|
'''علوم خَفیّه''' یا '''علوم غریبه''' به معنای وسیع تر، غیبت مقوله ای از عقاید و اعمال خارق‌العاده است که عموماً از محدوده دین و علم خارج می‌شوند و شامل چنین پدیده‌هایی شامل عاملیت اخروی مانند عرفان، معنویت و جادو است. همچنین می‌تواند به ایده‌های ماورا طبیعی مانند ادراک خارج حسی و فراروانشناسی اشاره کند. استفاده از این اصطلاح به عنوان صفت اسمی به ویژه از اواخر قرن بیستم توسعه یافته‌است. در همان دوره، غیبت و فرهنگ با هم ترکیب شدند و [[نوواژه]] جدید ''علوم غیبت'' را توسط [[جنسیس پی-اوریدج]] تشکیل دادند.
{{خدا}}
'''علوم خَفیّه''' یا '''علوم غریبه''' یکی از دو شاخهٔ «علوم» در تقسیمات قدیمی دانش‌ها در نظام آموزش مدارس اسلامی بوده‌است.
شاخهٔ دیگر، یعنی [[علوم جلیه|علوم جَلیّه]]، به طب و منطق و هندسه و غیره مربوط است؛ قوانین مشخصی داشت و در کتاب‌ها نوشته و در مکاتب تدریس می‌شد؛ ولی علوم خفیه (که علوم غریبه نیز نامیده می‌شوند) به نیروهای مافوق طبیعت می‌پردازد و اسرار آن در نزد عالمانش پنهان می‌ماند. علوم خفیه و علوم جلیّه هیچگونه ارتباطی به علم [[متافیزیک]] ندارند و در این دسته تقسیم بندی نمیشوند.
اصطلاح علوم غیبی در قرن شانزدهم برای اشاره به طالع بینی، کیمیاگری و جادوی طبیعی استفاده شد که امروزه علوم شبه محسوب می‌شوند. اصطلاح غیبت در قرن نوزدهم در فرانسه ظهور کرد، جایی که این اصطلاح با گروه‌های مختلف باطنی و فرانسوی [[الیفاس لوی]] مرتبط شد و در سال ۱۸۷۵ توسط [[هلنا بلاواتسکی]] باطنی‌شناس به زبان انگلیسی وارد شد. در طول قرن ۲۰، این اصطلاح توسط طیف وسیعی از نویسندگان متفاوتی مورد استفاده قرار می‌گرفت، اما در قرن ۲۱ معمولاً استفاده می‌شد - از جمله توسط محققان دانشگاهی باطنی - برای اشاره به طیف وسیعی از جریانات باطنی که در اواسط قرن ۱۹ توسعه یافتند و فرزندان آنها از غیبت، غالباً برای دسته‌بندی سنت‌های باطنی مانند معنویت گرایی، تئوسوفی ، آنتروپوزوفی، نظم هرمتی طلوع طلایی و عصر جدید استفاده میشود.
باور اکثریت دانشمندان امروزی بر این است که توضیحات و ادعاهای نهان‌شناسی یا همان علوم خفیه با علم امروزین سازگاری ندارد و از راه‌های علمی بر مبنای [[روش علمی]] اثبات‌پذیر نیست. به عبارت دیگر علم امروزی تماماً در زمرهٔ علوم جلیّه می‌گنجد.
فراگیری این علوم توسط هر شخصی امکان پذیر نیست.
در طول تاریخ افراد زیادی ادعای استادی در این امور را کرده اند که اکثرا شیاد می باشند ، بر پایه سخنان مراجع تقلید شیعیان افراد عالم بر این علوم انگشت شمار هستند و افرادی که ادعای داشتن این علوم را دارند جز افرادی شیاد و سودجو نیستند . اکثر کتب نوشته شده در مورد علوم غریبه ناقص می باشند و انجام و یادگیری این علوم بدون شخص استاد بسیار خطرناک هست و توصیه میشود از انجام دادن چله ها و مراسم ها و دستورالعمل های وارد شده در کتب نامعتبر و بدون استاد جدا خودداری شود در غیر این صورت عوارض جدی حتی مرگ در انتظار فراگیرنده ان است.
