رضاشاه: تفاوت میان نسخه‌ها

وی دوران خردسالی را در فقر گذراند. از نوجوانی به نظام پیوست و مدارج ترقی را پیمود. در ۲۵ دی ۱۲۹۹ از سوی ژنرال انگلیسی [[ادموند آیرونساید]] به‌عنوان فرماندهٔ [[قوای قزاق]] منصوب<ref>https://books.google.com/books?id=XY9FAQAAQBAJ&lpg=PA24&ots=nwT8j1x4EX&dq=A%20military%20dictatorship%20would%20solve%20our%20troubles%20and%20let%20us%20out%20of%20the%20country%20IRONSIDE%20without&pg=PA24#v=onepage&q=A%20military%20dictatorship%20would%20solve%20our%20troubles%20and%20let%20us%20out%20of%20the%20country%20IRONSIDE%20without&f=false</ref> و ۲ ماه بعد، در [[کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹]]، نیروهای قزاق به فرماندهی رضاخان، تهران را اشغال کردند. رضاخان ابتدا در مقام [[وزیر جنگ]]، بسیاری از ناآرامی‌ها و راه‌زنی‌ها را از بین برد. در ۳ آبان ۱۳۰۲، رضاخان با فرمان [[احمدشاه قاجار]] به منصب [[فهرست نخست‌وزیران ایران|نخست‌وزیری]] گمارده شد.<ref name="autogenerated4"/> اگر چه رضاخان با پشتیبانی بریتانیا و با کودتا در عرصهٔ سیاست ایران رخ نمود، اما ارتقای وی در قدرت تا جایگاه پادشاهی، مدیون پشتکار و اراده‌اش در نظم دادن به امور در سمت وزارت جنگ و نخست‌وزیری بود.<ref name="bbcpersian001"/>

 

 

 

سرانجام با وقوع [[جنگ جهانی دوم]]، علی‌رغم اعلام بی‌طرفی در سال ۱۳۲۰، [[اشغال ایران توسط متفقین|متفقین ایران را اشغال کردند]]. سپس با اولتیماتوم [[بریتانیا]]، وی مجبور به استعفا، ترک ایران و واگذاری سلطنت به ولیعهدش شد. سرانجام سه سال بعد، در [[ژوهانسبورگ]]، [[آفریقای جنوبی]] درگذشت.<ref name="autogenerated4"/>

