|
| caption = مصباح یزدی
| birth_name = تقی گیوه‌چی<ref name="Gozaresh">{{Citation|last=Nikpour|first=Abbas|title=Ayatollah Mesbah, From Margins to the Middle of the Text|magazine=[[Gozaresh magazine|Gozaresh]]|issn=1021-450X|number=132–133|year=March 2002|origyear =Esfand 1380–Farvardin 1381|pages=47–52|language=Persian|url=http://www.ensani.ir/fa/content/295316/default.aspx}}</ref>
| birth_date = ۱۱ بهمن ۱۳۱۳{{سخ}}{{تاریخ۳۱ تولدژانویه و سن|۱۹۳۵|1|31|df=y}}
|تاریخ مرگ = ۱۲ دی‌ماهدی ۱۳۹۹ - ۱۱۳۹۹–۱ ژانویه ۲۰۲۱ (۸۶ سال)
|محل مرگ = [[بیمارستان خاتم‌الانبیا (تهران)|بیمارستان خاتم‌الانبیا]]، تهرانتهران، ایران
| birth_place = [[یزد]]، [[ایران]]
| office = [[مجلس خبرگان رهبری|عضو مجلس خبرگان رهبری]]
| label8= تدریس در
| data8 = [[حوزه علمیه قم]]{{سخ}}[[مدرسه حقانی]]{{سخ}}[[مدرسه فیضیه (قم)|مدرسه فیضیه]]
| label9= موسسهمؤسسه
| data9 = [[مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی]] (۱۳۷۰–۱۳۹۹){{سخ}}موسسه در مسیر خدا (۱۳۵۵–۱۳۹۹)<ref name="Tehran Bureau">{{cite web|url=https://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/tehranbureau/2010/09/hojjatiyeh-mesbahiyeh-and-ahmadinejad.html|title=Hojjatiyeh, Mesbahiyeh, and Ahmadinejad|date=29 Sep 2010|access-date=|author=[[Muhammad Sahimi]]|publisher=[[Tehran Bureau]]}}</ref>
| label10=
}}
[[پرونده:Monazere1360.jpg|بندانگشتی|مناظره تلویزیونی از راست: [[عبدالکریم سروش]] و [[مصباح یزدی]] در برابر [[احسان طبری]] و [[فرخ نگهدار]] در سال ۱۳۶۰]]
'''تقی مصباح'''<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://www.mehrnews.com/news/3005619/آیت-الله-مصباح-یزدی-کاندیدای-انتخابات-خبرگان-رهبری-شد |عنوان=آیت الله مصباح یزدی کاندیدای انتخابات خبرگان رهبری شد | ناشر =[[خبرگزاری مهر]] |تاریخ =۳۰ آذر ۱۳۹۴ |تاریخ بازبینی=۸ مارس ۲۰۱۶}}</ref> (با نام اصلی '''تقی گیوه‌چی'''، ۱۱ بهمن ۱۳۱۳ – ۱۲ دی ۱۳۹۹)<ref name="ilna-d">{{یادکرد وب|عنوان=آیت‌الله مصباح‌یزدی درگذشت|نشانی=https://www.ilna.news/بخش-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8Cسیاسی-3/1018489-%D8%A2%DB%8C%D8%AAآیت-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87الله-%D9%85%D8%B5%D8%A8%D8%A7%D8%ADمصباح-%DB%8C%D8%B2%D8%AF%DB%8Cیزدی-%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AAدرگذشت|وبگاه=خبرگزاری ایلنا|بازبینی=2021-01-01|کد زبان=fa}}</ref> مشهور به '''محمدتقی مصباح یزدی'''، [[مجتهد]] شیعه بود. او همچنین بنیان‌گذار و رئیس [[مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی|مؤسسه آموزشی و پژوهش امام خمینی]]، نماینده منتخب مردم [[استان خراسان رضوی]] در [[مجلس خبرگان رهبری]]، عضو سابق [[شورای عالی انقلاب فرهنگی]]، عضو [[جامعه مدرسین حوزه علمیه قم]]، رئیس سابق شورای عالی [[مجمع جهانی اهل‌بیت]] و یکی از استادان [[حوزهٔ علمیهٔ قم]] بود. مصباح به عنوان استاد اخلاق و پدر معنوی [[جبهه پایداری]] شناخته می‌شد. با توجه به تفکرات و سخنرانی‌های مصباح یزدی، برخی او را روحانی تندرو<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی =https://www.radiofarda.com/a/31028676.html|عنوان = مصباح یزدی، روحانی تندرو، درگذشت| ناشر = رادیو فردا|}}</ref> و همچنین از مروجان خشونت برای حذف مخالفین در جمهوری اسلامی می‌دانند.<ref>{{یادکرد وب|عنوان=مصباح یزدی؛ از قتلهای محفلی کرمان تا تأسیس جبهه پایداری|نشانی=https://www.darsahn.org/1394/07/10/mesbah-yazdi-ghatlhaye-mahfeli-kerman/|وبگاه=درصحن|تاریخ=2015-10-01|بازبینی=2020-09-22|کد زبان=fa-IR|نام=در|نام خانوادگی=صحن}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان=۱۰ سالگی قتلهای محفلی کرمان؛ حکم اعدام برای قاتلانی که آزادند|نشانی=https://www.radiofarda.com/a/f7_10_years_after_killing_in_kerman/24403670.html|وبگاه=رادیو فردا|بازبینی=2020-09-22|کد زبان=fa}}</ref><ref name=":0">{{یادکرد وب|عنوان=HAMSHAHRI (Internet Version of Tehran's Persian Daily)|نشانی=https://images.hamshahrionline.ir/hamnews/1378/781225/siasi.htm|وبگاه=images.hamshahrionline.ir|بازبینی=2020-12-01}}</ref>
وی از منظر دینی به دلیل نوشتارهایش در زمینه [[تفسیر قرآن|تفسیر موضوعی]] [[قرآن]]، و [[فلسفه اسلامی]] - به ویژه یکی از [[کتاب‌های درسی]] [[حوزه]] تحت عنوان «[[آموزش فلسفه (کتاب)|آموزش فلسفه]]» که به زبان‌های [[عربی]]، [[زبان انگلیسی|انگلیسی]] و غیره نیز ترجمه شده استشده‌است.<ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/iran/story/2006/05/printable/060519_v-iran-weeklies.shtml مرور هفته نامه‌های ایران:۲۹ اردیبهشت]، وبگاه ''[[بی‌بی‌سی]] فارسی'' (جمعه ۱۹ مه ۲۰۰۶)</ref><ref>[http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/iran/1503479/The-rise-of-Prof-%27Crocodile%27---a-hardliner-to-terrify-hardliners.html مقاله «صعود استاد تمساح، از افراط‌گرایی به ایجاد رعب و وحشت در افراط‌گرایی» در وبگاه «تلگراف» (telegraph.co.uk)]</ref><ref name="independent.co.uk">[http://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/iranian-journalist-accuses-killers-623113.html Iranian journalist accuses 'killers'], Independent.co.uk, Friday, 1 December 2000</ref><ref>[https://www.nytimes.com/2007/01/28/magazine/28iran.t.html?pagewanted=۳&partner=rssnyt&emc=rss ایران] نیویورک تایمز</ref> استاد فلسفه و تفسیر خوانده می‌شد. مصباح که از دوره دوم [[مجلس خبرگان|مجلس خبرگان رهبری]] نماینده استان تهران در آن بود، در [[انتخابات مجلس خبرگان رهبری (۱۳۹۴)|انتخابات دور پنجم در سال ۱۳۹۴]] موفق به کسب رای کافی نشد و از انتخاب مجدد برای ورود به این مجلس بازماند.<ref>{{یادکرد وب | عنوان=پرسابقه‌ترین اعضای مجلس خبرگان را بشناسید/8 چهره‌ای که چهار دوره است عضو هستند و بار دیگر نامزد شدند | وبگاه=صفحه نخست - خبرآنلاین | تاریخ=2016-02-27 | سال=2016 | پیوند=http://www.khabaronline.ir/detail/493840/Politics/parties | کد زبان=fa | تاریخ بازبینی=2016-02-27}}</ref><ref>{{یادکرد وب | عنوان=نتایج نهایی انتخابات «خبرگان» در تهران | وبگاه=ایسنا | تاریخ=2016-02-27 | سال=2016 | پیوند=http://www.isna.ir/fa/news/94120805527/نتایج-نهایی-انتخابات-خبرگان-در-تهران | کد زبان=fa | تاریخ بازبینی=2016-02-27}}</ref><ref>{{یادکرد وب | عنوان=آخرین نتایج تهران: جنتی شانزدهم، یزدی و مصباح حذف شدند | وبگاه=رادیو فردا | تاریخ=2016-02-28 | سال=2016 | پیوند=http://www.radiofarda.com/content/o2-khobregan-reuslt-tehran/27578962.html | کد زبان=fa | تاریخ بازبینی=2016-02-28}}</ref> او در انتخابات میان‌دوره‌ای خبرگان در اسفند ۱۳۹۸ از حوزه استان خراسان رضوی نامزد شد و توانست به عنوان نماینده منتخب مردم خراسان رضوی به مجلس خبرگان راه یابد، ولی با اینحال پیش از تحلیف برای نمایندگی خبرگان پنجم درگذشت.
== تحصیلات حوزوی ==
تحصیلات ابتدایی خود را در هفت سالگی آغاز کرد. سپس وارد حوزهٔ علمیهٔ [[یزد]] شد و دورهٔ مقدمات و سطح را همان جاهمان‌جا به اتمام رساند، سپس در سال ۱۳۷۱ ه.ق عازم [[نجف]] شد، و پس از یک سال برای ادامهٔ تحصیل به [[قم]] هجرت کرد و حدود ۸ سال به‌طور مداوم در درس فقه [[حسین طباطبایی بروجردی]] شرکت کرد.
وی در سن ۲۵ سالگی به درجهٔ [[اجتهاد]] رسید؛<ref>{{یادکرد خبر|نام = |نام خانوادگی = |همکاران = |پیوند = https://www.isna.ir/news/94062113349/خوابی-که-مادر-آیت-الله-مصباح-دیده-بود |عنوان = خوابی که مادر مصباح دیده بود|اثر = | ناشر = [[ایسنا]]|صفحه = |تاریخ = ۲۱ شهریور ۱۳۹۴ |بازیابی = ۱۲ ژوئن ۲۰۱۸}}</ref> اما با این حال تا ۸ سال در دروس فقه و اصول [[روح‌الله خمینی]] و تا ۱۵ سال در درس فقه [[محمد تقی بهجت]] و تا ۲ سال در درس [[محمد علی اراکی]] شرکت می‌کرد.
وی از شاگردان درس تفسیر و فلسفهٔ [[محمدحسین طباطبایی]] نیز به‌شمار می‌رود و با پایه‌گذاری [[مدرسه حقانی]] توسط [[علی قدوسی]] و [[محمد حسینی بهشتی]] استاد و عضو هیئت مدیره این مدرسه می‌شود.<ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.al-shia.org/html/far/5ola/ola/25.htm| عنوان = حاج شیخ محمد تقی مصباح یزدی «دام ظله»| تاریخ بازدید = ۲۵ خرداد ۱۳۸۸| تاریخ = | ناشر = مرکز جهانی اطلاع‌رسانی آل البیت| زبان = | archiveurl = https://web.archive.org/web/20140106175429/http://www.al-shia.org/html/far/5ola/ola/25.htm| archivedate = ۶ ژانویه ۲۰۱۴| dead-url = yes}}</ref> اما بعدها به دلیل اختلافات شدیدش با [[علی شریعتی]] از این سمت کناره گرفته و به مؤسسه «در راه حق» می‌پیوندد<ref>{{یادکرد وب| نویسنده = رضا خجسته رحیمی| نشانی = http://www.shahrvandemrouz.com/content/1604/default.aspx| عنوان = از مدرسه حقانی تا حلقه حقانی، شاگردانی که نام قدوسی را به‌دنبال خود می‌کشند| تاریخ بازدید = | تاریخ = | ناشر = هفته‌نامه شهروند امروز| زبان = | archiveurl = https://web.archive.org/web/20090508155909/http://shahrvandemrouz.com/content/1604/default.aspx| archivedate = ۸ مه ۲۰۰۹| dead-url = yes}}</ref>
== فعالیت‌های علمی فرهنگی ==
== فعالیت‌های سیاسی ==
در سال ۴۸ به جلسه‌ای در حضور علی خامنه‌ای، هاشمی رفسنجانی و مصباح یزدی در منزل قدوسی برگزار می‌شود و از مصباح یزدی خواسته‌می‌شود که به انقلابیون بپیوندد، اما او مخالف می‌کند. هاشمی رفسنجانی در این مورد می‌گوید که مصباح یزدی ضمن حرام دانستن مبارزه، اعلام داشته که می خواهدمی‌خواهد به کار علمی و فرهنگی بپردازد. شخص مصباح یزدی می‌گوید که به علت عدم شناخت از مخالفان، در این جلسه اعلام کرد''ه'' است که با آنها همکاری نمی‌کند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=https://www.magiran.com/article/3030673|عنوان=حاشیه ای بر ۲ خاطره}}</ref><ref>{{یادکرد وب|عنوان= «مخالفت مصباح يزدییزدی با مبارزه عليهعلیه حکومت پهلوی»|نشانی=https://www.radiozamaneh.com/176266|وبگاه=رادیو زمانه|تاریخ=2014-09-18|بازبینی=2020-12-02}}</ref>
مصباح یزدی در واکنش به رویدادهای پس از انتخابات سال ۱۳۸۸ گفت: «سلسله جنبان این قضایا هر که بود درصدد حذف ولایت فقیه از نظام سیاسی کشور بود.» وی «ولایت فقیه را روح انقلاب و مشخصه این حکومت» دانسته و گفت: «دشمنان می‌خواستند یا این رکن اساسی را حذف یا تضعیف و کمرنگ کنند که در این جریان برخی آگاهانه و برخی فریب خورده اقدام به این امر نمودند».<ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.radiofarda.com/content/o2_mesbahyazdi_obeying_ahmadinejad/1798330.html| عنوان = مصباح یزدی: اطاعت از رئیس‌جمهور مثل اطاعت از خدا است | تاریخ بازدید = ۲۱ مرداد ۱۳۸۸| تاریخ = ۲۱ مرداد ۱۳۸۸| ناشر = رادیو فردا | زبان = فارسی}}</ref> او همچنین در ۲۱ مرداد ۱۳۸۸ در جمع گروهی از هنرمندان بسیجی در ''مؤسسه آموزشی امام خمینی'' در [[قم]] این‌گونه استدلال کرد که وقتی رئیس‌جمهوری از جانب رهبری نصب و تأیید می‌شود به عامل او تبدیل شده و از این پرتو نور بر او نیز تابیده می‌شود و لذا «وقتی ریاست جمهوری حکم ولی فقیه را دریافت کرد اطاعت از او نیز مثل اطاعت از خداست.»<ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.parlemannews.ir/index.aspx?n=2668| عنوان = مصباح‌یزدی:اطاعت از رئیس‌جمهور، مثل اطاعت از خداست| تاریخ بازدید = ۲۱ مرداد ۱۳۸۸| تاریخ = ۲۱ مرداد ۱۳۸۸| ناشر = [[پارلمان‌نیوز]]| زبان = فارسی}}{{پیوند مرده|date=اکتبر ۲۰۱۹ |bot=InternetArchiveBot}}</ref><ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.ayandenews.com/fa/pages/?cid=10992| عنوان = مصباح:اطاعت ازاحمدی نژاد، مثل اطاعت ازخداست!| تاریخ بازدید = ۲۱ مرداد ۱۳۸۸| تاریخ = ۲۱ مرداد ۱۳۸۸| ناشر = آینده نیوز | زبان = فارسی}}</ref><ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.radiofarda.com/content/o2_mesbahyazdi_obeying_ahmadinejad/1798330.html| عنوان = مصباح یزدی: اطاعت از رئیس‌جمهور شبیه اطاعت از خدا است | تاریخ بازدید = ۲۱ مرداد ۱۳۸۸| تاریخ = ۲۱ مرداد ۱۳۸۸| ناشر = رادیو فردا | زبان = فارسی}}</ref><ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.fardanews.com/fa/pages/?cid=88589| عنوان = مصباح: اطاعت از رئیس‌جمهور، شبیه اطاعت از خداست| تاریخ بازدید = ۲۱ مرداد ۱۳۸۸| تاریخ = ۲۱ مرداد ۱۳۸۸| ناشر = فردانیوز | زبان = فارسی}}</ref><ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://zamaaneh.com/news/2009/08/post_10073.html| عنوان = «اطاعت از رئیس‌جمهور، شبیه اطاعت از خداست»| تاریخ بازدید = ۲۱ مرداد ۱۳۸۸| تاریخ = ۲۱ مرداد ۱۳۸۸| ناشر = رادیو زمانه | زبان = فارسی}}</ref><ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.shia-online.ir/article.asp?id=6676&cat=1| عنوان = اطاعت از احمدی‌نژاد شبیه اطاعت از خداست!| تاریخ بازدید = ۲۱ مرداد ۱۳۸۸| تاریخ = ۲۱ مرداد ۱۳۸۸| ناشر = شیعه‌آنلاین| زبان = فارسی| archiveurl = https://web.archive.org/web/20131231002241/http://www.shia-online.ir/article.asp?id=6676&cat=1| archivedate = ۳۱ دسامبر ۲۰۱۳| dead-url = yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب |url=http://tabnak.ir/fa/pages/?cid=59420 |title=مصباح یزدی: اطاعت از رئیس‌جمهور شبیه اطاعت از خداست<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات --> |accessdate=۱۷ دسامبر ۲۰۰۹ |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091003163857/http://www.tabnak.ir/fa/pages/?cid=59420 |archivedate=۳ اکتبر ۲۰۰۹ |dead-url=yes}}</ref>
وی همچنین از رهبران [[جبهه پایداری]] انقلاب اسلامی است که طی سال‌های اخیر به عنوان یک گروه سیاسی ظهور و بروز کرده‌است. مؤسسه مطالعاتی امریکن اینترپرایز نیز در تحلیلی اظهار داشت که محمد تقی مصباح یزدی و [[عزیز خوشوقت]] از نزدیکان [[سید علی خامنه‌ای]] هستند.
=== ارهاب و خشونت ===
سال 54۵۴ مصباح یزدی در [[مدرسه حقانی]] با وارد کردن انتقادات تندی به [[علی شریعتی]] اعلام می‌کند که باید با او برخوردی متناسب با منکر ضروریات دین شود. در همان زمان، [[سید محمد بهشتی]] با واکنش تندی به این درخواست مصباح می‌گوید « اگر قرار باشد فکر هر کسی را نپسندیم فرمان قتل آن را دهیم ربطی به اسلام ندارد.»<ref>{{یادکرد وب|عنوان=خاطرات فرشاد مؤمنی از موضع شهید بهشتی پیرامون نظر آیت الله مصباح دربارهدربارهٔ دکتر شریعتی/ شهید بهشتی در مورد رجوی چه می گفت؟می‌گفت؟