زبان گیلکی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{Infobox language

|name=گیلکی

|mapalt= زبان‌های حوزه جنوبی خزر. من‌جمله دو گویش اصلی گیلکی (بیه پیس و بیه پیش)

|states=[[ایران]]، استان [[استان گیلان|گیلان]] و جوامع کوچکتری در استانهای [[تهران]]، [[استان البرز]]، [[استان مازندران|مازندران]]<ref name="kxvx6">{{یادکرد وب | عنوان=Māzandarān: Language and People (The State of Research) on JSTOR | وبگاه=JSTOR | پیوند=http://www.jstor.org/stable/4030997 | کد زبان=en | تاریخ بازبینی=2017-07-05}}</ref> و[[استان قزوین]].<ref name=ToolAutoGenRef1>Encyclopedia of the Stateless Nations: S-Z ,James Minahan Greenwood Publishing Group, 2002 ,P.666</ref><ref name=ToolAutoGenRef2>Rüdiger Schmitt: Die iranischen Sprachen in Gegenwart und Geschichte. Wiesbaden (Reichert) 2000</ref><ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/iran-vi-iranian-languages-and-scripts Encyclopædia Iranica | Articles<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref>

| script = [[الفبای عربی]]{{سخ}}[[الفبای گیلکی]]{{سخ}}[[الفبای لاتین]]{{مدرک}}

| minority =

|region=جنوب غربی [[دریای کاسپین]]

|notice=IPA}}

[[پرونده:نفشه زبان های ایرانی در غرب کشور ایران.jpg|بندانگشتی|نفشه زبان‌های رایج در غرب کشور ایران]]

گیلکی از شرق با گویشوران [[زبان مازندرانی|مازندرانی]] و از غرب با گویشوران [[زبان تالشی|تالشی]] و از جنوب با گویشوران [[زبان تاتی ایران|تاتی]] همجوار است و در درون محدوده خود دارای گونه‌هایی است.<ref name="وبسایت ادبیات گیلکی، مسعود پورهادی">وبسایت ادبیات گیلکی، مسعود پورهادی</ref>

 

زبان گیلکی مشتمل بر سه گویش اصلی است، [[بیه پس]]، [[بیه پیش]] و [[گالشی]] که در کوهستان‌های جنوب [[گیلان]] و غرب [[مازندران]] رایج است. بیه‌پس و بیه‌پیش توسط رودخانه [[سپیدرود]] از هم جدا می‌گردند.<ref>[http://www.eva.mpg.de/linguistics/past-research-resources/documentation-and-description/northwest-iranian-project.html Stilo, Don "A Description of the Northwest Iranian Project at the Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology"]</ref>

با اینکه گیلکی دارای سه گویش اصلی است اما لهجه هر شهر گیلان تفاوت ناچیزی با بقیه شهرها دارد.

[[خمام]] و [[خشکبیجار]])، [[لشت نشا|لشت نشائی]] و [[فومن|فومنی]] (در [[فومن]] و [[شفت]]).<ref name="ethnologue.com">https://www.ethnologue.com/language/glk</ref>

گیلکی در [[رامسر]] و [[تنکابن]] با [[زبان مازندرانی]] درمی‌آمیزد.<ref name="Ethnologue">Gordon, R.G. , Jr. (2005). Ethnologue: Languages of the World, 15th edition. (Dallas, TX: SIL International). Online version {{cite web|url=http://www.ethnologue.com |title=Archived copy |accessdate=2009-11-12 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161107203354/https://www.ethnologue.com/ |archivedate=2016-11-07 |df=}}</ref> گاه گویش بینابین چابکسری_تنکابنی (رامسری_تنکابنی) که به طبری_گیلکی (محدوده تنکابن تا چابکسر) معروف است هم به گروه زبان گیلکی اضافه می‌شوند.<ref>{{پک|دکتر فرزاد بختیاری مرکیه|۱۳۹۵|ک=تاریخ کنفرانس بین‌المللی =بررسی مسائل جاری زبان‌ها، گویش‌ها و زبانشناسی14_15|ص=۲}}</ref> و گاه نیز گویش تنکابن به عنوان آخرین گویش از زبان مازندرانی در مطالعات زبانشناسی شناخته می‌شود.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= اشمیت |نام=رودیگر | پیوند نویسنده =رودیگر اشمیت |کتاب=راهنمای زبان‌های ایرانی |کوشش= ترجمه زیر نظر [[حسن رضایی باغ بیدی]] |صفحه =صفحه ٤٩٠ جلد دوم |ناشر=انتشارات ققنوس |مکان =تهران |سال =١٣٨٢ |شابک=964-311-488-0}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= نصری اشرافی |نام=جهانگیر | پیوند نویسنده = |کتاب=واژه‌نامه بزرگ تبری |کوشش= حسین صمدی و سید کاظم مداح و کریم الله قائمی و علی اصغر یوسفی نیا و محمود داوودی درزی و محمد حسن شکوری و عسکری آقاجانیان میری و ابوالحسن واعظی و ناصر یداللهی و جمشید قائمی و فرهاد صابر و ناعمه پازوکی |صفحه =صفحه ٣١ جلد اول |ناشر=اندیشه پرداز و خانه سبز |مکان =تهران |سال =١٣٧٧ |شابک=٠-۵-٩١١٣١-٩٦٤}}</ref><ref>واژه‌نامه بزرگ تبری، گروه پدید آورندگان به سرپرستی: [[جهانگیر نصراشرفی]] و [[حیسن صمدی]]، سال 1377، جلد اول، ص 31</ref>

زبان گیلکی به دو گویش غربی (بیه پس) و شرقی (بیه پیش) تقسیم می‌شود و گاه دو گویش دیلمی_اشکوری و گویش بینابین چابکسری_تنکابنی (رامسری_تنکابنی) که به طبری_گیلکی (محدوده تنکابن تا چابکسر) معروف است هم به این فهرست اضافه می‌شوند.<ref>{{پک|دکتر فرزاد بختیاری مرکیه|۱۳۹۵|ک=تاریخ کنفرانس بین‌المللی =بررسی مسائل جاری زبان‌ها، گویش‌ها و زبانشناسی14_15|ص=۲}}</ref>

با توجه به روند تغییر زبان و لهجه در شهرستان‌های گیلان از جمله رشت، دو نسل آینده دیگر قادر به تکلم زبان گیلکی نیستند.<ref>http://rankoohnews.ir/زنگ-خطر-نابودی-زبان-گیلکی،-مدت‌هاست-ک/</ref>

 

 

== آواشناسی زبان گیلکی ==

# [[بیه پس|گویش بیه‌پسی]] (گویش جلگه نشینان باختر سفیدرود): انزلی، صومعه‌سرا، فومن، رشت، چهار فریضه، گسکر، کسما، تولم، شفت، خمام، موازی، کهدم، لشت نشا را شامل می‌شود.

# [[گالشی]] (دیلمی) گونهٔ دیگری از گویش‌های گیلکی است که مردم نواحی کوهستانی شرق گیلان و غرب مازندران به آن سخن می‌گویند.

 

نادر جهانگیری دربارهٔ گونه‌های گیلکی این چنین گفته‌است: