕ||ፖ||colspan="6" style="background:#cccccc"|
|-
! !!ä!!u!!i!!a!!e!!(ə)!!o!!wä!!wi!!wa!!we!!wə
|}
== جستارهای وابسته ==
| |||