|نشانی=https://www.jamaran.news/بخش-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AAسیاست-12/1204887-%D8%AE%D8%A7%D8%B7%D8%B1%D8%A7%D8%AAخاطرات-%D9%81%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D8%AFفرشاد-%D9%85%D8%A4%D9%85%D9%86%DB%8Cمؤمنی-%D8%A7%D8%B2از-%D9%85%D9%88%D8%B6%D8%B9موضع-%D8%B4%D9%87%DB%8C%D8%AFشهید-%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8Cبهشتی-%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%85%D9%88%D9%86پیرامون-%D9%86%D8%B8%D8%B1نظر-%D8%A2%DB%8C%D8%AAآیت-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87الله-%D9%85%D8%B5%D8%A8%D8%A7%D8%ADمصباح-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87درباره-%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1دکتر-%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%B9%D8%AA%DB%8Cشریعتی-%D8%B4%D9%87%DB%8C%D8%AFشهید-%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8Cبهشتی-%D8%AF%D8%B1در-%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AFمورد-%D8%B1%D8%AC%D9%88%DB%8Cرجوی-%DA%86%D9%87چه-%D9%85%DB%8Cمی-%DA%AF%D9%81%D8%AAگفت|وبگاه=پایگاه خبری جماران|بازبینی=2021-01-01|کد زبان=fa}}</ref> همچنین بهشتی اعلام می‌کند که «من مکرر به جناب آقای مصباح هم گفته‌ام. گفته‌ام دوست عزیز، چرا این بحث‌هایی که احتیاج به رسیدگی بیشتر دارد، باید این‌طور مطرح شود؟ ...… بحث من در اینجا بحث جناب آقای مصباح نیست. بحث من در اینجا با شما طلاب است. به ایشان هم در این ١٠،۱۰، ١٥روز۱۵روز قبل عرض کردم. گفتم آقا! بحث، بحث روش تربیتی مدرسه است...است… شما طلاب مدرسه نمی‌توانید با این اسلوب بار بیایید وگرنه لااقل بنده نمی‌توانم در چنین مدرسه‌ای ذره‌ای در کارها سهیم باشم. مدرسه‌ای که بخواهد یک مشت انسان لجوج، پرخاشگر بیجا و متعصب تربیت کند، نتوانند با هم دو کلمه حرف بزنند، چه ارزشی دارد؟ در این صورت چه خدمتی به اسلام و به حق کرده‌اند؟ به چه انگیزه‌ای؟ ...… اگر قرار است در روحانیت کسی به‌عنوان صاحب نظر در مسائل مربوط به نسل جوانِ درس‌خوانده در ارتباط با مذهب نام برده شود، لااقل من که یکی از آنها هستم. عمرم را در این راه گذراندم. من به‌عنوان کارشناس صاحب‌نظر این فن می‌گویم این «اتمام حجت» های شما خطرناک است. «اتمام حجت» چیست؟! می‌گویم این، تمام رشته‌های این ٣٠،۳۰، ٤٠۴۰ سال را پنبه می‌کند.» <ref>{{یادکرد وب|عنوان=سخنان شهیدبهشتی خطاب به آیت الله مصباح/ به‌عنوان یک صاحب‌نظرمی‌گویم این اتمام حجت هایحجت‌های شماخطرناک است|نشانی=https://www.khabaronline.ir/news/430950/سخنان-شهیدبهشتی-خطاب-به-آیت-الله-مصباح-به-عنوان-یک-صاحب-نظرمی-گویم|وبگاه=خبرآنلاین|تاریخ=2015-06-28|بازبینی=2021-01-01|کد زبان=fa}}</ref>
مصباح یزدی، در سخنرانی پیش از خطبه‌های نماز جمعه تهران در خرداد سال ۷۸ می‌گوید: «مردم اگر با دلایل قطعی برای شان ثابت شود که توطئه علیه نظام در کار است و می‌خواهند نظام را براندازند، دیگران به هر دلیلی توجه ندارند یا صلاح خودشان نمی‌دانند، اگر مردم قطع پیدا کردند، خودشان باید اقدام کنند. این هم از مواردی است که تمسک به خشونت جایز است.»<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=روزنامه خرداد، 30 خرداد 1378}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=ماهنامه نسیم بیداری، پیاپی ۵۳ (آبان ۱۳۹۳)، مهدی قدیمی، نگاهی به آرا و اهداف مصباح یزدی در عرصه حاکمیت: علامه چه می‌خواهد؟ صفحه 38-41}}</ref> همچنین او در سخنرانی پیش از خطبه‌های نماز جمعه تهران در تاریخ ۱۵/۵/۷۸ می‌گوید: «ما در قرآن دستور ارهاب داریم و افرادی که با ادبیات عرب آشنا هستند بروند معادل ارهاب را پیدا کنند. حالا اگر من الان بگویم معنایش چیست فردا روزنامه‌ها تیتر می‌کنند که فلانی طرفدار تروریسم است.»<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=روزنامه خرداد، 16 مرداد 1378}}</ref><ref name=":0" /> این سخنان باعث شد که برخی مصباح یزدی را از مروجان و نظریه‌پردازان خشونت برای حذف مخالفان در ایران بنامند. همچنین برخی تفسیر مصباح‌یزدی از «ترهبون» که معادل «ترور» مخالفان گرفته شده‌است را اشتباه می‌دانستند.