آیرونساید بدان نتیجه رسیده بود که اجرای [[قرارداد ۱۹۱۹]] امری غیرممکن است.<ref dir=ltr>{{پک|Abrahamian|2008|ک=A History of Modern Iran|زبان=en|ص=64}}</ref> نیز این بیم وجود داشت که با خروج نیروهای بریتانیایی، [[تهران]] هدف حملهٔ بلشویک‌ها و نیروهای تحت حمایت آن‌ها واقع شود.<ref dir=ltr>{{پک|Shambayati|1993|ک=Encyclopædia Iranica|ف=COUP D’ETAT OF 1299/1921|زبان=en}}</ref> در نتیجه، تصمیم گرفت زمام امور را به مردی بسپارد که توانایی حفظ نظم را داشته باشد؛ او در [[قزوین]]، رضاخان را به درجهٔ ژنرالی ترفیع داد، مهمات و هزینهٔ مورد نیاز ۳٬۰۰۰ سرباز تحت فرمانش را فراهم کرد و همچنین از او قول گرفت [[احمدشاه]] را برکنار نکند و به خروج انگلیسی‌ها از ایران یاری رساند.<ref dir=ltr>{{پک|Abrahamian|2008|ک=A History of Modern Iran|زبان=en|ص=64}}</ref> رضاخان علی‌رغم دستورهای مکرری که از تهران مبنی بر بازگشت قزاق‌ها به پایگاه‌شان صادر می‌شد، به سمت پایتخت پیشروی کرد<ref dir=ltr>{{پک|Shambayati|1993|ک=Encyclopædia Iranica|ف=COUP D’ETAT OF 1299/1921|زبان=en}}</ref> و در پیامی مشترک به احمدشاه و هیئت نمایندگی انگلیسی، تصریح کرد که به شاه وفادار و با انگلیسی‌ها دوست است.<ref dir=ltr>{{پک|Abrahamian|2008|ک=A History of Modern Iran|زبان=en|ص=64}}</ref> در ۳ اسفند ۱۲۹۹، قزاق‌ها بدون مقاومت وارد تهران شدند. افسران بلندپایهٔ [[ژاندارمری ایران]] مشتاقانه حمایت کردند و پلیس تهران بلافاصله تسلیم شد. قزاق‌ها در [[میدان مشق]] مستقر شدند<ref dir=ltr>{{پک|Amanat|2017|ک=Iran: A Modern History|ف=The Coup and Control of the Capital|زبان=en|ص=539}}</ref> و حکومت نظامی اعلام شد.<ref dir=ltr>{{پک|Ghani|2001|ک=Iran and the Rise of the Reza Shah: From Qajar Collapse to Pahlavi Power|زبان=en|ص=199}}</ref> به روشنی مشخص نیست که دولت تصمیم گرفت مقابله نکند، یا این‌که سربازان تحت امرشان حاضر به درگیری با نیروهای رضاخان نشدند.<ref dir=ltr>{{پک|Shambayati|1993|ک=Encyclopædia Iranica|ف=COUP D’ETAT OF 1299/1921|زبان=en}}</ref>[[پرونده:Antoin Sevruguin 48 12 SI.jpg|بندانگشتی|281x281px|پُرتره سردار سپه در مقام وزیر جنگ.{{سخ}}اثر [[آنتوان سوریوگین]] دیگر چهرهٔ شاخص کودتا، [[سید ضیاءالدین طباطبایی]] بود. او روزنامه‌نگار جوان خواهان اصلاحاتی بود که روابط نیمه‌رسمی با دولت داشت.<ref dir=ltr>{{پک|Shambayati|1993|ک=Encyclopædia Iranica|ف=COUP D’ETAT OF 1299/1921|زبان=en}}</ref> سید ضیاء و رضاخان نخستین بار در [[خیابان جمهوری اسلامی|شاه‌آباد]]، نزدیکی تهران، با یکدیگر ملاقات کردند<ref dir=ltr>{{پک|Amanat|2017|ک=Iran: A Modern History|ف=The Rise of Colonel Reza Khan|زبان=en|ص=539}}</ref> و به [[قرآن]] قسم خوردند که در خدمت شاه و [[ایران|میهن]] باشند.<ref>{{پک|کاتوزیان|۱۳۸۹|ک=دولت و جامعه در ایران: انقراض قاجار و استقرار پهلوی|ف=کودتا|زبان=fa|ص=۳۲۲}}</ref> به هر روی، در نخستین ساعات روز [[۳ اسفند|سوم اسفند]]، بسیاری از سران و مقامات بازداشت شدند. رضاخان و سید ضیاء، هر دو این بازداشت‌ها را مفید و مهم می‌دانستند زیرا می‌توانست به کودتا چهره‌ای [[انقلاب|انقلابی]] دهد. تمام راه‌های ارتباطی با استان‌ها قطع شده و پس از مدتی کوتاه، مقامات بلندپایهٔ استانی نیز بازداشت شدند. ۳ روز بعد از کودتا، احمدشاه، سید ضیاء را به [[نخست‌وزیر ایران|رئیس‌الوزرایی]] گماشت؛ او را می‌توان [[فهرست نخست‌وزیران ایران|اولین نخست‌وزیر ایران]] از طبقهٔ متوسط دانست.{{efn|شاه قصد داشت به سید ضیاء لقبی اشرافی دهد اما او نپذیرفت. در عوض درخواست کرد «دیکتاتور» نامیده شود که شاه زیر بار نرفت و سید ضیاء نیز بیشتر اصرار نکرد.<ref dir=ltr>{{پک|Ghani|2001|ک=Iran and the Rise of the Reza Shah: From Qajar Collapse to Pahlavi Power|زبان=en|ص=199}}</ref>}} به حساب آورد.<ref dir=ltr>{{پک|Amanat|2017|ک=Iran: A Modern History|ف=The Coup and Control of the Capital|زبان=en|ص=540}}</ref> رضاخان نیز سردار سپه و فرماندهٔ کل «دیویزیون قزاق شهریاری» نامیده شد و [[مسعود کیهان|مسعود خان]] نیز وزیر جنگ.<ref>{{پک|کاتوزیان|۱۳۸۹|ک=دولت و جامعه در ایران: انقراض قاجار و استقرار پهلوی|ف=کودتا|زبان=fa|ص=۳۲۱}}</ref> اندکی بعد از کودتا بیانیه‌های تند و تیزی، یکی از سوی سید ضیاء و دیگری از سوی رضاخان، صادر شد<ref>{{پک|کاتوزیان|۱۳۸۹|ک=دولت و جامعه در ایران: انقراض قاجار و استقرار پهلوی|ف=کودتا|زبان=fa|ص=۳۲۹}}</ref> که دربارهٔ «نجات کشور و سلطنت از دست خائنان و نالایقان و بازسازی آن» بود.<ref dir=ltr>{{پک|Amanat|2017|ک=Iran: A Modern History|ف=The Coup and Control of the Capital|زبان=en|ص=540}}</ref> بیانیهٔ رضاخان با عبارت «حکم می‌کنم» آغاز شده بود.<ref dir=ltr>{{پک|Ghani|2001|ک=Iran and the Rise of the Reza Shah: From Qajar Collapse to Pahlavi Power|زبان=en|ص=200}}</ref>

 

 

== از وزارت تا پادشاهی ==