حسن مجتبی: تفاوت میان نسخه‌ها

 

=== کشته شدن ===

نقل مشهور دربارهٔ تاریخ درگذشت حسن مجتبی، ۲۸ صفر ۵۰ ه‍.ق است. اما سال‌های ۴۸، ۴۹، ۵۱، ۵۷، ۵۸ و ۵۹ ه‍.ق نیز برای سال وفات ذکر شده‌است. روزهای آخر صفر، دو روز مانده به آخر صفر، هفتم صفر و ربیع‌الاول نیز برای روز و ماه درگذشت آمده‌است.<ref>{{پک|مهدوی دامغانی|باغستانی|۱۳۹۳|ف=حسن بن علی امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام|ج=۱۳|رف=جهان اسلام}}</ref> برطبق روایت ابن سعد، حسن در تاریخ ۵ [[ربیع‌الاول]] ۵۰ ه‍.ق/۲ آوریل ۶۷۰ م درگذشت.<ref>{{پک|Madelung|2003|ف=Ḥasan b. ʿAli b. Abi Ṭāleb|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> حاج‌منوچهری در ''دائرةالمعارف بزرگ اسلامی'' تاریخ صفر ۵۰ ه‍.ق/مارس ۶۷۰ م را ذکر می‌کند.<ref>{{پک|حاج‌منوچهری|۱۳۹۲|ف=حسن (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=۵۳۹|رف=دائرةالمعارف}}</ref> شیخ مفید عمر حسن را در هنگام مرگ ۴۸ سال ذکر می‌کند؛ و با توجه به دیگر نقل‌ها دربارهٔ مرگ، عمر وی ۴۶، ۴۷ و ۵۸ سال نیز آورده شده‌است. [[شمس‌الدین ذهبی|ذهبی]] ۵۸ سال را کاملاً مردود می‌داند.<ref>{{پک|مهدوی دامغانی|باغستانی|۱۳۹۳|ف=حسن بن علی امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام|ج=۱۳|رف=جهان اسلام}}</ref> ویلفرد مادلونگ در ''دانشنامهٔ ایرانیکا'' می‌نویسد که منابع اولیه قریب به اتفاق، علت درگذشت حسن را مسمومیت می‌دانند و اکثراً هم [[جعده]] همسر حسن، دختر [[اشعث بن قیس]] رهبر قبیلهٔ [[کنده]] را شخص مسموم‌کننده می‌دانند.<ref>{{پک|Madelung|2003|ف=Ḥasan b. ʿAli b. Abi Ṭāleb|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> این مسمومیت در طی مدتی طولانی انجام شد.<ref>{{پک|حاج‌منوچهری|۱۳۹۲|ف=حسن (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=۵۳۹|رف=دائرةالمعارف}}</ref> ابن سعد مدت آن را نزدیک به چهل روز ذکر می‌کند. بنا بر برخی گزارش‌ها، حسن پیشتر نیز چندین بار مسموم شده، اما نجات یافته بود.<ref>{{پک|مهدوی دامغانی|باغستانی|۱۳۹۳|ف=حسن بن علی امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام|ج=۱۳|رف=جهان اسلام}}</ref> حسن برای‌این‌که کسی به ناحق در جریان انتقام‌گیری برای حسن کشته نشود، شکش به معاویه را به حسین ابراز نداشت. بااین‌حال، یادداشت‌های دیگر نشان می‌دهد که حسن ممکن است توسط یکی دیگر از همسرانش، [[هند بنت سهیل بن عمرو|هند]] دختر [[سهیل بن عمرو]] مسموم شده‌باشد، ولی اشاره می‌کند که معمولاً عامل تحریک‌کننده، معاویه بوده‌است و برای وی که در حال ترویج مسئلهٔ خلافت [[یزید]] بود، این مرگ، رقیب خلافتی از پسرش زدود و به‌نظر هم نمی‌رسد که معاویه خوشحالی خود را از درگذشت حسن پنهان کرده‌باشد.<ref>{{پک|Madelung|2003|ف=Ḥasan b. ʿAli b. Abi Ṭāleb|ک=Iranica|زبان=en}}</ref> مادلونگ می‌نویسد که [[محمد بن جریر طبری]]، واقعهٔ مسموم شدن حسن را به‌خاطر ترس از ایجاد تفرقه در امت اسلامی نقل نکرده‌است.<ref>{{پک|Madelung|1997|ک=Succession to Muhammad|زبان=en|ص=331–332}}</ref> ولیری در ''دانشنامهٔ اسلام'' طی تحلیل تاریخی که در مورد درگذشت حسن انجام داده می‌نویسد که پدر جعده، اشعث که رئیس یک قبیله یمنی بود، به‌خاطر خدمت به معاویه از سوی شیعیان به‌عنوان خائن شمرده شده‌است. ازاین‌رو محتمل است که نفرت شیعه از پدر به دختر نیز منتقل شده‌باشد.<ref>{{پک|Veccia Vaglieri|1986|ف=Hasan b. Ali|ک=Encyclopedia of Islam|ص=|زبان=en}}</ref> حسن در وصیتش به حسین، علاوه بر دیگر مطالب به مدفن خویش اشاره کرد و نیز با وجود آگاهی از هویت قاتل خویش، این موضوع را برای کسی بازگو نکرد تا بحث قصاص قاتلش، سبب جدال میان شیعیان و دشمنانش نشود.<ref>{{پک|حاج‌منوچهری|۱۳۹۲|ف=حسن (ع)، امام|ک=دائرةالمعارف بزرگ اسلامی|ص=۵۳۹–۵۴۰|رف=دائرةالمعارف}}</ref> برخی منابع غیرشیعی مانند ''[[الامامة و السیاسة]]'' منسوب به [[ابن قتیبه دینوری|ابن قتیبه]]، بیماری و درگذشت حسن را طبیعی دانسته‌اند و حتی گزارش بیماری [[سل]] را داده‌اند. به‌گزارش دانشنامهٔ جهان اسلام، برخی دیگر از نویسندگان غرب دنیای اسلام مانند [[ابن عربی]] و [[ابن خلدون]]، نقش معاویه در قتل حسن را بعید و آن را ساختهٔ شیعیان دانسته‌اند؛ اما این نظر ایشان متأثر از دیدگاه‌شان دربارهٔ خلافت و تحت تأثیر فضای هوادارانهٔ [[اندلس (اسلامی)|اندلسیان]] نسبت به امویان است.<ref>{{پک|مهدوی دامغانی|باغستانی|۱۳۹۳|ف=حسن بن علی امام|ک=دانشنامهٔ جهان اسلام|ج=۱۳|رف=جهان اسلام}}</ref>