<ref name=":0" /><ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.entekhab.ir/fa/news/133859/توضیحات-حجاریان-در-مورد-ترورش-م-ی-گفت-که-ترهبون-در-قرآن-یعنی-ترور|وبگاه=www.entekhab.ir|بازبینی=2020-12-02|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|عنوان=توضیحات حجاریان در مورد ترورش: م-ی گفت که «ترهبون» در قرآن یعنی ترور!}}</ref> اکبر گنجی، در کتاب‌هایی که در مورد شیوهٔ قتلهای زنجیره‌ای انتشار داد، محمدتقی مصباح یزدی را صادرکنندهٔ فتوای قتل‌ها یا همان، «مراد عالیجنابان خاکستری» خواند.<ref>{{یادکرد خبر|عنوان=قتلهای زنجیره‌ای؛ پرونده‌ای بسته‌شده برای متهمان، در جریان برای وکلا|نشانی=https://www.bbc.com/persian/iran-features-46398765|کوشش=BBC News فارسی|تاریخ بازبینی=2020-12-01|زبان=fa}}</ref>
مصباح یزدی دهه هشتاد در سخنان خود در یکی از مساجد کرمان می‌گوید که «اگر کسی خلاف شرعی مرتکب شود مؤمنان وظیفه دارند به او تذکر دهند، در مرحله بعد وظیفه دارند که به پلیس معرفی اش کنند، و اگر بعد از چند بار به این نتیجه رسیدند که پلیس و [[دستگاه قضایی]] نیز این افراد را مجازات نمی‌کنند، خودشان می‌توانند دست به کار شده و خاطیان را به سزای اعمال خود برسانند.» تحت تأثیر این گفته‌ها، در خلال [[قتلهای محفلی کرمان]]، چند نفر از بسیجیان کرمانی، پنج نفر از شهروندان کرمانی را که به ظن شان گناه‌کار بودند را به شکل فجیعی به قتل رساندند. مصباح یزدی با فرستادن نامه‌ای به دادگاه صدور فتوا را تکذیب نمود. اما گفت تمام سخنانش در کرمان «استنساخ از منابع معتبر فقهی بوده‌است.»<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.bbc.co.uk/persian/iran/story/2008/05/080505_bd-kerman-killing.shtml|عنوان=آزادی تعدادی از محکومان قتلهای محفلی کرمان|تاریخ بازدید=۲۵ آبان ۱۳۸۹|ناشر=بی‌بی‌سی فارسی|زبان=فارسی}}</ref>
=== حمایت از محمود احمدی‌نژاد ===
مصباح یزدی از حامیان اصلی [[محمود احمدی‌نژاد|محمود احمدی نژاد]] در انتخابات سال ۸۴ بود و از او در مقابل دیگر جریان‌های سیاسی دفاع می‌کرد.<ref name=":1">{{یادکرد وب|عنوان=کدام روحانیون احمدی نژاداحمدی‌نژاد را مقدس کردند؟ / وقتی امام زمان احمدی نژاداحمدی‌نژاد را دعا می‌کند|نشانی=http://namehnews.com/fa/news/248816|وبگاه=fa|تاریخ=۱۳۹۴/۰۴/۰۲ - ۰۷۰۲–۰۷:۳۰|بازبینی=2020-12-02|کد زبان=fa|نام=نامه|نام خانوادگی=نیوز}}</ref> پس از پیروزی احمدی‌نژاد او دربارهدربارهٔ وی گفت: «آیندگان به این نتیجه خواهند رسید که انتخاب، مشحون به کرامات و معجزات بود و ازاین‌رو توفیق شکر این نعمت را از خداوند خواستاریم. عنایات حضرت ولی‌عصر (عج) یار ملت ایران بود که به چنین موفقیتی دست یافت.»<ref>{{یادکرد وب|عنوان=داستان « مصباح» و «محمود احمدی‌نژاد» /سخن و حمایتی که گران تمام شد|نشانی=http://aftabnews.ir/fa/news/493416|وبگاه=fa|تاریخ=۱۳۹۶/۰۹/۱۳ - ۱۲۱۳–۱۲:۳۰|بازبینی=2020-12-02|کد زبان=fa|نام=اخبار روز ایران و جهان {{!}} آفتاب|نام خانوادگی=نیوز}}</ref> وی همچنین در سخنانی گفت که در خواب «یکی از علمای اهواز ندا آمده که برخیز و برای احمدی‌نژاد دعا کن، زیرا امام زمان نیز در حال دعا برای رای آوردن احمدی‌نژاد است.».<ref name=":1"/> او گفته بود که «احمدی‌نژاد ذخیره خداوند برای امروز ماست» و «وجود مقدس‌مقدس ولی‌عصر برای احمدی‌نژاد دعا می‌کنند».<ref>{{یادکرد خبر|تاریخ=۱۲ دی ۱۳۹۹|عنوان=مصباح‌یزدی؛ از مناظره‌های اول انقلاب تا تشکیل حکومت اسلامی|ناشر=بی بی سیبیبیسی فارسی|doi=|تاریخ بازدید=۱۲ دی ۱۳۹۹|نشانی=https://www.bbc.com/persian/55157726}}</ref> مصباح یزدی در ۲۱ مرداد ۱۳۸۸ در جمع گروهی از هنرمندان بسیجی در ''مؤسسه آموزشی امام خمینی'' در [[قم]] این‌گونه استدلال کرد که وقتی رئیس‌جمهوری از جانب رهبری نصب و تأیید می‌شود به عامل او تبدیل شده و از این پرتو نور بر او نیز تابیده می‌شود و لذا «وقتی ریاست جمهوری حکم ولی فقیه را دریافت کرد اطاعت از او نیز مثل اطاعت از خداست.»<ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.parlemannews.ir/index.aspx?n=2668|عنوان=مصباح‌یزدی:اطاعت از رئیس‌جمهور، مثل اطاعت از خداست|تاریخ بازدید=۲۱ مرداد ۱۳۸۸|تاریخ=۲۱ مرداد ۱۳۸۸|ناشر=[[پارلمان‌نیوز]]|زبان=فارسی}}{{پیوند مرده|date=اکتبر ۲۰۱۹|bot=InternetArchiveBot}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.ayandenews.com/fa/pages/?cid=10992|عنوان=مصباح:اطاعت ازاحمدی نژاد، مثل اطاعت ازخداست!|تاریخ بازدید=۲۱ مرداد ۱۳۸۸|تاریخ=۲۱ مرداد ۱۳۸۸|ناشر=آینده نیوز|زبان=فارسی}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.radiofarda.com/content/o2_mesbahyazdi_obeying_ahmadinejad/1798330.html|عنوان=مصباح یزدی: اطاعت از رئیس‌جمهور شبیه اطاعت از خدا است|تاریخ بازدید=۲۱ مرداد ۱۳۸۸|تاریخ=۲۱ مرداد ۱۳۸۸|ناشر=رادیو فردا|زبان=فارسی}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.fardanews.com/fa/pages/?cid=88589|عنوان=آیت‌الله مصباح: اطاعت از رئیس‌جمهور، شبیه اطاعت از خداست|تاریخ بازدید=۲۱ مرداد ۱۳۸۸|تاریخ=۲۱ مرداد ۱۳۸۸|ناشر=فردانیوز|زبان=فارسی}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://zamaaneh.com/news/2009/08/post_10073.html|عنوان= «اطاعت از رئیس‌جمهور، شبیه اطاعت از خداست»|تاریخ بازدید=۲۱ مرداد ۱۳۸۸|تاریخ=۲۱ مرداد ۱۳۸۸|ناشر=رادیو زمانه|زبان=فارسی}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نشانی=http://www.shia-online.ir/article.asp?id=6676&cat=1|عنوان=اطاعت از احمدی‌نژاد شبیه اطاعت از خداست!|تاریخ بازدید=۲۱ مرداد ۱۳۸۸|تاریخ=۲۱ مرداد ۱۳۸۸|ناشر=شیعه‌آنلاین|زبان=فارسی|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131231002241/http://www.shia-online.ir/article.asp?id=6676&cat=1|archivedate=۳۱ دسامبر ۲۰۱۳|dead-url=yes}}</ref><ref>{{یادکرد وب|url=http://tabnak.ir/fa/pages/?cid=59420|title=مصباح یزدی: اطاعت از رئیس‌جمهور شبیه اطاعت از خداست<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->|accessdate=۱۷ دسامبر ۲۰۰۹|archiveurl=https://web.archive.org/web/20091003163857/http://www.tabnak.ir/fa/pages/?cid=59420|archivedate=۳ اکتبر ۲۰۰۹|dead-url=yes}}</ref>
دو سال بعد، مصباح یزدی در سخنانی که [[هفته‌نامه شما]] وابسته به [[حزب موتلفه اسلامی]] به نقل از او انتشار داد، گفت که بیش از ۹۰ درصد احتمال می‌دهد که احمدی‌نژاد را شخصی ([[اسفندیار رحیم مشایی|مشایی]]) سحر کرده باشد.<ref>[http://www.javanonline.ir/Nsite/FullStory/?Id=352871 پایگاه خبری جوان: مصباح:شخص مسئله‌دار احمدی‌نژاد را سحر کرده‌است<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]{{پیوند مرده|date=اکتبر ۲۰۱۹|bot=InternetArchiveBot}}</ref><ref>{{یادکرد وب|url=http://alef.ir/1388/content/view/104126|title=ال٠- شخص مسئله‌دار اØمدي‌نژاد را سØر کرده است<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->|accessdate=۱۵ مه ۲۰۱۱|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110519070544/http://alef.ir/1388/content/view/104126/|archivedate=۱۹ مه ۲۰۱۱|dead-url=yes}}</ref> وی بعداً نیز اعلام کرد که «اقدامات احمدی‌نژاد را تأیید نمی‌کنم و در او یک حالت انحرافی می بینممی‌بینم.»<ref>{{یادکرد وب|عنوان=داستان « مصباح» و «محمود احمدی‌نژاد» /سخن و حمایتی که گران تمام شد|نشانی=http://aftabnews.ir/fa/news/493416|وبگاه=fa|تاریخ=۱۳۹۶/۰۹/۱۳ - ۱۲۱۳–۱۲:۳۰|بازبینی=2020-12-02|کد زبان=fa|نام=اخبار روز ایران و جهان {{!}} آفتاب|نام خانوادگی=نیوز}}</ref>