== شاخه‌هاعلوم غیبی ==
ایده «علوم غیبی» در قرن شانزدهم توسعه یافت.<ref name=":0">{{یادکرد کتاب|عنوان=Hanegraaff, Wouter J. (2006). Dictionary of Gnosis & Western Esotericism. Leiden: Brill. p. 716. ISBN 9789004152311.}}</ref> این اصطلاح معمولاً سه عمل را شامل می‌شد - [[طالع‌بینی|طالع بینی]]، [[کیمیا|کیمیاگری]] و [[تردستی|جادوی طبیعی]] (تردستی) - گرچه گاهی اوقات اشکال گوناگونی [[پیشگویی|پیشگویی]] نیز به جای این که تحت [[تردستی]] قرار بگیرند، در آن گنجانده شده بودند. اینها با هم گروه‌بندی شدند، به گفته محقق هلندی Wouter Hanegraaff دربارهٔ [[هرمسیه]]، «هر یک از آنها در یک بررسی سیستماتیک از طبیعت و فرایندهای طبیعی، در چارچوب، چارچوب‌های نظری که عمدتاً به اعتقاد به خصوصیات، فضایل یا نیروهای غیبی تکیه داشتند، درگیر شدند.» اگرچه زمینه‌هایی برای همپوشانی این علوم مختلف غیبی وجود دارد، اما آنها از هم جدا هستند و در بعضی موارد یکدیگر را به عنوان نامشروع رد می‌کنند.<ref name=":0"/>
علوم و فنونی مثل [[طالع‌بینی]]، [[جفر]] (علم الحروف) و [[رمل]] (علم نقطه، احضار جن، کارگشایی، بخت گشایی، طلب فرزند، محبت، طلسمات و جادو) در رابطه با علوم غریبه شکل گرفتند و استفاده می‌شوند.
در دوران عصر روشنگری، غیبت به‌طور فزاینده ای به عنوان ذاتی با مفهوم علم ناسازگار تلقی میشود.<ref name=":0"/> از آن زمان به بعد، استفاده از «دانش (های) غیبی» حاکی از یک جدال آگاهانه علیه علم جریان اصلی است.<ref name=":0"/> با این وجود، مایکل دامت، فیلسوف و مورخ بازی با ورق، که تحلیل شواهد تاریخی حاکی از آن بود که پیشگویی و تفسیرهای غیبی با استفاده از کارتها قبل از قرن هجدهم ناشناخته بودند، گفت که اصطلاح علم غیبت بی جا نبوده زیرا "افرادی که به امکان رونمایی از آینده یا استفاده از قدرتهای خارق العاده این کار را انجام می‌دهد زیرا کارآیی روشهایی که آنها به کار می‌برند با برخی برداشتهای سیستماتیک که از نحوه عملکرد جهان بر آنها منطبق است … هرچند مبنای تجربی آن ناچیز است. "<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=Dummett 1980, p. 93.}}</ref>
کلیه شاخه‌های علوم غریبه در کتب شیعه به ۳۴ شاخه به قرار زیر تقسیم میشود:
* خمسهٔ مُحتجبه (کیمیا، لیمیا، هیمیا، سیمیا، ریمیا)
* خواص‌شناسی (خواص اسماءالله، خواص آیات و سوره‌ها، خواص ادعیه، حرز، خواص اوراد و اذکار و ختومات، خواص تعاویذ و رُقی، خواص حروف و جُمَل و اشکال، خواص الاشیاء، خواص طبع‌ها)
* [[جفر]]، [[رمل]]، [[عددشناسی]]، علم اوفاق، [[فال|تفأل]]، [[استخاره]]، علم الاعضاء، علم الاکتاف، وهم و دم، قیافه‌شناسی، کف‌بینی، [[ستاره بینی]]، [[ملاحم]]، تعبیر خواب، [[هیپنوتیزم]]، [[مانیه‌تیزم]]، [[تلقین]] به نفس، [[تله‌پاتی]]، [[تخلیه روح]]، [[روشن‌بینی]]، حل مشکلات و…
ادوارد تیلور، انسان‌شناس در کتاب فرهنگ بدوی خود در سال ۱۸۷۱ از اصطلاح «علم غیبی» به عنوان مترادف جادو استفاده کرد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=Hanegraaff, Wouter J. (2006). Dictionary of Gnosis & Western Esotericism. Leiden: Brill. p. 716. ISBN 9789004152311.}}</ref>
=== خمسه مُحتجبه ===
خمسه مُحتجبه از شاخه‌های علوم خفیه می‌باشد که مشتمل بر دانش‌های زیر است:
* [[کیمیا]]: کوشش در دگرش (تبدیل) [[کانی]]ها و [[فلزات]]، علم اکسیر انتقال قوای معدنی.
* [[لیمیا]]: تبدیل قوای فاعل به مفعول یا بالعکس، علم [[طلسم|طلسمات]].
* [[هیمیا]]: احوال ستارگان و حیوانات مرتبط با آنها، علم تسخیرات؛ در این علم سیارات هفت گانه را می‌شناسند و کار های عجیبی مثل تسخیر جنیان.
* [[سیمیا]]: راز و رمز اعداد دیدن و تصرف [[موجودات تخیلی]]، علم خیالات.
* [[ریمیا]]: [[تردستی]] یا علم شعبده است.
=== خصوصیات غیبی ===
پنج حرف اول نام این شاخه‌ها که «خمسه محتجبه» نامیده می‌شدند، عبارت «[[کله سر|کُلَه سِر]]» را می‌سازد که به معنی مجموعهٔ اسرار است.<ref>تناولی، ص ۱۷</ref> و کَلِّه سَر هم یاد شده‌است که مراد از او داشتن مغز و مفکره قوی است و اگر کسی را این اسباب در دسترس نباشد، نباید وارد این مقوله گردد. کله سر یعنی تمام آن سِر یا پنهان است.
صفات غیبی ویژگی‌هایی هستند که هیچ توضیح عقلانی شناخته شده‌ای ندارند به عنوان مثال، در قرون وسطی، مغناطیس یک کیفیت غیبی محسوب می‌شد. [[اثیر (عنصر سنتی)|اثیر]] یکی دیگر از عناصر از این دست است. معاصران نیوتن نظریه وی مبنی بر اینکه گرانش از طریق «عمل در یک فاصله» انجام میشود، به عنوان غیبی، به شدت انتقاد می‌کنند.
=== خواص‌شناسی ===
'''خواص‌شناسی''' گونه‌ای از علوم خفیه است که می‌تواند شامل مباحث زیر باشد:
* [[تعویذ]] (حرز): در میان بسیاری اقوام از دیرباز باور به [[جن]] و موجودات [[فراطبیعی]] آسیب‌رسان رواج داشته و برای احساس امنیت در قبال آنها برخی افراد ورد و ذکرهایی را نوشته و با خود همراه می‌کنند که به این وردها و نوشته‌ها تَعویذ گفته میشود. گاه نیز به این منظور، گوهر، تکه‌سنگ، نگاره، سکه، آویزه، انگشتر، تندیس، گیاه یا جانور هم به کار میرود.
* [[عددشناسی]] (یا علم اعداد): عددشناسی یعنی تفسیر اعداد به وسیله اعداد. عددشناسی پایه علم حروف است. عددشناسی در طالع بینی استفاده میشود. عددشناسی برای شخصیت‌شناسی نیز استفاده میشود. عددشناسی در تشخیص بیماری و علت آن و درمان آن بیماری و همچنین در استعلام سحر و جادو بکار میرود. از عددشناسی برای دانستن منحوسه استفاده میشود و در طب قدیم از اعداد برای تشخیص مزاج فردی استفاده می‌کردند.
* خواص اسماءالله
* خواص آیات و سوره‌ها
* خواص ادعیه
* خواص اوراد و اذکار و ختومات
* خواص تعاویذ و رُقی
* خواص حروف و جُمَل و اشکال
* خواص الاشیاء
* خواص طبع‌ها
* خواص سنگ‌ها
== کتب علوم خفیه ==
از قدیمی‌ترین نام‌هایی که با علوم خفیه پیوند خورده، نام [[بلیناس حکیم]] است؛ که در منابع بسیاری از جمله کتاب الفهرست (تألیف در [[۳۷۷]] هجری)<ref>الفهرست، ص. ۳۷۳، ۴۳۴ و ۵۰۳</ref> و تاریخ الحکماء<ref>تاریخ الحکما، ص. ۶۴ و ۱۱۹</ref> به عنوان بنیان‌گذار علوم غریبه یاد شده‌است. از [[اوستن]]، کیمیاگر دوران هخامنشی نیز به عنوان نخستین فردی که دربارهٔ جادو نوشته‌است، یاد شده‌است. در میان دانشمندان ایرانی نیز [[ابن سینا]]، [[خواجه نصیرالدین طوسی]] و [[شیخ بهائی]] در مورد علوم غریبه آثاری دارند. ابن سینا رسالهٔ ''کنوز المعزمین'' را در این مورد نوشت و رساله شاقول را گسترش داد و قسمت‌هایی از [[کشکول شیخ بهایی]] به علوم غریبه و خواص [[اسماء حسنی]] اختصاص دارد.
== غیبت ==
== واژه‌شناسی ==
== جستارهای وابسته ==
{{درگاه|اسلام|متافیزیک}}
* [[فراطبیعی]]
* [[متافیزیک]]
* [[جادو]]
* [[طلسم]]
== منابع ==
== پانویس ==
{{پانویس|۲}}
{{علوم خفیه}}
| 