=== شهادت به نفع باقری لنکرانی ===
وی با اشاره به شناخت دیرینه خود از باقری لنکرانی گفت: «من از شش تا هفت سال پیش فکرش را کردم و به این نکته رسیده بودم و به کسی اعلام نکرده بودم و مطمئنم همه حوادث عالم در اراده من سر سوزنی اثر نداشته‌است.»<ref>[http://www.tabnak.ir/fa/news/319449 سوگند مصباح یزدی در مورد باقری لنکرانی]</ref><ref>[http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13920223000292 نظر مصباح یزدی درباره باقری لنکرانی]</ref>
اما به دنبال انصراف باقری لنکرانی از نامزدی درست قبل از اعلام احراز صلاحیت کاندیدا ریاست جمهوری توسط شورای نگهبان، مصباح یزدی در مورد [[سعید جلیلی]] اظهار داشت که [[علی خامنه ای|علی خامنه‌ای]] «به‌دلیل نبوغ ذاتی و بیش از سی سال حضور در مدیریت کلان نظام اسلامی، بسیاری از مسائل نظام را بهتر از دیگران درک» می کندمی‌کند و خامنه‌ای «بر چند مسئله از جمله استکبار ستیزی و حفظ عزت اسلامی تأکید» کرده استکرده‌است. او در ادامه گفت که «[[سعید جلیلی]] در اصول و مبانی ضعف ندارد و در مواردی مانند پایبندی به دین، عشق به ولایت، جدیت در اجرای احکام و اهتمام به ارزشهای اسلامی، بیش از حد نصاب را دارد.»<ref>[http://khabaronline.ir/detail/295529/Politics/election نظر مصباح یزدی درباره جلیلی: به نظر می‌رسد که ایشان در اصول و مبانی ضعف ندارد]</ref>
=== رهبری فراتر از لیاقت مردم ===
=== شرک دانستن مخالفت با ولایت ===
او معتقد بود که مخالفت با ولی امر مسلمین یعنی [[علی خامنه ای|علی خامنه‌ای]] «به نوعی شرک است» و این مخالفت را مخالفت با خدا و [[اهل بیت]] می دانستمی‌دانست.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وبگاه=|نشانی=http://www.didbaniran.ir/بخش-سیاسی-3/23489-اولین-اظهار-نظر-مصباح-یزدی-پس-از-انتخابات-مخالفت-با-ولی-امر-مسلمین-نوعی-شرک-است-دولتی-پایدار-می-ماند-که-در-مسیر-صحیح-دین-حرکت-کند|عنوان=مخالفت با ولی امر مسلمین نوعی شرک است}}</ref>
=== نعمت دانستن جمهوری اسلامی ===
== مرگ ==
محمدتقی مصباح یزدی چند روزروز پس از بستری شدن در بیمارستان و درپی مشکلات حاد گوارشی، در عصر جمعه١٢جمعه۱۲ دی‌ماه ١٣٩٩۱۳۹۹ درگذشت.<ref name="ilna-d" /><ref>{{یادکرد وب|عنوان=آیت الله مصباح یزدی دار فانی را وداع گفت|وبگاه=فارس نیوز|تاریخ=١٢ دی ١٣٩٩|پیوند=https://www.farsnews.ir/news/13991012000566/%D8%A2%DB%8C%D8%AAآیت-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87الله-%D9%85%D8%B5%D8%A8%D8%A7%D8%ADمصباح-%DB%8C%D8%B2%D8%AF%DB%8Cیزدی-%D8%AF%D8%A7%D8%B1دار-%D9%81%D8%A7%D9%86%DB%8Cفانی-%D8%B1%D8%A7را-%D9%88%D8%AF%D8%A7%D8%B9وداع-%DA%AF%D9%81%D8%AAگفت|کد زبان=Fa}}</ref>
== کتاب‌شناسی ==
# [[علیرضا اعرافی]] (عضو [[جامعه مدرسین حوزه علمیه قم]] و مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور)
# [[محمود رجبی]] (عضو [[جامعه مدرسین حوزه علمیه قم]] و قائم مقام [[مؤسسه امام خمینی]])
# [[محمود محمدی عراقی]] (داماد مصباح یزدی)
# [[مصطفی ملکیان]] (استاد دانشگاه)
# [[سید محمدرضا طباطبایی]] (مدیر [[جامعة الزهرا]])
== منابع ==
* کتاب «زندگی‌نامه حضرت محمدتقی مصباح یزدی»، تألیف: اسلامی، محمدتقی، ۱۳۸۲، چاپ نخست، رقعی، شومیز، ۲۸۸ص، با اختصار و ویرایش جدید.
{{داده‌های کتابخانه‌ای}}
;موارد مرتبط
* [http://fararu.com/fa/news/210521/اشتباهات-تاریخی-مصباح-در-مجادله-با-هاشمی اشتباهات تاریخی مصباح در مجادله با هاشمی] ''خبرگزاری فرارو''
*[https://www.bbc.com/persian/55157726 مصباح‌یزدی؛ از مناظره‌های اول انقلاب تا تشکیل حکومت اسلامی]بی بی سیبیبیسی فارسی
{{فلسفه اسلامی}}
| 